Czy płeć jest przeszkodą w komunikacji? Przykłady dostrzegania kategorii płci na

Mężczyźni i kobiety znają o jeden język więcej, o którym nie wiedzą – mowę płci przeciwnej.

Dlatego się porozumiewają.

Aleksander Świętochowski

Kategoria płci w wielu przypadkach komunikacji międzyludzkiej funkcjonuje jako bariera komunikacyjna, zjawisko to dostrzegalne jest np. w sferze prywatnej i zawodowej [por.

Tannen, 1999; Buczkowski, 1999; Szpyra-Kozłowska, Karwatowska, 2005]. Istotnym odwołaniem jest w tym miejscu poziom biologiczny i neurologiczny, uwidoczniający tzw.

kategorię płci mózgu i wynikające z niej zróżnicowanie języka i sposobów zachowania.

Zasadna pozostaje kwestia: czy również w tematyce motoryzacyjnej, prezentowanej na portalach, kategoria płci jest silnie wyodrębniona we wzajemnej komunikacji użytkowników? Czy może wspólnota miłośników motoryzacji sytuuje się ponad podziałami płciowymi wynikającymi z uwarunkowań biologicznych? Przytoczenie kilku najbardziej wyrazistych odwołań do kategorii płci zakreśli sposoby jej funkcjonowania na gruncie tematyki związanej z samochodami⁹⁴. Głównym celem jest wskazanie wybranych aspektów językowych interakcji damsko-męskich, podczas których różnica płci jest zauważana, komentowana i stanowi potencjalną przeszkodę w zogniskowaniu uwagi na merytorycznej warstwie przekazu.

94 W wyborze zagadnienie to opisuję w swoim artykule [Wilczek, w druku a].

185

Podstawowym widocznym wskazaniem płci rozmówcy jest używanie wołacza apelatywnej formy kobieto (babo). Bezpośredni zwrot do odbiorcy płci żeńskiej zazwyczaj wiąże się z negatywnym kontekstem wypowiedzi lub wyrażeniem językowej dezaprobaty motywowanej brakiem orientacji w problematyce motoryzacyjnej, np.: Kobieto rusz głową 14letnie Audi od handlarza z przebiegiem 189tys.km?Tam spokojnie będzie z 350tys.km zrobione. [FS – f]; profanacja Mondziaka... bez takich porownan Kobieto [MP – f]; No i co z tego? Kreca cie 4 polaczone ze soba kolka a nie blyskawica w nim? Ojj Kobieto dlakego nie zajedziesz [FS – f]. Mocniejszy semantycznie i pragmatycznie jest zwrot babo, pojawiający się jednak rzadko w wypowiedziach mężczyzn. Warstwa znaczeniowa leksemu baba, zakorzeniona w polszczyźnie ogólnej, w części przykładów z portali zostaje nieznacznie zneutralizowana, zachowując jednakże pejoratywne nacechowanie: witaj babo :mrgreen: na autkach może się nie znasz ale opcję szukaj chyba potrafisz obsługiwać? [FS – f]. Powyższe przykłady odnoszą się do niekompetencji kobiet, jeśli chodzi o tematykę samochodową i uwidoczniają przewagę mężczyzn w zakresie profesjonalizmu. Sposób wypowiedzi mężczyzn w komunikatach adresowanych do kobiet (szczególnie tych nie znających się na motoryzacji) ulega diametralnej metamorfozie, najczęściej eksponując ironię oraz język pełen zdrobnień, będących wykładnikiem ironii. Z jednej strony takie zachowanie buduje obraz wyższości mężczyzn za kierownicą i pretenduje do uzyskania przez nich statusu eksperta w zakresie tematyki motoryzacyjnej, natomiast z drugiej – jest to przykład językowej ekspresji deprecjacji i dyskryminacji kobiet w typowo męskiej branży.

Kolejnym ważnym przejawem różnicy płciowej jest przyznawanie się kobiet do braku wiedzy samochodowej i nieznajomości kwestii technicznych. Liczne przykłady tego zjawiska obecne na portalach motoryzacyjnych są dowodem utrwalania i powielania stereotypów na temat kobiet kierowców i ich braku znajomości problematyki dotyczącej samochodów. Takie wypowiedzi są niezaprzeczalnym czynnikiem stereotypowego postrzegania kobiet, wzmacniającym różnice płciowe w obszarze tematycznym motoryzacji.

