Podejmując badania regulacyjnej roli kapitału edukacyjnego, jaki zgro‑
madzili ludzie młodzi w czasie ich dotychczasowej edukacji, założono, że jego wielkość w sposób istotny będzie różnicowała oczekiwania badanych dotyczą‑
ce łatwości wejścia na rynek pracy oraz przewidywania odniesienia na nim sukcesu zawodowego, jak również będzie związana z preferencją określonego sposobu realizowania dalszej kariery — w badaniu uwzględniono elastycz‑
ność, przedsiębiorczość i mobilność. Przejawem elastyczności jest gotowość do podjęcia pracy poniżej uzyskanego poziomu wykształcenia, a także pracy niezgodnej z kierunkiem wykształcenia, przedsiębiorczość diagnozowano jako zamiar założenia własnej firmy, natomiast mobilność odniesiono do gotowości podjęcia kariery zagranicznej.
Kapitał edukacyjny a oczekiwana łatwość wejścia na rynek pracy i przewidywanie odniesienia sukcesu w przyszłej karierze zawodowej Młodzi ludzie mają dziś świadomość trudności w znalezieniu pracy po zakończeniu edukacji w szkole wyższej. Zebrane dane potwierdzają, że tylko nieliczne osoby sądzą, że będzie to bardzo łatwe (por. tabelę 12). Ale, tak jak oczekiwano, trudności te dostrzega istotnie większa grupa studentów jednokie‑
runkowych (50%) w porównaniu z grupą studentów dwukierunkowych (43%).
Jednocześnie 23% osób realizujących podwójną ścieżkę edukacji jest przeko‑
nanych o tym, że wejście na rynek pracy po ukończeniu studiów będzie dla nich łatwe i bardzo łatwe — w grupie osób studiujących w sposób tradycyjny sądzi tak jedynie 14% badanych. Różnice są statystycznie istotne (Z = –5,32, p < 0,001; Aneks, tabela 3).
T a b e l a 12 Kapitał edukacyjny a oczekiwana łatwość wejścia na rynek
Kapitał edukacyjny
Wejście na rynek i znalezienie pracy
Ogółem bardzo
trudne trudne ani łatwe,
ani trudne łatwe bardzo łatwe
Ścieżka A 34 (9) 153 (41) 133 (36) 45 (12) 8 (2) 373 (100) Ścieżka B 13 (4) 133 (39) 116 (34) 78 (22) 2 (1) 342 (100) R a z e m 47 (7) 286 (40) 249 (35) 123 (17) 10 (1) 715 (100)
χ2 = 23,095; p = 0,000; V = 0,180 Objaśnienie: W nawiasach podano wartości procentowe.
156
Generalnie badani młodzi ludzie są przekonani, że zdobyty przez nich w dotychczasowej edukacji kapitał wiedzy i umiejętności pozwoli im na od‑niesienie zawodowego sukcesu w karierze (M = 3,44 na 5‑stopniowej skali typu Likerta), jednocześnie przeświadczenie to jest istotnie wyższe w grupie studen‑
tów dwukierunkowych (Z = –8,34, p < 0,001; Aneks, tabela 3) niż w grupie studentów jednokierunkowych. Wynik ten pozwala uznać kapitał edukacyjny za ważny regulator przekonania o pomyślnym realizowaniu przyszłej kariery zawodowej.
Kapitał edukacyjny a gotowość do podjęcia pracy niezgodnej z kierunkiem ukończonych studiów oraz pracy poniżej poziomu zdobytego wykształcenia
Trudny rynek pracy powoduje, że coraz częściej warunkiem zatrudnienia osób kończących edukację w szkole wyższej staje się zgoda na podjęcie, szcze‑
gólnie na początkowym etapie kariery, pracy niezgodnej z kierunkiem ukoń‑
czonych studiów, a także pracy poniżej posiadanego poziomu wykształcenia.
Akceptacja takiej pracy zwiększa szanse na jej otrzymanie, jednocześnie można przewidywać, że mniej skłonne do przyjęcia takiej postawy będą osoby, które w okresie studiów zgromadziły większy kapitał kariery, ponieważ oczekują z tego powodu większych korzyści.
Wyniki przeprowadzonego badania pokazały, że gotowość do podjęcia pra‑
cy niezgodnej z kierunkiem ukończonych studiów jest istotnie wyższa w gru‑
pie z mniejszym kapitałem edukacyjnym niż w grupie z większym kapitałem (Z = 5,85, p < 0,001; Aneks, tabela 3). Gotowość do podjęcia pracy niezgodnej z ukończonym kierunkiem studiów deklaruje aż 52% osób, które zgromadziły mniejszy kapitał, w porównaniu z 32% osób mających większy kapitał eduka‑
cyjny (por. tabelę 13).
