Znajomość nanotechnologii przez konsumentów

Zgodnie z wynikami ogólnopolskiego badania ankietowego, zdecydowana większość mieszkańców dużych miast deklaruje, iż interesuje się sprawami nauki i technologii. Odsetek respondentów, którzy wskazali, iż dzieje się tak często lub czasami wyniósł ponad 80 proc., przy czym odpowiedź „często” mężczyźni zaznaczali niemal dwukrotnie częściej niż kobiety (odpowiednio 38 proc. i 21 proc. wskazań). Podobną różnicę zaobserwować można także pomiędzy osobami posiadającymi wykształcenie wyższe, a osobami ze średnim wykształceniem (37 proc. i 21 proc.). Nieco mniej osób deklaruje natomiast, iż na temat nauki i technologii rozmawia z innymi ludźmi. Ponad połowa respondentów rozmowy takie prowadzi czasami, a co szósty badany - często.⁴⁹⁸

W porównaniu z badanymi mieszkańcami miast, jeszcze większe zainteresowanie nauką i technologią oraz częstsze rozmawianie na ich temat, deklarują osoby, które wzięły udział w ankiecie internetowej. W grupie tej niemal 43 proc. respondentów odpowiedziało, iż tematyką taką interesuje się często (wobec 28 proc. w miastach), a prawie 28 proc., iż często na jej temat dyskutuje z innymi osobami.

498 Uzyskane odsetki są wyższe niż w badaniach Eurobarometru z 2005 roku, w których na pierwsze z pytań „często” lub „czasami” odpowiedziało 62 proc., a na drugie z pytań 44 proc. respondentów. Zakres podmiotowy badań Eurobarometru (przyjęta w nich metodyka omówiona została w rozdziale 2, przy okazji przedstawiania poglądów Europejczyków na temat żywności modyfikowanej genetycznie) był jednak zdecydowanie szerszy. (Europeans and biotechnology in 2005: patterns and trends, op. cit., s. 60.)

Zainteresowaniu sprawami nauki i technologii wśród mieszkańców dużych miast towarzyszy stosunkowo wysoka, choć zdecydowanie pobieżna znajomość przez nich nanotechnologii. Na pytanie, czy kiedykolwiek słyszeli oni w radiu lub telewizji o nanotechnologii, 62 proc. ankietowanych odpowiedziało twierdząco, choć tylko 4 proc. słyszało o niej często. Nieco mniejszy odsetek respondentów czytał na temat nanotechnologii w prasie lub w Internecie (58 proc.), choć „często” jedynie 5 proc. badanych. Znacznie mniej osób spotkało się z produktami wykorzystującymi nanotechnologię - przynajmniej raz miał z nimi styczność co trzeci badanych, przy czym aż 46 proc. odpowiedziało, że nie wie, czy kiedykolwiek spotkało się z takimi produktami. Niewiele osób rozmawiało też wcześniej o nanotechnologii lub nanoproduktach ze znajomymi (38 proc.) - przeważnie „raz lub dwa razy”. Poproszeni o ocenę posiadanej wiedzy na temat nanotechnologii, 80 proc. respondentów zadeklarowało natomiast, iż wie niewiele lub nic (tab. 7).

Tabela 7

Samoocena przez mieszkańców dużych miast posiadanej wiedzy na temat nanotechnologii (w proc.)

Źródło: opracowanie własne.

Analizując otrzymane odpowiedzi pod kątem przyjętych zmiennych demograficznych, największą różnicę w znajomości nanotechnologii ponownie zaobserwować można pomiędzy obu płciami. Mężczyźni częściej niż kobiety słyszeli o nanotechnologii (odpowiednio 71 proc. i 55 proc. odpowiedzi twierdzących), częściej też na jej temat czytali (70 proc. i 49 proc.) oraz rozmawiali (47 proc. i 30 proc.). W ocenie posiadanej przez siebie wiedzy na temat nanotechnologii rzadziej deklarowali jednocześnie, iż „nie wiedzą nic” (stwierdziło tak 26 proc. mężczyzn i 43 proc. kobiet).