Egzemplifikacją mogą być następujące wypowiedzi: Jeszcze gdybym wiedziała gdzie jest amortyzator to byłoby miło Trudno jest to wytłumaczyć ; jak jest koło nad kołem . Nie wiem czy wiesz o co mi chodzi, ale nie znam się zupełnie na samochodach, typowa kobieta.

[FS – f]; (…) te poszukiwania mi coś marnie wychodzą dodam że jestem kobietą(piszę pod nickiem męża bo on jest zarejestrowany)więc proszę o w miarę jasne wypowiedzi.[MP];

jestem kobieta i sie nie znam,prosze o pomoc! [MP – f]. Ukazywanie własnej niewiedzy warunkowanej płcią bywa przyczyną traktowania kobiet przez mężczyzn z ironią

186

i przymrużeniem oka, o czym świadczy np. riposta mężczyzny na informację kobiety o porysowanym błotniku: No i jeszcze zapomniałaś dodać,że twoimi pazurkami! [FS – f].

Stopień nasycenia ironią wypowiedzi mężczyzn bywa zróżnicowany, w zależności od kontekstu wypowiedzi, charakteru interakcji oraz indywidualnych przekonań i stereotypów na temat kobiet kierowców.

Kobiece pytania i prośby o pomoc nie zawsze jednak są przedmiotem ironii i pobłażliwego traktowania. Obecność i pytania kobiet na forum wzmagają troskę mężczyzn wobec nich, próby wytłumaczenia i doradzenia, a także podtrzymania statusu mężczyzny jako eksperta w branży motoryzacyjnej. Fakt ten bywa zauważany przez użytkowników, będąc niejako powodem oburzenia: Masakra. Z tego co zauważyłem to najwięcej odpowiedzi bo aż po 50 nawet mają posty zamieszczone przez dziewczyny. Chyba zaraz założe drugie konto o nazwie słodka Basia albo Cycata Gosia. W tedy na pewno będzie cały sztab pomocników i ekspertów [FS – f]. Ta wypowiedź powiela stereotyp kobiety jako laika motoryzacyjnego, a jednocześnie nakreśla relacje damsko-męskie, nierzadko seksistowskie, przeniesione z życia w sferę Internetu.

Nie sposób pominąć istotnego aspektu komunikacji między kobietami i mężczyznami, jaką jest upomnienie się o właściwą kategorię płci, następujące po pomyłce rozmówcy w zwrocie do adresata. Proces ten dostrzegalny jest wyłącznie u kobiet, co jest umotywowane w większym stopniu męskim sprofilowaniem komunikacji i zdecydowaną liczebną przewagą użytkowników nad użytkowniczkami. Dominującym zjawiskiem jest zwracanie się do drugiej osoby jak do mężczyzny, ale kobiety zauważają niedostosowanie formy przekazu do ich płci:

dzięki za pomoc a tak przy okazji to jestem kobietą, nie facetem [FS – f]; Z mojej poprzedniej wypowiedzi wynika, że jestem kobietą ( "Jeśli nie jest bezpośredni to proponowAŁABYM instalacje:") [FS – f]. Czasami wytknięcie błędu wiąże się z eksponowaniem własnej wiedzy i umiejętności, np. Nie jezdziles a jezdzilas!! Mam na imie Kamila. Nie tylko jezdzilam taka fura, ale nawet zrobilam praktyke roczna w AMG w Merzig, o ile wiesz co to jest AMG...Nie chcialam nikogo obrazic, po prostu merce mi sie nie podobaja i tyle! Moze i jest klasa, ale nie jakies przerdzewiale okularniki.... [FS – f].

