Wpływ czynników afektywnych na postawy wobec nanotechnologii

Współcześnie przyjmuje się, iż na sposób myślenia społeczeństwa o nowych odkryciach naukowych wpływ mają zarówno czynniki poznawcze, takie jak ogólna wiedza naukowa, czy       

chroniącą przed wilgocią oraz tlenem; chleba zawierającego nanokapsuły z tłuszczem rybim bogatym w kwasy tłuszczowe Omega 3, a także soku z nanocząsteczkami beta-karotenu, będącego prowitaminą witaminy A. 459 M. Siegrist, M. Cousin, H. Kastenholz, A. Wiek, Public acceptance of nanotechnology foods and food packaging: the influence of affect and trust, Appetite, Volume 49, Number 2, September 2007, s. 461-464. 460 Także w przypadku tego studium badany był sposób postrzegania przez nieprofesjonalistów różnych zastosowań nanotechnologii w żywności oraz opakowaniach żywności. Informacje zebrane zostały dzięki wykorzystaniu ankiety pocztowej, przeprowadzonej w niemieckojęzycznej części Szwajcarii. Kwestionariusz wraz z listem wprowadzającym wysłany został do losowo wybranych osób.

461 M. Siegrist, N. Stampfli, H. Kastenholz, C. Keller, Perceived risks and perceived benefits of different nanotechnology foods and nanotechnology food packaging, Appetite, Volume 51, Number 2, September 2008, s. 284-287.

wiedza specjalistyczna, jak i czynniki emocjonalne, między innymi zaufanie do naukowców, oraz pozytywne lub negatywne emocje wobec szeroko rozumianej nauki lub pewnych jej aspektów⁴⁶².⁴⁶³ Prezentowane dotychczas wyniki badań nad postrzeganiem i postawami wobec nanotechnologii zdają się to potwierdzać.

Tradycyjne wyjaśnienie postaw społeczeństwa wobec nauki wiąże się z założeniem, że osoby o wyższym poziomie wiedzy naukowej skłonne są w większym stopniu doceniać oraz wspierać przedsięwzięcia naukowe. W ostatnich latach badacze coraz częściej wskazują jednak, iż ludzie nie posiadają raczej rozległej wiedzy naukowej i technicznej⁴⁶⁴, dlatego dokonując osądów polegają bardziej na czynnikach afektywnych, których działanie jest natychmiastowe oraz automatyczne, a przez to znaczące w kształtowaniu postaw i zachowań.⁴⁶⁵

Jednym z najważniejszych czynników afektywnych, wpływających na postawy wobec nauki i technologii, jest zaufanie. W przypadku nieznanej szerzej technologii, w ocenie korzyści i zagrożeń z nią związanych często ważniejszym czynnikiem jest zaufanie do naukowców, niż poglądy na temat rozwoju danej technologii. Postawiona przez autorów hipoteza, iż szacunek wobec autorytetu naukowego (a pośrednio też i zaufanie) jest pozytywnie związany z postawami społecznymi wobec nanotechnologii, znalazła potwierdzenie w przeprowadzonych przez nich badaniach.⁴⁶⁶

Istotnym czynnikiem w odbiorze kwestii naukowych, w tym samej nanotechnologii, są również filtry religijne, będące czymś więcej, niż tylko prostą zależnością pomiędzy religijnością a postawami wobec nauki. Filtry te odnoszą się do związku pomiędzy postrzeganiem i postawami wobec korzyści, które różnią się w zależności od poziomu wiary. W badaniach, których celem było porównanie wpływu religijności na postawy wobec

462 C. Lee, D. Scheufele, The influence of knowledge and difference toward scientific authority: a media effects model for public attitudes toward nanotechnology, J&MC Quarterly, Volume 83, Number 4, Winter 2006, s. 819.

463 Wiele poruszonych poniżej zagadnień omówionych zostało w ujęciu teoretycznym w rozdziale 1, między innymi relacje pomiędzy aspektem poznawczym i afektywnym postawy (punkt 1.2.2), znaczenie procesów emocjonalnych, czynników społeczno-kulturowych oraz zaufania w postrzeganiu i akceptacji ryzyka (punkt 1.3.2), a także uwarunkowania procesu komunikowania ryzyka (punkt 1.3.3).

