STRUKTURA I KOMPETENCJE SĄDOWNICTWA FEDERALNEGOFEDERALNEGO

Zgodnie z treścią amerykańskiej konstytucji, ratyfi kowanej w 1788 roku, na czele federalnej władzy sądowniczej stanął Sąd Najwyższy (Supreme Court), natomiast sądy niższe miały zostać utworzone przez Kongres w procesie ustawodawczym⁶⁴. Konsty-tucja określała podstawowe kompetencje Sądu Najwyższego, który miał orzekać na podstawie rozstrzygania odwołań z sądów niższych (jurysdykcja odwoławcza) lub jako I instancja w wyraźnie określonych sprawach (jurysdykcja pierwotna). Jurysdyk-cja odwoławcza miała dopiero zostać określona przez Kongres, ale ustawa zasadnicza wyraźnie wyznaczała problemy, którymi Sąd Najwyższy i później utworzone sądy niższe mogły się zajmować. Z perspektywy jurysdykcji personalnej były to sprawy dotyczące ambasadorów, ministrów pełnomocnych, konsulów, admiralicji, obywateli tego samego stanu w związku z nadaniami ziem dokonanymi przez różne stany oraz obywateli reprezentujących różne stany, w przypadku gdy wartość przedmiotu sporu przekraczała określoną prawem kwotę⁶⁵. Natomiast właściwość rzeczowa⁶⁶ obejmo-wała spory wynikające z konstytucji i pozostałych norm prawa federalnego, umów międzynarodowych ratyfi kowanych przez Stany Zjednoczone i prawa morskiego, a także konfl ikty, w których stroną było państwo amerykańskie oraz pomiędzy dwoma lub więcej stanami⁶⁷. Tymczasem katalog spraw wchodzących w zakres jurysdykcji pierwotnej był zamknięty i dotyczył sporów, w których jedną ze stron był stan, oraz spraw ambasadorów, ministrów pełnomocnych i konsulów⁶⁸. Kongres w ostatnich

63 D.G. Smith, The Convention and the Constitution. The Political Ideas of the Founding Fathers, St. Martin’s Press, Nowy Jork 1965, s. 86.

64 Art. III, sek. 1, kl. 1.

65 Jest to tzw. diversity jurisdiction. Współcześnie, żeby sąd federalny zajął się sprawą stanową, wartość przedmiotu sporu musi przekraczać kwotę pięćdziesięciu tysięcy dolarów. Por. P. Laidler, Kon-stytucja..., s. 92.

66 Anna Ludwikowska i Rett Ludwikowski słusznie rozróżniają między pojęciami jurysdykcji i właściwości, co zostało zastosowane również przez autora w niniejszym opracowaniu. A.M. Ludwi-kowska, R.R. Ludwikowski, Sądy w Stanach Zjednoczonych. Struktura i jurysdykcja, Dom Organizatora, Toruń 2008, s. 16–17.

67 Art. III, sek. 2, kl. 1.

68 Art. III, sek. 2, kl. 2.

1 łamanie.indd 40

1 łamanie.indd 40 2012-02-16 12:15:092012-02-16 12:15:09

dwustu dwudziestu latach kilkunastokrotnie zmieniał strukturę, skład i właściwość rzeczową sądów federalnych na drodze ustawowej. Choć szczegółowa analiza wpły-wu Kongresu na funkcjonowanie Sądu Najwyższego stanowi ważną część kolejnego rozdziału pracy, należy jednak wskazać na najważniejsze akty prawne, które doprowa-dziły do wytworzenia obecnej struktury sądownictwa federalnego.