Rzadsze wskazywanie odpowiedzi negatywnych charakterystyczne było także dla badanej grupy internautów. W porównaniu z mieszkańcami miast, zdecydowanie mniej osób zadeklarowało, iż nigdy nie słyszało na temat nanotechnologii w radiu lub telewizji (23 proc. przy 38 proc. wskazań w miastach), nigdy o niej nie czytało w prasie lub Internecie (odpowiednio 22 proc. i 42 proc.), oraz nigdy nie rozmawiało na jej temat ze znajomymi

(48 proc. i 63 proc.). Konsekwentnie, mniej osób przyznało też, iż na temat nanotechnologii nie posiada żadnej wiedzy - w badanej grupie odpowiedział tak co piąty ankietowany.

Również dla większości uczestników wywiadów grupowych nanotechnologia była zagadnieniem nowym, na temat którego nie posiadali większej wiedzy. Termin „nanotechnologia” kojarzony był przez respondentów raczej pozytywnie, przede wszystkim z nowoczesną technologią (postęp, przyszłość, nowoczesność, technika, komputery) oraz z czymś miniaturowym (cząstka, coś małego, małe cząsteczki). Wśród negatywnych skojarzeń dominowała natomiast obawa przed czymś nieznanym, kosmicznym oraz sztucznym. W nielicznych próbach zdefiniowania istoty nanotechnologii, respondenci wskazywali - niekiedy trafnie - na miniaturyzację przedmiotów, ingerencję w krzem, oddziaływanie na najmniejsze cząsteczki celem otrzymywania nowych możliwości, a także na wykorzystanie technologii niewidocznych gołym okiem.

Na pytanie o konkretne branże oraz produkty, w których nanotechnologia znalazła zastosowanie, respondenci wskazywali intuicyjnie te obszary, które kojarzone były przez nich z miniaturyzacją i precyzją (komputery, zegarki, procesory) oraz z zaawansowaną technologią (medycyna, biotechnologia, przemysł zbrojeniowy). Pojedynczy uczestnicy (głównie panowie), z tematyką zastosowań nanotechnologii zetknęli się przypadkowo w prasie popularno-naukowej lub na edukacyjnych kanałach telewizyjnych. Na zasadzie haseł wywołane zostało przez nich wykorzystanie nanocząsteczek w leczeniu chorób, a także nanorurek w budowie windy kosmicznej. Panie w jednej z grup (o niższej średniej wieku oraz wyższych dochodach) wskazały ponadto na wykorzystanie nanotechnologii w kosmetykach. Co ciekawe, jeden z respondentów (spotkanie w Kościanie), z informacjami na temat nanotechnologii zetknął się kilkukrotnie w książkach z gatunku fantastyki naukowej. W trakcie dyskusji nad możliwymi zastosowaniami nanotechnologii, przywoływał on między innymi wykorzystanie nanorobotów w szpiegostwie, a także opracowanie systemów precyzyjnego wprowadzania leków do organizmu.

Wraz z pojawiającymi się coraz częściej w mediach informacjami na temat osiągnięć i obietnic nanotechnologii, wzrastać będzie świadomość jej istnienia wśród konsumentów⁴⁹⁹. Jak wskazują powyższe wyniki, wiele osób słyszało lub czytało już gdzieś na ten temat, jednak posiadane przez nie informacje są w dalszym ciągu mocno fragmentaryczne. Niewielka jest przy tym świadomość praktycznych zastosowań nanotechnologii. Pomimo

499 Na rosnący poziom zaznajomienia konsumentów z nanotechnologią w ostatnich latach, wskazywały chociażby badania przeprowadzone w Niemczech na zlecenie Federalnego Instytutu ds. Oceny Ryzyka, których wyniki omówione zostały w punkcie 3.1.2.

nieposiadania wiedzy na temat nowej technologii, w próbach jej definiowania respondenci często w sposób prawidłowy interpretowali przedrostek „nano”, jako coś niezwykle małego. Raczej pozytywne konotacje samego terminu, niebudzącego takich kontrowersji jak „żywność modyfikowana genetycznie”, mogą mieć istotne znaczenie dla sposobu postrzegania nanotechnologii i jej produktów przez społeczeństwo.