JUDICIAL REVIEW W PRAKTYCE

Rozważania prowadzone w niniejszym rozdziale skłaniają do refl eksji na temat wy-sokiej pozycji precedensów Sądu Najwyższego w praktyce, szczególnie w odnie-sieniu do działalności innych segmentów władzy. Analiza ograniczeń nakładanych na orzeczenia Sądu w procesie tworzenia prawa przez Kongres wskazuje na pewne teoretyczne możliwości, jakie posiada ustawodawca, ale jednocześnie na rzadką ich stosowalność w praktyce. Najpewniejszą metodą unieważnienia konkretnej decyzji Sądu jest bowiem ustanowienie poprawki konstytucyjnej, która uzyska taką samą pozycję w hierarchii źródeł prawa jak precedens interpretujący ustawę zasadniczą, wyłączając moc jego obowiązywania. Mimo licznych prób zainicjowania procesu wprowadzenia nowych poprawek, które miały unieważniać decyzje Sądu Najwyż-szego, jedynie kilka razy w historii przyniosły one pożądany skutek. To niewiele, zważywszy na liczbę spraw, jakie rozstrzygali sędziowie, a także na częstotliwość podejmowania przez nich procedury oceny zgodności z konstytucją aktów prawnych

210 Szerzej por. rozdział III.

1 łamanie.indd 125

1 łamanie.indd 125 2012-02-16 12:15:142012-02-16 12:15:14

wydawanych przez Kongres. Jeżeli bowiem wcześniej prezentowane przykłady nie utwierdzają jeszcze w przekonaniu o skuteczności precedensów Sądu względem ustawodawstwa Kongresu czy stanów, to na pewno czynią tak dane dotyczące stoso-wania przez sędziów najwyższej instancji sądowniczej kompetencji judicial review.

Trzeba zatem przyjrzeć się praktyce badania przez Sąd Najwyższy zgodności z kon-stytucją federalnych i stanowych aktów prawnych, zainicjowanej w 1803 roku przez sędziego Marshalla.

Na wstępie należy podkreślić, że badanie konstytucyjności aktu prawnego jest związane z rozstrzyganiem konkretnej sprawy przed dowolnym sądem i nie nastę-puje w odmienny sposób niż procedury rozstrzygania każdej innej sprawy²¹¹. Co ważne, zastosowanie w danej sprawie procesu interpretacji ustawy zasadniczej, któ-rego skutkiem jest stwierdzenie przez sąd niekonstytucyjności danego aktu nego niższego rzędu, niekoniecznie musi oznaczać unieważnienie tego aktu praw-nego w części lub całości. Formalnie rzecz biorąc, zastosowanie sądowej kontroli konstytucyjności wobec na przykład ustawy Kongresu będzie rodziło skutki prawne tylko dla konkretnego przypadku, czyli nieważność ustawy będzie miała znaczenie tylko dla rozstrzyganego sporu. Innymi słowy, ustawa nadal będzie obowiązywała, choć w niepełnym zakresie, jej moc wiążąca nie będzie bowiem rozciągała się na okoliczności określone w konkretnym wyroku sądu²¹². Gdyby jednak ograniczyć się do powyższych zasad, okazałoby się, że prawotwórcza rola Sądu Najwyższego nie ma większego znaczenia ani dla hierarchii źródeł prawa, ani dla procesu kształtowa-nia systemu prawno-politycznego Stanów Zjednoczonych. Dlatego, nie negując po-wyższego rozumowania, należy jednoznacznie podkreślić, że orzeczenia Sądu mają szersze znaczenie niż tylko wyrok w konkretnej sprawie. Ich ogólny charakter prze-jawia się z jednej strony w możliwości zastosowania stworzonych przez nie reguł prawnych we wszystkich sprawach podobnych w przyszłości, z drugiej zaś na unie-ważnianiu niekonstytucyjnych aktów prawnych w całości lub części, w zależności od decyzji w konkretnej sprawie²¹³. W ten sposób wyjątkowy charakter precedensów konstytucyjnych Sądu Najwyższego determinuje ich wyjątkową pozycję w hierar-chii źródeł prawa oraz wyjątkową moc względem aktów prawnych niższego rzędu, w tym w szczególności ustaw federalnych i stanowych. Po tych istotnych uwagach o charakterze teoretycznym można skupić się na analizie praktycznej, czyli zbadaniu częstotliwości i jakości wykorzystywania przez Sąd kontroli konstytucyjności prawa.