Pierwszym przepisem prawnym regulującym funkcjonowanie sądów na szczeblu państwowym była ustawa o ustroju sądów (Judiciary Act) z 1789 roku. Można po-wiedzieć, że historycznie była to jedna z najważniejszych ustaw Kongresu, nie tyl-ko dlatego, że ustanawiała trójinstancyjność sądownictwa i dzieliła ówczesne Stany Zjednoczone na okręgi sądowe, ale przede wszystkim dlatego, że jako pierwsza po-ważna legislacja inicjowała wiele istotnych spraw związanych z działalnością mło-dego państwa⁶⁹. Na jej podstawie do pomocy Sądowi Najwyższemu utworzono dwie grupy sądów niższych, których nazwy wynikały z podziału Stanów Zjednoczonych na mniejsze (dystrykty) i większe (okręgi) części. W ten sposób powstało trzynaście sądów dystryktowych (district courts) oraz trzy sądy okręgowe (circuit courts). Spra-wy inicjowane w sądach dystryktoSpra-wych mogły trafi ać drogą odwoławczą do sądów okręgowych, a stamtąd wreszcie do Sądu Najwyższego wydającego ostateczne wią-żące rozstrzygnięcie sporu. Sądy dystryktowe składały się z jednego sędziego, okrę-gowe z trzech, a Sąd Najwyższy z sześciu, z tym że w przypadku sądów okręgowych dwóch sędziów pochodziło z Sądu Najwyższego, a jeden z sądu dystryktowego, co może wskazywać na chęć początkowego ograniczenia przez Kongres liczby sędziów federalnych, a także niewielkie znaczenie, jakie przypisywano działalności Sądu Naj-wyższego, skoro jego członkowie mieli uczestniczyć w pracach sądów niższych⁷⁰. Judiciary Act określała szczegółową jurysdykcję odwoławczą sądów federalnych, doprecyzowując w tym względzie przepisy konstytucyjne, a także wyznaczała spra-wy wchodzące w zakres jurysdykcji pierwotnej Sądu Najspra-wyższego, co miało później stać się jedną z podstaw rozstrzygnięcia kontrowersji prawnych w sprawie Marbury v. Madison⁷¹.

Kolejne akty prawne Kongresu restrukturyzujące federalną władzę sądowniczą były wynikiem zwiększania się powierzchni państwa, liczby jego ludności, a także wielu przemian społecznych, gospodarczych i politycznych. Pierwszą taką ustawą był Judiciary Act z 1801 roku, nazywany ofi cjalnie ustawą zmierzającą do utwo-rzenia bardziej wygodnej organizacji sądów Stanów Zjednoczonych, a nieofi cjalnie ustawą sędziów powołanych „za pięć dwunasta” (midnight judges) ze względu na wydarzenia, które były rezultatem jej wejścia w życie. Na jej mocy zmniejszono liczbę

69 Pełna nazwa to An Act to Establish the Judicial Courts of the United States. 1 Stat. 73, 1789.

Ustawa składała się z trzydziestu pięciu sekcji ustanawiających szczegółowe zasady funkcjonowania Sądu Najwyższego oraz sądów niższych, jak również wprowadzających urząd prokuratora generalne-go Stanów Zjednoczonych (U.S. Attorney General) zajmującegeneralne-go się kwestiami prawnymi administracji prezydenckiej, stanowiska asystentów sędziów (law clerks) mających mieć w przyszłości wpływ na po-dejmowane przez nich decyzje.

70 Co ciekawe, precedens objazdów sędziowskich po okręgach sądowych był już wcześniej znany w wielu stanach, a te zapożyczyły ten zwyczaj od sędziów angielskich orzekających w Westminsterze.

Por. Ch.G. Geyh, When Courts & Congress Collide…, s. 47.

71 5 U.S. 137 (1803). Por. podrozdział I.6.

