Język kolorów jako wyraz kobiecości

Jednym z najbardziej rozpowszechnionych wyróżników języka kobiet w odniesieniu do języka mężczyzn jest świat kolorów⁷² [por. np. Ivy, Backlund, 2000; Handke, 2008], niepodważalnie łączony z kobietami nie tylko w zakresie mody i urody, ale we wszystkich sferach życia. Przypisywane kobietom używanie języka waloryzującego szczegóły, w tym przypadku kolor, jest mocno zakorzenione w kulturze i różnych wymiarach życia społecznego. Język barw jest stereotypowo językiem płci żeńskiej. Uczeni twierdzą, iż w wypadku kobiet kolorystyka pełni istotną funkcję w życiu codziennym oraz posiadają one większe zdolności percepcyjne związane z postrzeganiem i nazywaniem kolorów. Słabsze predyspozycje mężczyzn w tym zakresie są określane mianem tzw. ślepoty barw i uwarunkowane są biologicznie: „Problemy z rozróżnianiem barw ma aż 8% panów i tylko 0.5% pań. Wynika to przede wszystkim z budowy i położenia genów determinujących widzenie barwne. (…) Geny kodujące opsynę M i L [M – czopki zielone, a L – czerwone – przypis W.W.] leżą niedaleko siebie na chromosomie X i to właśnie jest źródło męskich problemów z barwami. Panowie mają przecież tylko jeden chromosom X i dlatego każdy defekt genu M lub L staje się natychmiast widoczny, ponieważ nie może zostać skompensowany przez prawidłowo funkcjonujący gen na drugim chromosomie X, jak to się dzieje u kobiet. Skutkiem tego jest niezdolność rozróżniania kolorów zielonego i czerwonego, co określa się mianem daltonizmu (…). Wada ta (wraz z mniej typowymi wariantami) odpowiada za ogromną większość zaburzeń widzenia barw u mężczyzn” [Waleszczyk, 2010:

72 Barwa postrzegana jest jako kategoria fizyczna (fala świetlna o określonej długości), kategoria biologiczna i neurofizjologiczna (relacje między wrażeniami kolorystycznymi a okiem i mózgiem) oraz kategoria psychologiczna (zdolność kojarzenia barw, psychologia użytkowa, chromoterapia) [Tokarski, 2004: 21].

115

96]. Tę opinię potwierdza John Gage, analizując kolor w sztuce i pisząc, że „wadliwe widzenie koloru występuje prawie sto razy częściej u mężczyzn niż u kobiet rasy białej”

[Gage, 2010: 36]. Różne stopnie zaawansowania niedostatków genetycznych u mężczyzn związane są także z kontekstem historycznym i ewolucyjnym – kobiety i mężczyźni funkcjonowali w innych przestrzeniach społecznych, z uwagi na odgrywane odmienne role i wykonywane zadania, co również jest zdeterminowane funkcjonowaniem zmysłów. Udział mężczyzn w polowaniach może mieć wpływ na intensywniejsze postrzeganie niektórych barw, a egzystowanie kobiet w przestrzeni domowej na ogólny rozwój percepcji kolorów.

Nierozróżnianie szerokiej palety barw u mężczyzn umotywowane jest również poniekąd kulturowo, gdyż sfera kolorystyki nie jest tak istotna w społecznym funkcjonowaniu mężczyzn w porównaniu do kobiet. Dotyczy to nie tylko zagadnień mody i urody, ale również predyspozycji zawodowych, zainteresowań, wrażliwości i poczucia estetyki otaczającego świata. Psychika kobiet w większym stopniu reaguje emocjonalnie na bodźce wizualne, w tym kolorystyczne. Aleksandra Zalewska, analizując rolę koloru we współczesnej prasie kobiecej, stwierdza, że „(…) kolor – jako rodzaj percepcyjnego bodźca pobudza kobiecą ciekawość, ale także dlatego, że jest on elementem estetyzującym rzeczywistość, podkreślającym urodę kobiecego ciała, eksponującym wartość przedmiotów, którymi otacza się dziś kobieta i piękno pomieszczeń, w których przebywa” [Zalewska, 2004: 222].