W pierwszych latach po wejściu w życie precedensu Marbury v. Madison sę-dziowie nie konfrontowali konstytucyjności federalnego ustawodawstwa, skupili się natomiast na badaniu zgodności z ustawą zasadniczą przepisów prawa stanowego.

Mimo że główną instytucją odpowiedzialną za konstytucyjność ustawodawstwa

sta-211 P. Mikuli, Zdekoncentrowana ..., s. 63.

212 W. Szyszkowski, Sąd Najwyższy..., s. 135. Oprócz kwestii względności judicial review do zna-mion sądowej kontroli konstytucyjności Tadeusz Zieliński zalicza kontrolę aktów prawnych (i działań urzędowych władz publicznych) o charakterze następczym, akcydentalnym i konkretnym, będącą dzia-łalnością zdecentralizowaną i zdekoncentrowaną. Por. T.J. Zieliński, Państwo wobec religii..., s. 40.

213 Zarówno W. Szyszkowski, jak i P. Mikuli potwierdzają wyjątkowy charakter precedensów kon-stytucyjnych Sądu Najwyższego. Por. Ibidem; P. Mikuli, Zdekoncentrowana..., s. 64.

1 łamanie.indd 126

1 łamanie.indd 126 2012-02-16 12:15:142012-02-16 12:15:14

nowego były sądy najwyższe stanów, mogły one ją badać jedynie w odniesieniu do konstytucji stanowych. Określanie zgodności prawa stanowego z najwyższym pra-wem federalnym należało do gestii sędziów Sądu Najwyższego, co zostało potwier-dzone w 1809 roku uznaniem pierwszej ustawy legislatury stanowej orzeczeniem United States v. Peters²¹⁴. Judicial review prawa stanowego dominowało w kolejnych latach, dość powiedzieć, że do czasu gdy sędziowie stwierdzili o niekonstytucyjności ustawy federalnej po raz drugi w historii, co stało się w kontrowersyjnym orzeczeniu Dred Scott v. Sandford w 1857 roku, uznali dwadzieścia dziewięć przepisów prawa stanowego za niezgodne z federalną ustawą zasadniczą. Druga połowa XIX wieku obfi towała w sprawy, w których sędziowie znacznie częściej uznawali za niekonsty-tucyjne ustawy stanowe (117) niż federalne (20). O wiele ważniejszy dla aktywności judicial review był początek XX wieku, a szczególnie lata 1905–1937 nazywane „erą Lochnera”²¹⁵, kiedy to Sąd Najwyższy unieważnił ponad dwieście przepisów federal-nych i stanowych o charakterze społecznym i ekonomicznym. Okres ten nazywany jest w amerykańskim prawie konstytucyjnym dual federalism ze względu na brak do-minacji którejś z władz (federalnej i stanowych) w procesie interpretacji konstytucji przez sędziów²¹⁶. Rok 1937, w którym wspomniany okres się zakończył, jest zwią-zany ze zwrotem w polityce Sądu Najwyższego, którego orzeczenia przestały ogra-niczać rozwój prezydenckiego programu gospodarczego Nowego Ładu, co wpłynęło na mniejszą liczbę spraw, w których sędziowie uznawali federalne ustawodawstwo za niekonstytucyjne na podstawie interpretacji klauzuli handlowej. Warto zauważyć, że już w tym czasie agenda Sądu zaczęła się zmieniać i ewoluować w kierunku kwe-stii praw i wolności obywatelskich, co przełożyło się na stosowanie judicial review.

W latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XX wieku drastycznie zwiększyła się liczba spraw, w których sędziowie uznali za niezgodne z konstytucją przepisy ogra-niczające takie gwarancje z Karty Praw jak wolność słowa, wolność religii, prawa oskarżonego w procesie karnym czy – przede wszystkim – równość wobec prawa.