1 łamanie.indd 41

1 łamanie.indd 41 2012-02-16 12:15:092012-02-16 12:15:09

sędziów Sądu Najwyższego z sześciu do pięciu i zdjęto z nich obowiązek występowa-nia w roli sędziów sądów okręgowych, co miało pozwolić im skupić się na wokandzie najwyższej instancji sądowniczej w państwie. Jednocześnie zwiększono liczbę sądów dystryktowych do dziesięciu, a okręgowych do sześciu i powołano panele sędziów okręgowych celem usprawnienia ich działalności⁷². Jak się jednak okazało, przepisy te obowiązywały przez rok, ponieważ nowo utworzony Kongres uchwalił ustawę zmie-niającą je, przywracając między innymi konieczność orzekania przez sędziów Sądu Najwyższego w sprawach toczących się przed sądami okręgowymi⁷³. W kolejnych dekadach zwiększająca się liczba spraw przed sądami federalnymi oraz powiększa-nie się terytorium Stanów Zjednoczonych sprawiły, że Kongres tworzył nowe sądy okręgowe i jednocześnie zwiększał liczbę członków Sądu Najwyższego: w latach 1807 (siedem sądów okręgowych i siedmiu sędziów Sądu Najwyższego), 1837 (od-powiednio: dziewięć i dziewięciu) oraz 1863 (od(od-powiednio: dziesięć i dziesięciu)⁷⁴. Nie ma wątpliwości, że główną przyczyną powiększania składu Sądu Najwyższego przez Kongres była chęć zapewnienia korelacji pomiędzy liczbą okręgów sądowych a nadzorem nad nimi przedstawicieli najwyższej władzy sądowniczej w państwie.

Ten trend został zatrzymany w 1866 roku, kiedy na mocy ustawy o reorganizacji okręgów sądowych (Judicial Circuits Act)⁷⁵ zaczęto zmniejszać liczbę sędziów Sądu Najwyższego, planując docelowo ograniczenie jej do siedmiu, ale kolejna ustawa z 1869 roku ostatecznie ustanowiła dziewięć miejsc w Sądzie Najwyższym, co pozo-stało wiążące do dzisiaj. Przepisy tej ustawy dokonały gruntownej reorganizacji ame-rykańskiego sądownictwa na szczeblu federalnym, pozwalając sędziom Sądu Naj-wyższego na skupienie się nad własną wokandą poprzez stworzenie nowych miejsc sędziowskich w sądach okręgowych, a także doprecyzowały zasady przechodzenia przez sędziów na emeryturę bez utraty wynagrodzenia⁷⁶. Zdaniem S. Kutlera decyzja z 1869 roku była kompromisem biorącym pod uwagę parytet sądów okręgowych i liczbę sędziów Sądu Najwyższego, a także wynikała z coraz większej liczby spraw pojawiających się przed sądami federalnymi⁷⁷ i w rzeczywistości oznaczała zwięk-szenie roli sędziów federalnych, a szczególnie sędziów Sądu Najwyższego, którzy mogli niemal bez ograniczeń zająć się pracą, do której zostali predestynowani przez konstytucję. Konsekwencją prawa z końca lat sześćdziesiątych XIX wieku była usta-wa z 1875 roku rozszerzająca kompetencje federalnych sądów okręgowych do spraw

72 An Act to Provide for More Convenient Organization of the Courts of the United States. 2 Stat. 89, 1801. Kwestie związane z sędziami „za pięć dwunasta” zostały opisane w podrozdziale I.6.

73 An Act to Amend the Judicial System of the United States. 2 Stat. 156, 1802. Nie ma wątpliwości, że obydwie ustawy były bardzo upolitycznione i nakierowane na zwalczanie opozycji.

74 An Act Establishing Circuit Courts and Abridging the Jurisdiction of the District Courts in the Districts of Kentucky, Tennessee and Ohio. 2 Stat. 420, 1807; An Act Supplementary to the Act to Amend the Judicial System of the United States. 5 Stat. 176, 1837; An Act to Provide Circuit Courts for the Districts of California and Oregon, and for Other Purposes. 12 Stat. 794, 1863.

75 An Act to Fix the Number of Judges of the Supreme Court of the United States, and to Change Certain Judicial Circuits. 14 Stat. 209, 1866.

76 An Act to Amend the Judicial System of the United States, 16 Stat. 44, 1869.

77 S.I. Kutler, Judicial Powers and Reconstruction Politics, University of Chicago Press, Chicago 1968, s. 48–63.

1 łamanie.indd 42

1 łamanie.indd 42 2012-02-16 12:15:092012-02-16 12:15:09

federalnych, w których wartość przedmiotu sporu przekraczała pięćset dolarów, oraz na sprawy stanowe, w których strony sporu pochodziły z różnych stanów⁷⁸.

Niezwykle ważnym etapem na drodze do stworzenia współczesnej struktury są-downictwa federalnego była ustawa Kongresu z 1891 roku autorstwa senatora Wil-liama Evartsa (Evarts Act), która przekształciła sądy okręgowe w sądy apelacyjne.