Najczęstszą reakcją mężczyzn jest przeproszenie i wyjaśnienie powodu pomyłki: Skadł mogłem wiedziec czy kobieta czy mezczyzna ok sorki ity mnie w tym momencie nie obrażaj bo akurat fan mercedesa wie co to amg. [FS – f]; DarGaz wybacz za pomylenie płci - niestety w powyższej treści ona nie wynika a NICK bardziej kojarzy się z facetem. [FS – f];

o przepraszam bardzo :] \ Mało kobiet tutaj na forum i z przyzwyczajenia. Tym bardziej

187

jeszcze raz jak najmocniej przepraszam :] [FS – f]. Brak zorientowania ze strony mężczyzn, że jakiś użytkownik jest kobietą świadczy o płynności budowania treści i hipertekstu przez internautów, funkcjonujących niejako automatycznie i utrwalających stereotyp męskiego świata motoryzacji.

Na portalach motoryzacyjnych można zaobserwować wiele dyskusji, podczas których istnieje pozytywna, czyli przebiegająca bez barier i zakłóceń, komunikacja między kobietami i mężczyznami, a kwestie związane z płcią nie są w takich wypowiedziach uwidocznione. Udana komunikacja między płciami jest warunkowana w dużej mierze profesjonalizmem kobiet i znajomością branży motoryzacyjnej, dzięki czemu również użytkowniczki portali mogą uzyskiwać status eksperta i znawcy. Ze względu na pokaźną liczbę takich przykładów oraz ich rozbudowanie, reprezentatywnym przedstawicielem tego zjawiska może być następująca sytuacja: (pytanie mężczyzny) Witam. Mam pytanie, chcę wymienić u siebie w lagunie 2000 r 1.9 dti rozrząd, tarcze, klocki hamulcowe, bembny i szczęki. proszę mi poradzić jakiej firmy najlepiej kupić i żeby nie były zbyt drogie.

(odpowiedź kobiety) Wchodzisz na allegro, wpisujesz limit cenowy i masz Po co Ci konkretna firma? To są rzeczy tak podobne do siebie technicznie, że firma raczej tu za wiele nie robi w tańszych modelach [FS – f]. W tym i większości innych przypadków następuje skupienie uwagi interlokutorów na merytorycznej treści komunikatu, przez co wypowiedzi kobiet nie są w żaden sposób podważane przez męskich fachowców. Częste przeplatanie się bez żadnych zakłóceń wypowiedzi kobiet i mężczyzn świadczy o niewidzialności kategorii kobiecości i równym statusie przedstawicieli obu płci. Należy jednak pamiętać, że na fortunność aktu komunikacji wpływa wiele czynników, niezależnych od uwarunkowań płciowych użytkowników, np. używany język, poziom wiedzy i znajomości tematyki rozmowy, okazywane emocje, kompetencje komunikacyjne nadawcy i odbiorcy. Kontekst komunikacji internetowej dodatkowo powiększa ich liczbę. Zapośredniczenie kontaktu między ludźmi, cecha anonimowości oraz możliwość kreacji dowolnej tożsamości internauty mogą decydować o wzajemnym postrzeganiu i jakości interakcji między użytkownikami.

Można stwierdzić, że właściwości językowe kobiet i mężczyzn nie stanowią przeszkody samej w sobie w ich komunikacji. Wszelkie trudności komunikacyjne na portalach motoryzacyjnych skupione są przede wszystkim na przedmiocie zainteresowania użytkowników, czyli tematyce motoryzacyjnej. Brak zrozumienia między nadawcą i odbiorcą, zróżnicowanie poglądów i opinii, bazowanie na własnych doświadczeniach, kompetencja komunikacyjna oraz fachowość i wiedza techniczna wpływają na jakość

188

kontaktu między użytkownikami. Kwestie związane z samochodami stają się nadrzędną problematyką na portalach (szczególnie forach motoryzacyjnych).

Wszystkie wymienione przykłady uwypuklania kategorii płci i trudności komunikacyjnych z nią związanych jednoznacznie wskazują na kategorią żeńską jako nacechowaną. Bariera płci skupiona jest na niższym statusie kobiety jako kierowcy, przez co wypowiedzi kobiet bywają niezauważane na tle dyskusji mężczyzn lub bywają wyróżniane (przez ujawnianie braku wiedzy u kobiet oraz ironię i stereotypowe nastawienie mężczyzn).

Powyższe przejawy podkreślania kategorii płci są najbardziej widoczne, ale nie dominujące na tle całej komunikacji w obrębie portali motoryzacyjnych.