Kolejne lata przyniosły nowe zagadnienia o charakterze konstytucyjnym konfronto-wane w wyniku stosowania judicial review (zarówno prawa federalnego, jak i sta-nowego), z których najbardziej kontrowersyjne wydają się orzeczenia dotyczące za-kresu prawa do prywatności. Niektórzy badacze zwracają uwagę na pewne okresy wzmożonej aktywności Sądu w badaniach zgodności z konstytucją aktów prawnych innych władz, jak choćby L. Powe, który okres od orzeczenia United States v. Lopez, w którym sędziowie znieśli ustawodawstwo Kongresu na mocy klauzuli handlowej, nazywa „rewolucją federalistyczną”, podkreślając, że sędziowie w ciągu sześciu ko-lejnych lat uznali trzydzieści ustaw federalnych za niekonstytucyjne²¹⁷. Aktywność ta była również obserwowalna w odniesieniu do judicial review prawa stanowego,

214 Stan nie mógł unieważniać decyzji ani określać jurysdykcji sądów federalnych. Por. 9 U.S. 115 (1809).

215 Od nazwy najważniejszej sprawy tego okresu, Lochner v. New York 198 U.S. 45 (1905), w której Sąd ograniczył możliwość ingerencji stanu w sprawy pracownicze.

216 Szerzej na ten temat por. T. Wieciech, Ustroje federalne...

217 L.A. Powe, The Supreme Court..., s. 317.

1 łamanie.indd 127

1 łamanie.indd 127 2012-02-16 12:15:142012-02-16 12:15:14

znoszonego głównie na podstawie klauzuli właściwości prawa z XIV poprawki do konstytucji.

Na podstawie danych do 2008 roku w ciągu ponad dwustu lat funkcjonowania judicial review Sąd Najwyższy uznał 175 ustaw Kongresu za niezgodne w części lub całości z konstytucją. W tym samym czasie sędziowie orzekli o niekonstytucyjności 948 przepisów prawa stanowego, do których zaliczały się zarówno unormowania konstytucji stanowych, jak i stanowe ustawodawstwo, a także unieważnili 121 prze-pisów prawa lokalnego, na które składały się głównie ordynanse miejskie (ryc. 6)²¹⁸.

Rycina 6. Judicial review 1803–2008

Należy zauważyć, że rycina 6 wyróżnia tylko te akty prawne, które zostały uzna-ne w całości lub części za niezgoduzna-ne z konstytucją federalną. Tymczasem Sąd Naj-wyższy wielokrotnie konfrontował zgodność prawa stanowego i prawa lokalnego z aktami prawa federalnego, niższymi niż konstytucja, do których najczęściej zali-czały się ustawy Kongresu. W ten sposób w latach 1803–2008 sędziowie unieważnili w całości lub części 231 aktów prawa stanowego i lokalnego²¹⁹. W tym wymiarze rola Sądu jawi się nie tylko jako strażnika konstytucji, lecz także strażnika przestrze-gania prawa federalnego przez instytucje niższego szczebla.

Wracając do judicial review, analiza wszystkich decyzji Sądu oraz przepisów praw-nych, które w procesie sądowej interpretacji konstytucji zostały częściowo lub całko-wicie unieważnione, umożliwia pogrupowanie ich w kilka zakresów tematycznych.

Dzięki temu będzie można określić, co do jakich kwestii sędziowie mieli najczęściej inną wizję opartą na interpretacji ustawy zasadniczej niż federalni i stanowi prawo-twórcy. Pozwoli to również na ocenę charakteru spraw, co do których Sąd Najwyższy ma ostateczne zdanie w amerykańskim systemie prawno-politycznym (tab. 3)²²⁰.

218 The Constitution of the United States of America.

219 Ibidem.

220 Tabela ta została sporządzona na podstawie analizy treści orzeczeń Sądu Najwyższego unieważ-niających w całości lub części akty prawa federalnego, stanowego i lokalnego. Zostały one pogrupowane ze względu na podstawę prawną wyroku potwierdzającego niekonstytucyjność danego aktu prawnego i ułożone zgodnie z układem konstytucji federalnej, a więc najpierw zostały wyliczone kwestie oparte na artykułach ustawy zasadniczej, a później na jej poszczególnych poprawkach. Źródło: The Constitution of the United States of America…

1 łamanie.indd 128

1 łamanie.indd 128 2012-02-16 12:15:142012-02-16 12:15:14

Tabela 3. Kwestie, w których zastosowano judicial review (1803–2008)

KWESTIA FEDERALNA STANOWA LOKALNA RAZEM % 1) Kompetencje władzy

usta-wodawczej – art. I 24 1 0 25 2

2) Prawo podatkowe – art. I, sek. 8, kl. 1; art. I, sek. 10, kl.