464 Choć wskazuje się na stosunkowo duże zainteresowanie społeczeństwa problematyką nauki i technologii, poziom posiadanej przez nie wiedzy nie uległ na przestrzeni lat istotnej zmianie. Podkreśla się jednocześnie, iż współcześnie wielu ludzi styka się z nadmierną ilością informacji oraz zagadnień. (Europeans and biotechnology in 2005: patterns and trends, op. cit., s. 55-59.); W jednej ze swoich książek C. Sagan, amerykański astronom i popularyzator nauki, napisał: „Żyjemy w społeczeństwie znakomicie zależnym od nauki i technologii, w którym rzadko kto wie cokolwiek na temat nauki i technologii”. (http://en.wikiquote.org/wiki/Technology) 465 C. Lee, D. Scheufele, op. cit., s. 820.

nanotechnologii w Stanach Zjednoczonych i Europie, dostrzeganie korzyści nanotechnologii konsekwentnie związane było z bardziej pozytywną postawą wśród mniej religijnych respondentów. Zaobserwowana została ponadto istotna negatywna korelacja pomiędzy religijnością a uznaniem, iż nanotechnologia jest moralnie akceptowalna.⁴⁶⁷

Autorzy badania zwracają jednak uwagę, iż zależności wynikające z religijności nie są liniowe. Poziom religijności kształtować może sposób postrzegania przez ludzi zagrożeń i korzyści, lecz także ich zachowania dotyczące poszukiwania informacji. Niektóre grupy społeczne, nawet jeśli zorientowane są w problematyce, mogą nie brać pod uwagę pewnych informacji, gdy kształtują swoje postawy wobec nanotechnologii. Osoby takie nie szukają większej ilości informacji naukowych, a raczej dyskusji na temat kwestii moralnych i religijnych, które mają wpływ na interpretację tych informacji.⁴⁶⁸

Oprócz prób tłumaczenia reakcji społecznych na nanotechnologię, szczególnie u osób, które wiedzą na jej temat niewiele, badacze starają się także odpowiedzieć na pytanie, w jaki sposób zmieniają się postawy ludzi wobec nanotechnologii pod wpływem dostarczanych na jej temat informacji. Dostępne wyniki badań opinii publicznej wskazują, iż większość respondentów słyszała na temat nanotechnologii niewiele lub nic, jednak ci co słyszeli, są wobec niej nastawieni przychylnie. Czy wobec tego, gdy osoby dotąd niezaznajomione z nanotechnologią zapoznają się z informacjami na jej temat, dojdą do wniosku, że korzyści przeważają nad zagrożeniami?

Przeprowadzone badania nie potwierdziły tej hipotezy. Osoby nieznające wcześniej nanotechnologii, pod wpływem informacji nie reagowały jednakowo pozytywnie. Następowała polaryzacja poglądów wzdłuż linii obrazujących ich ogólne predyspozycje kulturowe wobec zagrożeń technologicznych i środowiskowych. Pod wpływem tej samej wyważonej i dokładnej informacji, osoby o poglądach egalitarnych dochodziły do wniosku, iż nanotechnologia jest ryzykowna, podczas gdy osoby o poglądach indywidualistycznych - iż tak nie jest. Ponadto osoby o różnych przekonaniach i predyspozycjach, różnie odbierały tą samą informację, uznając ją, gdy odpowiadała wyznawanym wartościom.⁴⁶⁹

Pozytywny związek pomiędzy znajomością nanotechnologii a przekonaniem o przewadze korzyści nad zagrożeniami mógłby sugerować, iż proste rozpowszechnianie informacji na

467 D. Scheufele, E. Corley, T. Shih, K. Dalrymple, S. Ho, Religious beliefs and public attitudes toward nanotechnology in Europe and the United States, Nature Nanotechnology, 07.12.2008, http://www.nature.com/ 468 Ibidem.

469 D. Kahan, P. Slovic, D. Braman, J. Gastil, G. Cohen, D. Kysar, Biased assimilation, polarization, and cultural credibility: an experimental study of nanotechnology risk perceptions, Project on Emerging Nanotechnologies, February 2008, s. 2-4, http://www.nanotechproject.org/

temat nanotechnologii wytworzy pozytywną opinię u osób, które dotąd się z nią nie spotkały. Pogląd ten nie znalazł jednak potwierdzenia w badaniach.⁴⁷⁰ W celu promowania opartego na wiedzy zrozumienia korzyści i zagrożeń związanych z nanotechnologią, pomóc mogą jednak techniki komunikowania ryzyka. Ponieważ większość ludzi nie dysponuje czasem oraz doświadczeniem koniecznym dla interpretacji informacji naukowych oraz dla oceny kompetencji źródła, decyzję komu zaufać podejmuje z uwagi na podobieństwa eksperta do własnej osoby. Zdaniem autorów, w dyskusji na temat nanotechnologii nie należy stwarzać wrażenia, że dane stanowisko jest ściśle związane z konkretnym poglądem kulturowym. Jako źródła informacji celowo należy więc włączać ekspertów, z którymi identyfikować będą się osoby o różnym światopoglądzie. Wskazują oni ponadto, iż uszanowanie indywidualnych wartości kulturowych, w tym różnic w ocenie korzyści i zagrożeń, sprawi, że ludzie będą bardziej otwarci na przekaz.⁴⁷¹