III. ANALIZA ZAWARTOŚCI PORTALI MOTORYZACYJNYCH W UJĘCIU
7. Typowe językowe wykładniki wypowiedzi
Podsumowując wszystkie dotychczasowe rozważania, należy uwzględnić i uwypuklić także poziom językowy omawianych zjawisk i przytoczonych egzemplifikacji. Istotnym elementem budowania wizerunku użytkowników portali motoryzacyjnych i ich wypowiedzi sprofilowanych płciowo jest odpowiedź na pytania: Jakimi środkami językowymi wyrażona została powyższa problematyka (język kobiet i mężczyzn, teoria stereotypu, specyfika portali dla kobiet, komunikacyjne bariery płciowe)? W jaki sposób podejmowane kwestie są werbalizowane? Produktywność i powtarzalność wybranych środków językowych kształtuje sposób wypowiedzi uczestników interakcji, decydując jednocześnie o powszechności, a zarazem użyteczności wybranych zabiegów językowych na gruncie tematyki motoryzacyjnej.
Wachlarz środków językowych uobecnianych na portalach internetowych dotyczących motoryzacji, jest bardzo szeroki, ze względu na znaczną objętość portali motoryzacyjnych, ich różnorodność, dużą liczbę użytkowników i ilość zamieszczanych przez nich wypowiedzi.
Dodatkowo, dobór repertuaru językowego jest indywidualną właściwością każdego użytkownika (zarówno anonimowego, jak i spersonalizowanych twórców stron). W obliczu tych wszystkich czynników zasadne będzie wskazanie kilku najczęściej występujących i najbardziej wyrazistych środków językowego wyrażania. Część z nich została zawarta w części drugiej tegoż rozdziału, traktującej o właściwościach językowych każdej z płci.
Zauważalnym zabiegiem językowym, przewijającym się przez wszystkie zagadnienia podejmowane w niniejszym rozdziale, jest wartościowanie. Ze względu na przedmiot aksjologizacji, może ona być nacechowana pozytywnie lub negatywnie [zob. np. Puzynina, 1992; Karwatowska, Siwiec, red., 2012]. Zdecydowane pejoratywne wartościowanie dotyczy
189
wizerunku kobiety za kierownicą. Kobieta kierowca jest waloryzowana negatywnie za pomocą leksyki – np. szeroko rozpowszechnione określenie baba; porównania (zawarte w dowcipach i utartych powiedzeniach); opis zachowań na drodze i sposobu jazdy;
funkcjonujące stereotypy płciowe, metafory i porównania, apelatywne wykrzyknienia.
Sferą pozytywnej waloryzacji są pojazdy użytkowników oraz różnorodne sposoby wyrażania własnego zainteresowania samochodami lub motocyklami. Werbalizacja pasji motoryzacyjnej, wyrażona jest najczęściej przez sferę leksyki, związaną ze znajomością terminologii z tej dziedziny. Ta problematyka jest bardziej widoczna i dokładniej zanalizowana w części pracy dotyczącej socjolektów motoryzacyjnych [rozdział IV].
Tematyka motoryzacyjna jest w dużej mierze werbalizowana za pomocą słownictwa potocznego i kolokwialnego. Nasycenie wypowiedzi leksyką potoczną ma dualną motywację. Z jednej strony jest efektem charakteru medium i sposobu wzajemnych interakcji użytkowników, które wyzwalają bezpośredniość kontaktu między uczestnikami dyskusji, zrównoważenie statusu nadawcy i odbiorcy, wspólnotowość wszystkich interlokutorów oraz mówioność i nieoficjalność języka Internetu. Wymienione cechy dominują u zalogowanych internautów i wskazują dominację funkcji komunikatywnej. Z drugiej strony właściwości te uosabiają również twórcy portali, autorzy felietonów i artykułów, którzy często przekraczają formalne granice norm tekstów użytkowych. Celowość takiego zabiegu polega przede wszystkim na zbliżeniu do odbiorcy, „złamaniu” granicy oficjalności i stworzeniu poczucia bliskiego kontaktu z użytkownikiem. Wymienione procesy ze strony twórców portali objawiają się głównie w:
1. bezpośrednich zwrotach do adresata, np.: Wszystko, co powinnaś wiedzieć o prawie jazdy [A – po (~a)]; Konie mechaniczne, kilowaty, mile, moment obrotowy... czy wiesz co to znaczy? [A – f]; Chcesz testować samochody i mieć darmowe przeglądy? [M – a]; Kupujesz używany samochód? Przygotuj się na wydatki [AC – a];
2. eksklamacjach, np.: Polacy, ręce na kierownicę! [A – p (~a)]; Baba za kółkiem to mit! [A – fe]; Kable rozruchowe - tylko awaryjnie! [AC – a];
3. formalnym zawężaniu grona odbiorców, np.: Kobieto, ubierz się prawidłowo na motocykl [M – f]; Mercedes ML 350 CDI - auto idealne dla kobiety! [A – t (~a)];
Rolls-Royce Wraith - Gran Turismo dla gentlemana [AC – a];
4. pytaniach do odbiorcy, np.: Jak uczyć dzieci bezpieczeństwa na drodze? [A – a]; Jak rozmawiać z dzieckiem, które boi się jeździć samochodem? [A – a]; Konie mechaniczne, kilowaty, mile, moment obrotowy... czy wiesz co to znaczy? [A – a];
190
5. zachęcaniu do aktywności przez zastosowanie form imperatywnych, np.: Odśwież wnętrze samochodu na wiosnę [A – p (~a)]; Polacy, ręce na kierownicę! [A – p(~a)];
Poczuj zapach kwiatów w aucie [M – a]; Sprawdź, w jakim stanie są Twoje opony [AC – a];
6. używaniu pierwszej osoby liczby pojedynczej lub mnogiej (unifikacja z odbiorcą), np.: Na co zwracamy uwagę przy doborze opon [MP – a]; Te wartości będą nam potrzebne, kiedy silnik będzie się przegrzewał. [A – f]; Miałam stłuczkę. I co dalej? [KA – a].
7. apelach podkreślających perswazyjność wypowiedzi, np.: 26 kwietnia Motoserce 2014 - przyjdź i wesprzyj akcję! [M – a]; Nie masz zimówek? Jedź tramwajem! [M – f]; Na majówkę do sąsiada? Ale tylko na trzeźwo! [AC – a]; Pasażerowie! Nie denerwujcie kierowcy. [M – f]; Uwaga, palenie gumy szkodzi! [M – a].
Wiele przykładów wykorzystuje różnorodne konfiguracje wymienionych kategorii, co jest próbą jak najlepszego dotarcia do odbiorcy, np. wiele z bezpośrednich zwrotów do odbiorców to pytania, wykrzykniki i wypowiedzi perswazyjne.
Opis własnej pasji motoryzacyjnej i prezentacją własnych przekonań, opinii związany jest także często z:
1. używaniem dużej liczby przymiotników, rzeczowników i czasowników, dookreślających najczęściej własny pojazd, np. ukochany, wyjątkowy, najwspanialszy, niesamowity, skarb, cudo, uwielbiać, kochać;
2. nasycenie wypowiedzi słownictwem technicznym, branżowym, będącym wyrazem profesjonalizmu, np. elementy pojazdu, parametry techniczne itd.;
3. stosowaniem zdrobnień i spieszczeń, sygnalizujących emocjonalność i ekspresywność języka, np.: autko, auteczko, silniczek, wózeczek;
4. metaforyzacją wypowiedzi, pełniącą często funkcję perswazyjną i reklamową – por. animizacja i antropomorfizacja pojazdów [IV – 6];
5. występującymi zabiegami semantyczno-leksykalnymi (w sferze socjolektów) [por. rozdział IV];
6. stereotypowymi porównaniami, zaczerpniętymi z języka potocznego i z utartych sądów, np. stereotypowy wizerunek kobiety za kierownicą;
7. onomatopejami (na poziomie fonetycznym), będącymi werbalizacją dźwięków naśladujących samochód, np. brum brum, kle kle, wrr, buu.
191
Można stwierdzić, że pod względem językowym na portalach motoryzacyjnych obserwowalny jest różnorodny repertuar środków językowych. Wszystkie sposoby wyrażania pełnią funkcję komunikacyjną, często identyfikując członków wspólnoty osób zainteresowanych motoryzacją. Nasycenie wypowiedzi konkretnymi środkami językowymi (np. zdrobnieniami czy metaforami) jest odzwierciedleniem głównych kategorii tematyki motoryzacyjnej, funkcjonujących stereotypów i bogatej sfery leksyki.