Jedną z głównych przyczyn takiego stanu rzeczy była ogromna liczba spraw, które pojawiały się przed sądami federalnymi, co powodowało, że Sąd Najwyższy zalegał z rozstrzyganiem sporów nawet do kilku lat. Należy jednak zauważyć, że oprócz chę-ci usprawnienia funkcjonowania władzy sądowniczej Kongresowi zależało również na ograniczeniu liczby spraw decydowanych przez najwyższą instancję sądowniczą, co znalazło wyraz w treści ustawy zakazującej wnoszenia niektórych sporów z okrę-gowych sądów apelacyjnych do Sądu Najwyższego⁷⁹. Wkrótce tendencja do ogra-niczania funkcjonowania Sądu Najwyższego odwróciła się, ponieważ w pierwszej połowie XX wieku Kongres wyposażył jego sędziów w możliwość samodzielnego decydowania o tym, jakie sprawy rozstrzygać. W rezultacie najpierw w 1911 roku na podstawie ustawy Judicial Code ujednolicono wszystkie dotychczasowe przepisy związane z organizacją sądownictwa federalnego, likwidując pozostałe sądy okręgo-we i konstytuując istniejący do dzisiaj schemat funkcjonowania sądów federalnych⁸⁰, a w 1925 roku na podstawie ustawy potocznie nazywanej sędziowską (Judges’ Bill) potwierdzono dyskrecjonalne prawo sędziów Sądu Najwyższego do decydowania o tym, jakie sprawy mają być przez nich rozstrzygane⁸¹. Jak zauważa R. Hodder-Wil-liams, dzięki unormowaniom Judges’ Bill sędziowie Sądu Najwyższego sami kontro-lują swoją wokandę i mimo konieczności rozstrzygania spraw, które do nich trafi ają na drodze apelacji, sami ostatecznie wybierają, w których z nich wydać orzeczenie⁸². Tymczasem ostateczna konstrukcja sądownictwa federalnego została zapewniona przez legislacje z lat 1929, 1980 i 1982, kiedy to wprowadzono kolejno dziesiąty i je-denasty okręgowy sąd apelacyjny oraz Sąd Apelacyjny dla Okręgu Federalnego (Co-urt of Appeals for the Federal Circuit)⁸³, zwiększając w międzyczasie również liczbę

78 An Act to Determine the Jurisdiction of Circuit Courts of the United States, and to Regulate the Removal of Causes From the State Courts, and for Other Purposes. 18 Stat. 470, 1875.

79 An Act to Establish Circuit Courts of Appeals and to Defi ne and Regulate in Certain Cases the Ju-risdiction of the Courts of the United States and for Other Purposes, 26 Stat. 826, 1891. Przekształcenie to nie oznaczało rezygnacji z wszystkich sądów okręgowych, których część nadal funkcjonowała, aż do całkowitego zniesienia ich dwadzieścia lat później.

80 An Act to Codify, Reverse, and Amend the Laws Relating to the Judiciary. 36 Stat. 1087, 1911.

81 An Act to Amend the Judicial Code, and to Further Defi ne the Jurisdiction of the Circuit Courts of Appeals and of the Supreme Court, and for Other Purposes. 43 Stat. 936, 1925.

82 R. Hodder-Williams, The Politics of the United States Supreme Court, Allen and Unwin, Londyn 1980, s. 61.

83 An Act to Amend Sections 116, 118, 126 of the Judicial Code, as Amended, to Divide the Eighth Judicial Circuit of the United States, and to Create a Tenth Judicial Circuit. 45 Stat. 1346, 1929; An Act to Amend Title 28, United States Code, to Divide the Fifth Judicial Circuit of the United States into Two Circuits, and for Other Purposes. 94 Stat. 1994, 1980; An Act to Establish a United States Court of Appeals for the Federal Circuit, to Establish a United States Claims Court and for Other Purposes. 96 Stat. 25, 1982.