T a b e l a 13 Kapitał edukacyjny a gotowość do podjęcia pracy niezgodnej
z kierunkiem ukończonych studiów Kapitał
edukacyjny
Praca niezgodna z ukończonym kierunkiem studiów
Ogółem zdecydowanie
nie raczej nie trudno
powiedzieć raczej tak zdecydowanie tak
Ścieżka A 19 (5) 56 (15) 105 (28) 153 (41) 40 (11) 373 (100) Ścieżka B 42 (12) 86 (25) 104 (31) 86 (25) 24 (7) 342 (100) R a z e m 61 (8) 142 (20) 209 (29) 239 (34) 64 (9) 715 (100)
χ2= 36,522; p = 0,000; V = 0,226 Objaśnienie: W nawiasach podano wartości procentowe.
157
Podobną postawę zajmują badane osoby wobec gotowości do podjęcia pra‑
cy poniżej uzyskanego poziomu wykształcenia — większy kapitał edukacyjny to mniejsza skłonność do zgody na obniżenie swoich oczekiwań i mniejsza gotowość do podjęcia pracy niewymagającej wyższego wykształcenia. Różnice okazały się statystycznie istotne (Z = 6,27, p < 0,001; Aneks, tabela 3). Ponadto w grupie osób z mniejszym kapitałem edukacyjnym większa jest zarówno gotowość do podjęcia pracy poniżej poziomu posiadanego wykształcenia, jak i więcej jest osób niezdecydowanych. W konsekwencji można założyć, że w sy‑
tuacji braku zatrudnienia osoby te zaakceptują taki rodzaj pracy (por. tabelę 14).
T a b e l a 14 Kapitał edukacyjny a gotowość do podjęcia pracy poniżej poziomu zdobytego wykształcenia
Kapitał edukacyjny
Praca poniżej poziomu zdobytego wykształcenia
Ogółem zdecydowa‑
nie nie raczej nie trudno
powiedzieć raczej tak zdecydowa‑
nie tak
Ścieżka A 46 (12) 96 (26) 154 (41) 69 (19) 8 (2) 373 (100) Ścieżka B 124 (36) 74 (22) 95 (28) 41 (12) 8 (2) 342 (100) R a z e m 170 (24) 170 (24) 249 (35) 110 (15) 16 (2) 715 (100)
χ2 = 58,508; p = 0,000; V = 0,286 Objaśnienie: W nawiasach podano wartości procentowe.
Gotowość do obniżenia swoich oczekiwań celem wejścia na rynek pracy może być przejawem pewnego rodzaju elastyczności. Przeprowadzone badania pokazały, że niezależnie od wielkości zgromadzonego kapitału edukacyjnego, tak rozumiana elastyczność badanych młodych ludzi przejawia się w następują‑
cej postawie: w większej akceptacji pracy niezgodnej z ukończonym kierunkiem studiów (43%) i w zdecydowanie mniejszej akceptacji pracy poniżej poziomu uzyskanego wykształcenia (17%). Absolwenci nie obawiają się pracy w in‑
nym obszarze niż ten, do którego przygotowały ich studia, natomiast istotnie mniejszy jest brak zgody na rezygnację z określonego poziomu aspiracji, nawet w początkowym okresie kariery.
Kapitał edukacyjny a zamiar założenia własnej firmy
Założenie własnej firmy jest jednym ze sposobów wejścia na rynek pra‑
cy. Czy zamiar podjęcia samozatrudnienia jako formy realizowania swojej przyszłej kariery ma związek ze zgromadzonym kapitałem edukacyjnym? Nie przewidywano wystąpienia istotnych różnic w tym zakresie pomiędzy grupa‑
mi jedno‑ i dwukierunkowców, uzyskane dane empiryczne są zgodne z tym przewidywaniem — wielkość zgromadzonego kapitału edukacyjnego nie róż‑
nicuje istotnie deklaracji badanych, które dotyczą podjęcia samozatrudnienia
158
w swojej przyszłej karierze (Z = 1,42, p > 0,05; Aneks, tabela 3). Jednocześnie częściej deklarują taki zamiar osoby studiujące jeden kierunek — 43% w po‑równaniu z 38% osób studiujących na więcej niż jednym kierunku studiów.
Przedstawione dane pozwalają ponadto na stwierdzenie, że deklarowane za‑
interesowanie pracą na własny rachunek w grupie badanych młodych ludzi nie jest małe (por. tabelę 15).