Powyższe wnioski są potwierdzeniem potocznych przekonań (funkcjonujących w kategorii stereotypu, a nawet dowcipu), że mężczyźni rozpoznają trzy kolory: czarny, biały i kolorowy oraz traktują brzoskwinię i śliwkę wyłącznie jako owoce, a łosoś jest dla nich tylko rybą [demotywatory.pl; joemonster.org; zszywka.pl]. Uogólniające sądy nie są jednak podstawą do generalizacji na ten temat, chociaż można stwierdzić, że statystyki przemawiają na korzyść kobiet, co jest widoczne w wielu dziedzinach życia, w tym także na gruncie tematyki motoryzacyjnej. Równocześnie, portale motoryzacyjne zawierają materiał przeczący powyższych stwierdzeniom, czego dowodem są wypowiedzi mężczyzn przywiązujących wagę do kolorystyki oraz potrafiących rozróżniać i nazywać wiele odcieni barw. Wpływ na ten fakt ma przede wszystkim kontekst techniczny związany z motoryzacją – w ogromnej przewadze to mężczyźni są lakiernikami samochodowymi, w związku z czym zawodowo zajmują się doborem lakieru i mieszaniem barwników. Umiejętność precyzyjnego nazywania kolorów to również efekt pasji związanej z samochodami i motocyklami, zaangażowania emocjonalnego w przedstawianą dziedzinę.

Wymienione zjawiska można zaobserwować na portalach motoryzacyjnych w wypowiedziach użytkowniczek: Moja ukochana zabawka to Hondzia CB 500 :-D

116

o jedynym słusznym kolorze CZERWONYM [M – f]; Miałam kilka kryteriów musiał mieć ładny kolor (w końcu kobietą jestem) [M – f]; Cześć - fajnie, że na przekór zieloności Kawy, polakierowałaś ją na na biało - extra wygląda! [M – f]. W przypadku mężczyzn zdania odnośnie do kolorystyki pojazdu są podzielone. Z jednej strony zauważalne są wypowiedzi użytkowników, którzy uznają kolor za ważną właściwość pojazdu, np.: No własnie ten niebieski Lanos jak dla mnie bomba,w dodatku rzadko spotykanym kolorze więc napewno będzie sie wyróżniał z tłumu. [FS – f]; Co do tego konketnego egz. to kolor jest przepiękny!.

Pierwszy raz widzę M3 w takim kolorze. [FS – f]; Wiesz do Beemki mi to pasuje tylko czarny kolorek:-D ale nie mowie ze zielony jest brzydki. [MP – f]. Z drugiej strony pojawiają się głosy o braku wpływu koloru na jakość i zalety auta: a tam kolor to może być każdy oprócz różu [FS – f]; Panowie skupili się na odcieniu błękitu auta, a tu trzeba dodać, że to M3 i ważniejsza jest frajda z jazdy, a nie kolor. Bez urazy, ale kogo obchodzi jaki M3 ma kolor?

Dla mnie może mieć i różowy [FS – f]. Dostrzegalna jest tutaj obojętność tej kwestii w przekonaniu użytkowników. Nie sposób pominąć opinii, które przypisują kolor konkretnej płci – szczególnie różowy jako kolor kobiecy. Powyższe przykłady potwierdzają świadomość stereotypów związanych z barwami, ale ważny jest element przezwyciężania tych utartych sądów.

Wyrazem dbałości i przywiązywania wagi do koloru często jest także sfera wizualna i kolorystyka portalu, nawiązująca do stereotypowego odbiorcy (np. szpilki jako element wizualny, kolor różowy itp. – o czym szerzej – III – 4.1.). Neutralny w tym zakresie pozostaje portal dla kobiet www.motocaina.pl, który kolorystycznie odbiega od postrzegania adresata przez stereotyp. Fakt ten nie pozostaje bez echa wśród użytkowniczek, o czym przekonuje następująca sugestia dla twórców strony: No i druga sprawa: fajne macie kolorki na stronie, ale dobrze byloby, gdyby wszystko bylo bardziej kobiece... nie mowie o rozu, ale jakies pastele, czy cos... Moze do mnie to nie przemawia, bo i tak fajnie was sie czyta, ale pomyslalam o innych, co moze jak wejda, to sie zraza, ze takie ciemne kolory… [M – f].

Powyższa wypowiedź potwierdza przekonanie o schematyczności myślenia w zakresie podziałów płciowych. Troska o innych odbiorców uwypukla istnienie sztywnych ram społecznych, które jednakże w wielu przypadkach są aprobowane i pożądane.