1 łamanie.indd 43

1 łamanie.indd 43 2012-02-16 12:15:092012-02-16 12:15:09

dystryktów sądowych na terenie Stanów Zjednoczonych. W konsekwencji trójinstan-cyjne sądownictwo federalne ma współcześnie następującą strukturę i kompetencje:

– Sądy dystryktowe (U.S. District Courts) – sądy I instancji we wszystkich spra-wach federalnych z wyjątkiem spraw zastrzeżonych dla Sądu Najwyższego jako sądu I instancji oraz dla sądów specjalnych. Sądy te działają w dziewięć-dziesięciu czterech dystryktach sądowych na terenie Stanów Zjednoczonych.

Odwołanie od nich przysługuje okręgowym sądom apelacyjnym z wyjątkiem spraw, w których orzekają w panelu trzech sędziów – wówczas na mocy writ of appeal sprawa trafi a od razu przed oblicze Sądu Najwyższego.

– Okręgowe sądy apelacyjne (U.S. Courts of Appeals) – sądy II instancji roz-patrujące odwołania od sądów dystryktowych w sprawach, w których orzekał jeden sędzia. Ich struktura jest złożona, ponieważ istnieje jedenaście sądów apelacyjnych działających w okręgach terytorialnych Stanów Zjednoczonych (circuits), jeden Sąd Apelacyjny dla Dystryktu Kolumbii (U.S. Court of Ap-peals for D.C. Circuit) oraz jeden Sąd Apelacyjny dla Okręgu Federalnego (Court of Appeals for the Federal Circuit) będący instancją odwoławczą od sądów specjalnych⁸⁴.

– Sąd Najwyższy (Supreme Court) – ostateczna instancja odwoławcza od okrę-gowych sądów apelacyjnych oraz sądów dystryktowych orzekających w skła-dzie trzech sędziów, a także od sądów najwyższych stanów. W wyjątkowych wypadkach, określonych w artykule III konstytucji, Sąd ten może orzekać jako pierwsza i ostatnia instancja (tzw. jurysdykcja pierwotna).

Należy podkreślić, że analizowane powyżej reformy dotyczyły przede wszystkim konstrukcji i kompetencji władzy sądowniczej mającej swoje źródło w artykule III konstytucji federalnej, a sądy utworzone na jego podstawie noszą potocznie nazwę sądów artykułu III, w przeciwieństwie do tzw. sądów specjalnych, wywodzących się z innych fragmentów ustawy zasadniczej, a mianowicie artykułu I i II⁸⁵. Kongres sta-wał wiele razy przed koniecznością stworzenia sądów specjalnych, które miały zaj-mować się między innymi kwestiami roszczeń przeciwko rządowi federalnemu (Sąd Odszkodowań Federalnych – U.S. Court of Federal Claims), sprawami podatkowy-mi (Sąd Podatkowy – U.S. Tax Court), problemapodatkowy-mi weteranów (Apelacyjny Sąd We-teranów – U.S. Court of Appeals for Veterans) czy handlem międzynarodowym (Sąd Handlu Międzynarodowego – U.S. Court of International Trade). Do sądów specjal-nych należą również wszelkie sądy i trybunały o charakterze wojskowym, których źródłem powstania jest artykuł II konstytucji, takie jak Sąd Karny Apelacyjny (Court of Criminal Appeals) oraz Sąd Apelacyjny Sił Zbrojnych (U.S. Court of Appeals for the Armed Forces)⁸⁶. Istotne jest, że sądy specjalne różnią się od sądów artykułu III nie tylko zakresem regulowanych spraw, ale również kompetencjami i charakterem

84 Szerzej na temat sądów dystryktowych i okręgowych por. A.M. Ludwikowska, R.R. Ludwikow-ski, Sądy w Stanach Zjednoczonych..., s. 20–25.

85 Art. I, sek. 8., kl. 9.

86 Na temat sądów specjalnych: A.M. Ludwikowska, R.R. Ludwikowski, Sądy w Stanach Zjedno-czonych..., s. 25–28.

1 łamanie.indd 44

1 łamanie.indd 44 2012-02-16 12:15:102012-02-16 12:15:10

przywilejów sędziowskich, choć można ująć je w schemacie podstawowej struktury trójinstancyjnego sądownictwa federalnego (ryc. 2).

Rycina 2. Struktura amerykańskiego sądownictwa federalnego