2 i 3; XVI poprawka

27 68 1 96 7,71

3) Klauzula handlowa – art. I,

sek. 8, kl. 3 11 180 21 212 17,02

4) Prawa wymierzone prze-ciw jednostkom, prawa re-trospektywne – art. I, sek. 9, kl. 3

2 12 0 14 1,12

5) Prawo umów i

zobowią-zań – art. I, sek. 10, kl. 1 2 104 16 122 9,79

6) Kompetencje władzy

wy-konawczej – art. II 2 0 0 2 0,16

7) Kompetencje władzy

są-downiczej – art. III 23 19 1 43 3,45

8) Zasada podziału władzy –

art. I–IV; VI; X poprawka 4 45 2 51 4,09

9) Wolność słowa, prasy, zgromadzeń, stowarzyszeń – I poprawka

29 92 37 158 12,69

10) Wolność religijna –

I poprawka 2 35 9 46 3,69

11) Prawo do noszenia broni

– II poprawka 0 1 0 1 0,08

12) Prawo do prywatności –

III; IX; XIV poprawka 0 28 1 29 2,32

13) Prawa procesowe – IV;

V–VIII poprawka 17 74 8 99 7,95

14) Ochrona własności na podstawie klauzuli właści-wości prawa – V; XIV po-prawka

14 83 15 112 8,99

15) Klauzula równości wobec

prawa – V; XIV poprawka 18 206 11 235 18,87

RAZEM 175 948 122 1245 100

Nie ma wątpliwości, że większość unieważnionych ustaw federalnych dotyczyła ważnych kwestii merytorycznych związanych z funkcjonowaniem państwa, a nie-które z nich zmieniły bieg historii. Już pierwsza ustawa, w stosunku do nie-której Sąd

1 łamanie.indd 129

1 łamanie.indd 129 2012-02-16 12:15:142012-02-16 12:15:14

zastosował częściowe unieważnienie, Judiciary Act z 1789 roku, poruszała istotne kwestie dla nowego charakteru władzy sądowniczej²²¹. Trzecia z kolei, związana ze statusem prawnym niewolników zamieszkujących terytorium Luizjany i Missouri na podstawie słynnego Missouri Compromise, została zniesiona jednym z najbar-dziej kontrowersyjnych orzeczeń w historii²²². Jeszcze w drugiej połowie XIX wieku w swoich orzeczeniach Sąd Najwyższy określił za niezgodne z konstytucją ustawy dotyczące między innymi ochrony praw obywatelskich (Civil Rights Cases), praw oskarżonych w federalnym procesie karnym (Boyd v. United States) oraz statusu podatków bezpośrednich (Pollock v. Farmers’ Loan & Trust Co.)²²³. Niewątpliwie z czasem aktywność sędziów wzrastała, przez co w XX wieku obserwuje się częstsze stosowanie kompetencji judicial review w odniesieniu do ustawodawstwa Kongresu.

Na uwagę zasługują orzeczenia, w których sędziowie znieśli postanowienia ustawo-we dotyczące kompetencji prezydenta do usuwania urzędników wykonawczych (My-ers v. United States), desegregacji rasowej (Bolling v. Sharpe), utraty obywatelstwa (Trop v. Dulles), fi nansowania kampanii wyborczych (Buckley v. Valeo) czy weta ustawodawczego (Immigration and Naturalization Service v. Chadha)²²⁴. Największa grupa spraw była jednak związana z ograniczaniem uprawnień Kongresu do normo-wania handlu międzystanowego, co szczególnie uwidoczniło się w latach trzydzie-stych XX wieku, kiedy Sąd Najwyższy toczył spór z prezydentem Rooseveltem na temat konstytucyjności ustawodawstwa Nowego Ładu²²⁵. Również jedna z ostatnich ustaw uznanych w XX wieku przez sędziów za niekonstytucyjną poruszała ważne społecznie i politycznie kwestie, a mianowicie zakaz palenia fl agi narodowej, który został zniesiony w celu ochrony wolności wypowiedzi osób indywidualnych²²⁶. Tym-czasem w pierwszych latach XXI wieku aktywność Sądu trochę zmalała, niemniej jednak jego precedensy unieważniły kilka istotnych ustaw federalnych związanych z takimi tematami, jak choćby fi nansowanie kampanii wyborczych, zakres gwarancji procesowych czy prawo do noszenia broni. Nie ma wątpliwości, że to nie ilość, ale jakość świadczy o wadze spraw, co do których charakteru i kształtu ostateczne zdanie należało do intepretatora konstytucji, czyli Sądu Najwyższego.