8. Wnioski
Zagadnienie języka płci jest zjawiskiem dynamicznym w polskiej myśli językoznawczej, kulturoznawczej, socjologicznej i innych. Portale motoryzacyjne jako pole badawcze języka kobiet i języka mężczyzn stanowią potencjalny obszar potwierdzenia odmienności płciowej w jego obszarze, będącej przejawem androcentryzmu językowego, a także obecności i prób przekraczania stereotypowych poglądów na temat kobiet i mężczyzn w zakresie kultury, życia społecznego i zainteresowań – szczególnie pejoratywnie obrazujących płeć żeńską. Kontekst rzeczywistości internetowej, możliwość anonimowości i zmiany płci wpływają na sposób postrzegania aktywności użytkowników portali. Powyższe przykłady dotyczące cech językowych i stereotypów skłaniają do przekonania o tworzeniu się i budowaniu jednorodnego języka motoryzacji, skupionego wokół przedmiotu zainteresowania, a nie płci osoby wypowiadającej się.
Wiele cech językowych w kontekście tematyki motoryzacyjnej występuje ponad podziałami płciowymi, co zostało poświadczone przykładami występowania danej właściwości u płci przeciwnej, a więc stanowi przekroczenie rozróżnień językowych w zakresie lingwistyki płci. Specyfika komunikacji miłośników motoryzacji w dużej mierze zakłada zaangażowanie i zamiłowanie użytkownika dotyczące tematyki samochodowej i/lub motocyklowej. Skupienie na wąskiej dziedzinie zainteresowania potwierdzone jest przede wszystkim emocjonalnym i ekspresywnym stosunkiem do pojazdów (własnych lub innych).
Drugą podstawową kwestią jest fachowość i znajomość techniczna zagadnień z kręgu motoryzacyjnego, co jest szeroko prezentowane w wypowiedziach użytkowników portali.
Celem nadrzędnym staje się tutaj dążenie do uzyskania statusu eksperta i znawcy, przedstawienie własnej wiedzy oraz zainteresowań, a w wielu przypadkach chęć udzielenia porad i wskazówek innym użytkownikom, niemotywowana ukazaniem przewagi wiedzy, ale próbą pomocy. Specyfika komunikacji internetowej nakłada na użytkowników naddane właściwości, które skoncentrowane są przede wszystkim na dowolnej aktywności
192
internautów, możliwości kreacji własnej tożsamości i wirtualnej zmiany płci. Cecha anonimowości i zapośredniczenia procesu komunikacji jest istotnym czynnikiem jakości i treści kontaktu między użytkownikami.
Podsumowując niniejsze rozważania, można stwierdzić, że zagadnienie płci jest wielowymiarowo obecne na portalach motoryzacyjnych. Mocnym sprofilowaniem tematycznym wszystkich przykładów jest kwestia stereotypu, związana nie tylko z negatywnym i wciąż żywo dyskutowanym wizerunkiem kobiety za kierownicą, ale także wszelkimi stereotypowymi podziałami płciowymi. Portale motoryzacyjne dla kobiet są w dużej mierze wyrazem kulturowego postrzegania płci żeńskiej, gdyż zawierają różnorodne wizualne i werbalne elementy wyróżniające kobiety (kolorystyka, kwestie macierzyństwa, mody, przełożenie pasji na codzienne życie itd.). Walka ze stereotypem kobiety kierowcy jest ważnym założeniem ideologicznym portali kobiecych, jednakże trzeba podkreślić, że zarówno portale kobiece, jak i portale ogólne są wielokrotnym potwierdzeniem stereotypowych przekonań i opinii na ten temat. Motoryzacyjna aktywność wielu pań (zwłaszcza w sferze motocyklowej) skłania do przekonania o przezwyciężaniu przypisanego wzorca przez coraz większą liczbę przedstawicielek płci żeńskiej. Równocześnie, niezakłócone interakcje na forach internetowych między kobietami i mężczyznami decydują o możliwości unifikacji płci w domenie motoryzacji. Sposób postrzegania kobiet w dużej mierze jest zależny od indywidualnych doświadczeń i nastawienia użytkownika, przez co jakakolwiek generalizacja wydaje się utrudniona, a zasadne jest jedynie wskazanie najbardziej charakterystycznych zaobserwowanych tendencji. Należy podkreślić, że płeć w obrębie portali motoryzacyjnych zyskuje specyficzny wymiar, zróżnicowany i wieloaspektowy, a wszelkie zagadnienia związane z kwestiami motoryzacyjnymi dotyczącymi kobiet zapewne będą jeszcze przedmiotem wielu dyskusji. Zaobserwowane zjawiska pozwalają jednak sądzić, że w wyniku następujących przemian społecznych (obecnych i przyszłych) unifikacja płci na gruncie tematyki samochodowej i motocyklowej jest możliwa i prawdopodobna.
193