T a b e l a 15 Kapitał edukacyjny a zamiar założenia własnej firmy
Kapitał edukacyjny
Zamiar założenia własnej firmy
Ogółem zdecydowanie
nie raczej nie trudno po‑
wiedzieć raczej tak zdecydowanie tak
Ścieżka A 20 (5) 78 (21) 116 (31) 105 (28) 54 (15) 373 (100) Ścieżka B 35 (10) 74 (22) 102 (30) 75 (22) 56 (16) 342 (100) R a z e m 55 (8) 152 (21) 218 (31) 180 (25) 110 (15) 715 (100)
χ2 = 8,804; p = 0,066; V = 0,111 Objaśnienie: W nawiasach podano wartości procentowe.
Kapitał edukacyjny a motywacja do kariery zagranicznej
Mimo że obecnie możliwość realizowania kariery zagranicznej jest ła‑
twiejsza niż kiedyś, to dane przedstawione w różnorodnych raportach (np. ra‑
port „Młodzi 2011”, raporty CBOS) podkreślają, że nie stanowi ona szczególnie atrakcyjnej alternatywy dla ludzi młodych. Zgromadzone dane pokazały, że także wśród badanych kończących edukację w szkole wyższej motywacja do realizowania kariery poza granicami nie jest wysoka, deklarowana gotowość do jej podjęcia okazała się podobna w obu badanych grupach (Z = 0,16, p > 0,05; Aneks, tabela 3). Karierę zagraniczną planuje 22% osób kończących jeden kierunek studiów i 28% studentów studiujących na dwóch kierunkach (por. tabelę 16).
T a b e l a 16 Kapitał edukacyjny a zamiar podjęcia kariery zagranicznej
Kapitał edukacyjny
Zamiar podjęcia kariery zagranicznej
Ogółem zdecydowanie
nie raczej nie trudno
powiedzieć raczej tak zdecydowanie tak
Ścieżka A 57 (15) 113 (30) 121 (33) 59 (16) 23 (6) 373 (100) Ścieżka B 59 (17) 110 (32) 79 (23) 73 (22) 21 (6) 342 (100) R a z e m 116 (16) 223 (31) 200 (28) 132 (19) 44 (6) 715 (100)
χ2 = 9,144; p = 0,058; V = 0,113 Objaśnienie: W nawiasach podano wartości procentowe.
159
Warto także podkreślić, że większy kapitał edukacyjny nieznacznie zmniej‑
sza obszar niepewności co do dalszych planów realizowania swojej kariery zawodowej poza granicami kraju — mniej jest osób niezdecydowanych na taki rodzaj kariery w grupie studentów dwukierunkowych (23%) niż w grupie osób studiujących jeden kierunek (33%). Taki rozkład odpowiedzi może wskazywać na rolę kapitału edukacyjnego jako czynnika zwiększającego stopień pewności i zdecydowania w kwestii dalszych planów karierowych młodych ludzi.
Kapitał edukacyjny a wysiłek, zaangażowanie i zadowolenie z własnego przygotowania do realizacji przyszłej kariery
Postrzegany wysiłek związany z przygotowaniem się do wejścia na rynek pracy jest większy w grupie osób studiujących więcej niż jeden kierunek, różnice pomiędzy grupami okazały się istotne (Z = –1,92, p < 0,05; Aneks, tabela 3).
Wynik ten jest zgodny z przyjętym założeniem, ponieważ jednak różnice pomiędzy grupami, mimo że istotne, nie są znaczne, może on wskazywać na ważną w tym procesie moderującą rolę indywidualnego potencjału i zdolno‑
ści — czynników, które ułatwiają gromadzenie edukacyjnego kapitału kariery i mogą powodować, że subiektywnie postrzegany wysiłek jest mniejszy.
Wysiłek bywa zwykle utożsamiany z zaangażowaniem. Jak podkreślono w teoretycznej części niniejszej monografii, nie są to jednak kategorie tożsame (Zaleski, 1991). We własnym modelu badawczym wskaźnikiem poziomu za‑
angażowania jest ilość czasu i energii poświęcanych różnorodnym działaniom związanym z przyszłą karierą zawodową. Założono, że poziom tak rozumia‑
nego zaangażowania będzie wyższy w grupie studentów dwukierunkowych niż w grupie studentów jednokierunkowych. Uzyskane dane potwierdziły to założenie — różnice pomiędzy wyróżnionymi grupami są istotne statystycznie (Z = –8,19, p < 0,001; Aneks, tabela 3). Istotnie wyższy okazał się także poziom zadowolenia z przygotowania do dalszej kariery w grupie osób mających więk‑
szy kapitał edukacyjny w porównaniu z osobami, które ukończyły jeden kieru‑
nek studiów i zgromadziły mniejszy kapitał edukacyjny (Z = –3,62, p < 0,001;
Aneks, tabela 3).