221 Ustawa Judiciary Act określała nowy kształt sądownictwa federalnego i jego podstawowe kom-petencje. Próbowała wpłynąć na jurysdykcję pierwotną Sądu Najwyższego, przez co w części została uznana za niekonstytucyjną, orzeczeniem Marbury v. Madison 5 U.S. 137 (1803).

222 Orzeczenie to usankcjonowało konstytucyjny charakter niewolnictwa. Dred Scott v. Sandford 60 U.S. 393 (1857).

223 Odpowiednio: 109 U.S. 3 (1883), 116 U.S. 616 (1886) oraz 157 U.S. 429 (1895).

224 Odpowiednio: 272 U.S. 52 (1926), 347 U.S. 497 (1954), 356 U.S. 86 (1958), 424 U.S. 1 (1976) oraz 462 U.S. 919 (1983).

225 M.in. Panama Refi ning Co. v. Ryan 293 U.S. 388 (1935) – zniesienie wprowadzonego przez administrację zakazu handlu produktami opartymi na ropie naftowej, podlegającymi kontroli stanowej, A.L.A. Schechter Poultry Corp. v. United States 295 U.S. 495 (1935) – unieważnienie delegowania przez Kongres na prezydenta uprawnień do regulowania czasu pracy, wysokości płacy i innych spraw pracow-niczych, United States v. Butler 279 U.S. 1 (1936) – zniesienie ustawodawstwa Kongresu regulującego produkcję w rolnictwie ze względu na jego niezgodność z X poprawką oraz Carter v. Carter Coal Co.

298 U.S. 238 (1936) – unieważnienie ustawy nadającej Kongresowi prawo do regulowania wydobycia i dystrybucji węgla na podstawie klauzuli handlowej.

226 United States v. Eichman 496 U.S. 310 (1990).

1 łamanie.indd 130

1 łamanie.indd 130 2012-02-16 12:15:152012-02-16 12:15:15

Jeśliby szczegółowo przeanalizować treść aktów prawnych unieważnianych przez Sąd w procesie interpretacji konstytucji, okaże się, że sędziowie w różnych okresach historii przywiązywali wagę do różnych kwestii. I tak sprawy podatkowe, wolności kontraktowej oraz problemy związane z klauzulą handlową stanowią największą gru-pę zagadnień stanowiących podstawę unieważniania ustawodawstwa Kongresu oraz legislatur stanowych w XIX wieku i w pierwszej połowie XX wieku. Począwszy od lat pięćdziesiątych XX wieku, a więc od funkcjonowania Sądu Warrena, zwiększy-ła się liczba spraw odnoszących się do praw i wolności obywatelskich, wśród któ-rych dominowała problematyka zakresu wolności słowa oraz interpretacji klauzuli równości wobec prawa. W ostatnich latach zwiększyła się również liczba orzeczeń unieważniających akty prawa federalnego i stanowego ze względu na przysługują-ce obywatelom gwarancje proprzysługują-cesowe, głównie w proprzysługują-cesie karnym, a także prawo do prywatności i zakres wolności religijnej. Wnikliwa analiza treści opinii sędziów umożliwia wyciągnięcie ponadczasowych wniosków dotyczących wdrażania przez nich w życie procedury sądowej kontroli konstytucyjności prawa.

Pierwszym z nich jest stwierdzenie, że zdecydowana większość precedensów Sądu Najwyższego uznających niekonstytucyjność federalnego ustawodawstwa tak naprawdę ograniczała kompetencje Kongresu, zarówno z perspektywy prawotwór-czej, jak i politycznej. Jeśliby bowiem dodać do grupy spraw, w których sędziowie bezpośrednio uznali, że Kongres przekroczył swoje uprawnienia (pkt 1 tab. 3), spra-wy odnoszące się do konkretnych klauzul konstytucyjnych, których zakres Kongres określa na drodze legislacji, okaże się, że jest to zdecydowana większość orzeczeń.