Kolor jako wyraz kobiecości potwierdzają także tytuły artykułów zamieszczanych na portalach motoryzacyjnych dla kobiet, np.: Femme fatale w czerwieni [A – t (~a)]; Konkurs Chevroleta – nazwij kolor lakieru! [M – a]; Idealny kolor kobiecego auta [M – a]. Jest to pewne profilowanie odbiorcy, wyrażające tym samym jego płeć. Świadome wykorzystywanie stereotypów twórców portali kobiecych ma na celu zainteresowanie i przyciągnięcie

117

odbiorców [zob. III – 4.1.]. Portal www.kobietaiauto.pl [KA], przedstawiony w pastelowej kolorystyce, z dominacją barwy różowej, może być w tym względzie postrzegany stereotypowo. Jest to jednak zarazem pewna gra z konwencją, gdyż mimo wymownej

„obudowy” wizualnej, strona zawiera sporą dozę informacji, treści i elementów, będących przejawem wiedzy, znajomości branży motoryzacyjnej i fachowego podejścia do dziedziny.

Przeciwwagą takich tendencji kolorystycznych może być wspomniany już portal www.motocaina.pl [M], który, ze względu na neutralną, niekobiecą warstwę wizualną, może być sygnowany kategorią fachowości i profesjonalności. Założonym celem jest utożsamienie kobiecej sfery wizualnej strony z profesjonalizmem dotyczącym motoryzacji, co wiąże się nie tylko z kwestiami marketingowymi, ale w dalszej perspektywie ma szerszy oddźwięk w rzeczywistości społecznej i postrzeganiu kobiet.

Kolorami zdominowanymi przez świat kobiecy w obrębie portali motoryzacyjnych są barwy: czerwona i różowa. Występowanie tych kolorów w różnorodnych elementach wizualnych, graficznych i werbalnych, umotywowane jest dwojako. Z jednej strony to wyeksponowanie kategorii stereotypu, pewna gra z konwencją, w wielu przypadkach świadomie wykorzystywana przez twórców i autorów, mająca na celu przyciągnięcie uwagi, a tym samym zyskanie odbiorców. Natomiast z drugiej strony wykorzystywanie ww. barw jest pewną naturalną korelacją z cechami kojarzonymi z kobietami. Potocznie kolor czerwony to barwa siły i esencji kobiecości, wpływająca na percepcję damskiej atrakcyjności. Ryszard Tokarski podkreśla, że „zasadnicza motywacja oddziaływania tego koloru wyzyskuje skojarzenia z krwią i ogniem” [Tokarski, 2004: 80]. Za pomocą czerwieni wyrażana jest dynamika i ekspresja. Barwa ta odnosi się także do uczuć, jest kolorem miłości [Tokarski, 2004: 83], co przekonuje o emocjonalności i psychice kobiet. Kolor różowy jest natomiast kolorem stereotypowo kobiecym, nie zawsze posiadającym jednoznacznie pozytywne skojarzenia (np. dominujący element potocznego wizerunku blondynki). Barwa różowa jest pochodnym kolorem czerwieni, nieco łagodniejszym: „Różowy kojarzony bywa ze spokojną erotyką, pięknem i ciepłem kobiecego ciała. (…) Złagodzona bielą czerwień neutralizuje konotacje ‘zagrożenia’, ‘śmierci’, uwydatnia zaś pozytywne cechy ‘ciepła’, ‘radości’,

‘optymizmu’” [Tokarski, 2004: 136]. Właściwości te w dużym stopniu decydują o społecznym uznaniu różowego jako najbardziej charakterystycznego i stereotypowego koloru kobiecego, różnorodnie przy tym wartościowanego.

Kolor w odniesieniu do samochodu nie odgrywa wyłącznie estetycznej roli, dla producentów samochodów istotnym czynnikiem wyboru barwy auta mają być względy praktyczne. Dostosowywanie kolorystyki do gustów konsumentów jest równoważone

118

użytecznością danej barwy pojazdu: Inżynierowie firm motoryzacyjnych wprost prześcigają się w projektowaniu kolejnych systemów, których zadaniem jest neutralizować najbardziej zawodny element każdego samochodu - kierowcę⁷³. Tymczasem mało znanym faktem jest, że jednym z najlepszych systemów ochronnych jest... nadwozie w kolorze srebrnym. To właśnie srebrne samochody - wedle statystyk - najrzadziej ulegają wypadkom. Srebrne - nie czerwone, jak mogłoby się wydawać - są też najlepiej widoczne w słabym oświetleniu. Na przeciwnej szali znalazły się kolory brązowy, czarny i zielony [joemonster.org]. Widoczność pojazdu jest jednym z głównych warunków bezpieczeństwa w ruchu drogowym. Proklamowanie wyboru samochodu uwzględniające tę kategorię ma na celu ogólną poprawę sytuacji na drogach.