Przykładowo kwestie związane z interpretacją klauzuli wolności słowa (16,57%

wszystkich spraw), klauzuli równości wobec prawa (10,28%), klauzuli właściwo-ści prawa (8%) czy klauzuli handlowej (6,28%) pośrednio ograniczały kompetencje federalnego ustawodawcy w rzeczonym zakresie. Ograniczenia te odbywały się na korzyść stanów lub obywateli, którym Sąd zapewniał odpowiednie gwarancje praw i wolności wynikające z unormowań ustawy zasadniczej.

Drugi wniosek wynika niejako z pierwszego i odnosi się do podziału władzy. Po-dział ten w Stanach Zjednoczonych ma miejsce na dwóch płaszczyznach: horyzontal-nej, odnosząc się do relacji między poszczególnymi pionami władzy federalhoryzontal-nej, oraz wertykalnej, normując stosunki między władzą federalną a władzami stanowymi.

W tym wypadku zdecydowana większość precedensów Sądu Najwyższego uznają-cych prawo federalne za niekonstytucyjne odwoływała się do wertykalnego podziału władzy, nadając sędziom rolę arbitrów w sporach między federacją a stanami. Spory te miały ogromne znaczenie dla judicial review prawa stanowego, ponieważ spośród 948 przypadków unieważnienia przepisów prawa stanowego w 417 sprawach Sąd uznał, że stany przekroczyły swoje kompetencje kosztem federacji (43,98%), pod-czas gdy w 531 sprawach stało się tak kosztem obywateli (56,02%). W pierwszym przypadku znowu dominujące okazały się sprawy związane z interpretacją klauzu-li handlowej (18,98% wszystkich spraw), a także klauzuklauzu-li kontraktowej (10,97%) oraz kwestii podatkowych (7,17%). Natomiast w przypadku ograniczeń kompetencji stanów względem obywateli dominującymi okazały się interpretacje XIV poprawki

1 łamanie.indd 131

1 łamanie.indd 131 2012-02-16 12:15:152012-02-16 12:15:15

do konstytucji (klauzula równości wobec prawa, klauzula właściwości prawa, razem 30,48%) oraz I poprawki do konstytucji (wolność słowa, prasy, zgromadzeń, stowa-rzyszeń i wolność religijna, razem prawie 14%)²²⁷.

Kolejny wniosek dotyczy roli, jaką w amerykańskim prawie konstytucyjnym odgrywa wspomniana powyżej klauzula właściwości prawa (due process of law), która wiele razy w historii stanowiła podstawę uznania konkretnych aktów prawa federalnego, stanowego czy lokalnego za niezgodne z ustawą zasadniczą. Zapisana dwukrotnie w poprawkach konstytucyjnych miała odnosić się do podstawowych gwarancji prawnych, jakie państwo amerykańskie miało względem obywateli, z perspektywy prawa federalnego (V poprawka) i stanowego (XIV poprawka). Choć tabela 3 osobno uwzględnia orzeczenia oparte na interpretacji przez Sąd klauzuli właściwości prawa, to jednak są to jedynie te kwestie, w których rząd federalny i rządy stanowe bezpodstawnie pozbawiły obywateli prawa własności. Tymczasem większość z precedensów odnoszących się do praw i wolności obywatelskich jest oparta na interpretacji przez sędziów klauzuli właściwości prawa, przez co staje się ona dominującym unormowaniem ograniczającym kompetencje władzy państwo-wej na rzecz praw przysługujących obywatelom. Na szczeblu federalnym jest to łącznie 80 spraw (ok. 45% wszystkich spraw), a na szczeblu stanowym 519 (ok.

55%). Na szczególną uwagę zasługuje tu XIV poprawka do konstytucji, która stała się przyczyną unieważnienia ogromnej liczby aktów prawa stanowego, ponieważ stanowiła podstawę inkorporowania na stany większości gwarancji określonych w Karcie Praw²²⁸.

Powyższe obserwacje potwierdzają niezwykle istotną rolę Sądu Najwyższego w procesie określania, co jest prawem w Stanach Zjednoczonych. Możliwość inter-pretacji konstytucji i ostatecznego określania znaczenia wielu jej unormowań i klau-zul sprawia, że to od sędziów zależy, czy dany akt prawa federalnego, stanowego czy lokalnego pozostanie w mocy, czy zostanie w części lub całości unieważniony.

Oczywiście sędziowie nie mogą sami zainicjować procedury kontroli konstytucyj-ności, ale jeżeli znajdzie się obywatel lub grupa obywateli, którzy zakwestionują konstytucyjność jakiegoś aktu prawnego, to wówczas od dyskrecjonalnej decyzji sędziów zależy, czy taką sprawę z odwołania rozstrzygać. I choć liczba orzeczeń, w których Sąd unieważnił ustawodawstwo federalne, stanowe i lokalne, nie jest zna-cząca w stosunku do liczby wszystkich spraw, jakie pojawiły się przed obliczem sędziów, to należy wziąć pod uwagę ogromną liczbę orzeczeń, w których sędziowie potwierdzili konstytucyjność aktów prawa niższego rzędu, również realizując w ten sposób kompetencję judicial review. Prowadzi to do wniosku, że czy to w aspekcie pozytywnym (podtrzymanie aktu prawnego), czy negatywnym (unieważnienie aktu prawnego), Sąd Najwyższy stanowi w wielu ważnych kwestiach państwowych rolę ostatecznego arbitra. Wpisuje się to w słynne już słowa sędziego Roberta H.

Jackso-227 Wszystkie obliczenia zostały dokonane przez autora na podstawie analizy treści unieważnianych aktów prawnych w latach 1789–2008. Źródło: The Constitution of the United States of America...

228 Chodzi tu o interpretację przez Sąd Najwyższy fragmentu XIV poprawki mówiącego o tym, że

„żaden stan nie może pozbawić nikogo życia, wolności i własności inaczej niż w drodze właściwej praw-nie”. Szerzej na ten temat por. podrozdział V.1.

1 łamanie.indd 132

1 łamanie.indd 132 2012-02-16 12:15:152012-02-16 12:15:15

na, który stwierdził, że sędziowie nie są ostateczni ze względu na ich nieomylność, ale są nieomylni, właśnie ze względu na ostateczny charakter ich działań²²⁹.

Prawotwórcza rola sędziów w powiązaniu z kompetencją judicial review spra-wia, że pozycja Sądu Najwyższego w amerykańskim systemie prawno-politycznym jest na wielu polach wręcz dominująca. Źródłem takiego stanu rzeczy jest wizja sil-nego sądownictwa wykreowana przez Marshalla w precedensie Marbury v. Madi-son. Można powiedzieć, że decyzja z 1803 roku zainicjowała proces wzrostu zna-czenia federalnej władzy sądowniczej, choć nie stało sie to natychmiastowo i bez jakichkolwiek ograniczeń. Devins twierdzi, że Marshall byłby zaskoczony, w jaki sposób stworzona przez niego reguła mówiąca, że to sądy ostatecznie określają, co jest prawem, doprowadziła do uznania sądownictwa federalnego jako zwierzchniego w procesie ustalania znaczenia konstytucji²³⁰. W podobnym tonie wypowiedział się prokurator generalny w administracji Reagana, E. Meese III, twierdząc, że

Prawotwórcza rola sędziów w powiązaniu z kompetencją judicial review spra-wia, że pozycja Sądu Najwyższego w amerykańskim systemie prawno-politycznym jest na wielu polach wręcz dominująca. Źródłem takiego stanu rzeczy jest wizja sil-nego sądownictwa wykreowana przez Marshalla w precedensie Marbury v. Madi-son. Można powiedzieć, że decyzja z 1803 roku zainicjowała proces wzrostu zna-czenia federalnej władzy sądowniczej, choć nie stało sie to natychmiastowo i bez jakichkolwiek ograniczeń. Devins twierdzi, że Marshall byłby zaskoczony, w jaki sposób stworzona przez niego reguła mówiąca, że to sądy ostatecznie określają, co jest prawem, doprowadziła do uznania sądownictwa federalnego jako zwierzchniego w procesie ustalania znaczenia konstytucji²³⁰. W podobnym tonie wypowiedział się prokurator generalny w administracji Reagana, E. Meese III, twierdząc, że