Takie gwarancje bezpieczeństwa są także elementem stonowania wybredności i fantazji potencjalnych nabywców. Prawdziwość przywołanych w przykładzie statystyk idzie w parze wraz z ich niewielkim rozpowszechnieniem i małą świadomością kupujących. W dobie estetyzacji rzeczywistości i produktów nabywcom trudno wyzbyć się tych konsumenckich nawyków i upodobań.

Stereotyp ogromnego znaczenia kolorystyki w przypadku kobiet równoważony jest ich argumentacją na temat istotności tego elementu niezależnie od płci kierowcy, gdyż kolor to naprawdę ważny czynnik wpływający na codzienne użytkowanie samochodu [KA – a].

Twierdzenie to zawiera artykuł pt. Kolor ma znaczenie!, który opisuje podstawowe funkcje, jakie pełni kolor pojazdu: bezpieczeństwo (wyróżniająca się jasna barwa); kwestie utrzymania czystości pojazdu (częstotliwość wizyt w myjni samochodowej); problematyka dobrania koloru u lakiernika; funkcja estetyczna [KA – a]. Wymienione obszary użytkowania pojazdu sprawiają, że kwestia wyglądu jest tylko jednym z czynników funkcjonalności koloru samochodu. Należy uwypuklić fakt, że ten właśnie aspekt jest najbardziej związany z kobiecą perspektywą, ale również mężczyźni przy zakupie samochodu świadomie wybierają jego kolor. Wszystkie pozostałe elementy są ponad podziałami płciowymi.

Niezaprzeczalne jest stwierdzenie, iż kreacyjną aktywnością kobiet jest świat barw. Na portalach motoryzacyjnych możemy wielokrotnie znaleźć przykłady podkreślania wagi kolorystyki wśród kobiet. Co ciekawe, znajdujemy tam potwierdzenie stereotypów, jak również próbę ucieczki od nich (szczególnie wyzwolenie od koloru różowego). Istotne jest także „wkraczanie” mężczyzn w świat kolorów, determinowane przede wszystkim skupieniem na swojej pasji i uznawanie koloru jako często waloryzowanej, pozytywnie lub negatywnie, właściwości pojazdu.

73 To wyrażenie również nosi znamiona stereotypizacji, jednakże w kontekście przyczyn wypadków zyskuje symboliczną i prawdziwą wartość.

119

Reasumując, należy potwierdzić dużą wagę przywiązywaną przez kobiety do koloru, co jest nie tylko stereotypowo przypisaną właściwością, ale w zdecydowanej większości przypadków faktyczną cechą przedstawicielek płci żeńskiej. Ów stereotyp pełni różnorodne funkcje – jest sposobem i pryzmatem postrzegania kobiet, ich samookreślenia i identyfikacji, ale może być także czynnikiem gry z konwencją, np. przyciąganie odbiorców przez wykorzystywanie elementów stereotypu na portalach kobiecych. Wiele kobiet otwarcie deklaruje wagę kolorystyki pojazdu, potwierdzając tym samym potoczne opinie.

Zaprzeczeniem stereotypowego myślenia jest także umiejętne rozróżnianie przez mężczyzn różnych barw prototypowych i pochodnych. Bogaty język kolorów u mężczyzn może mieć motywacje uwarunkowane stricte motoryzacyjnym hobby. Mężczyźni z racji większej wiedzy i orientacji w tematyce samochodowej znają dobrze nie tylko marki i modele, ale również dostępną i preferowaną kolorystykę pojazdów. Kolejną przesłanką dobrego rozpoznawania kolorów lakieru samochodowego jest wykonywany zawód lakiernika jako typowo męskie zajęcie (częstotliwość występowania w postaci wykonawcy tego zawodu, a także osoby klienta). Niezmienne jest przekonanie, że estetyka samochodu czy motocykla odgrywa ważną rolę dla każdego kierowcy, bez względu na płeć.