Z przeprowadzonych badań wynika, że młodzi ludzie, którzy zgromadzili niski i wysoki edukacyjny kapitał kariery, różnią się istotnie pod względem
160
większości zmiennych wyróżnionych w modelu badawczym. Większy kapitał edukacyjny mają osoby stanu wolnego niż osoby zamężne/żonate. Jak wcześniej podkreślono, może to wynikać z większej potrzeby ekonomicznego usamodziel‑nienia się osób pozostających w związkach, która sprawia, że większe znaczenie dla nich ma w ich obecnej sytuacji podjęcie pracy, natomiast podejmowanie dodatkowej edukacji staje się na określony czas mniej ważne.
W odniesieniu do płci oczekiwano, że większy kapitał edukacyjny będą gromadziły kobiety, jednak okazało się, że w badanej grupie to mężczyźni częściej niż kobiety podejmują równolegle drugi kierunek studiów i w konse‑
kwencji gromadzą więcej edukacyjnego kapitału kariery. Ten interesujący wynik pozwala jedynie na podkreślenie zmieniającego się modelu edukacyjno‑zawo‑
dowej kariery kobiet i mężczyzn. Aby podjąć próbę jego głębszej interpretacji, należałoby uwzględnić kryterium płci w odniesieniu do wszystkich zmiennych analizowanych w niniejszych badaniach. Nie był to jednak cel, który zamierza‑
no zrealizować w tym modelu badań.
Wyniki badań pokazały, że osoby, które w okresie edukacji w szkole wyższej zgromadziły niski i wysoki kapitał edukacyjny, różnią się istotnie nasileniem cech osobowości w modelu Wielkiej Piątki. Osoby, które zgromadziły większy kapitał edukacyjny, cechuje istotnie wyższy poziom ekstrawersji, wyższa su‑
mienność, większa otwartość na doświadczenie, niższy poziom neurotyczności oraz niższa ugodowość. Warto jednak podkreślić, że różnice te, mimo iż istot‑
ne statystycznie, są niewielkie, poziom wszystkich badanych cech w grupach studentów jednokierunkowych i dwukierunkowych mieści się pomiędzy 4. i 6.
stenem, co oznacza, że mają one przeciętny poziom nasilenia.
Styl aktywności w koncepcji Wieczorkowskiej (Wieczorkowska‑Siarkie‑
wicz, 1992) istotnie różnicuje osoby, które zgromadziły wysoki (studenci dwu‑
kierunkowi) i niski (studenci jednokierunkowi) kapitał edukacyjny — w grupie studentów dwukierunkowych znajduje się istotnie więcej „przedziałowców”
niż „punktowców”. Wynik ten potwierdza założenia przyjętej koncepcji stylów w odniesieniu do aktywności edukacyjno‑zawodowej, osoby o przedziałowym stylu aktywności w konsekwencji częstszego, równoległego, symultanicznego podejmowania i realizowania wielu dodatkowych celów i zadań mają większy kapitał edukacyjny.
Dla osób, które zgromadziły większy kapitał edukacyjny, istotnie ważniejsze niż dla osób mających mniejszy kapitał okazały się wartości władzy, osiągnięć oraz wartości kreatywne, natomiast mniejsze znaczenie miały wartości społecz‑
ne, bezpieczeństwo i czas wolny. Taka struktura wartości może podkreślać wy‑
sokie aspiracje tej grupy osób, można założyć, że oczekują one, iż trud wkładany w dodatkową edukację przyniesie im znaczne korzyści w postaci zdobycia pracy gwarantującej wysokie osiągnięcia, autonomię, prestiż, otworzy perspektywy awansu i wysokich dochodów. Jednocześnie osoby te deklarują, że nie wiążą swojej zawodowej przyszłości z pracą stabilną, mniejsze znaczenie ma dla nich
161
czas wolny i związane z nim takie wartości jak rodzina i hobby, priorytetem nie są także relacje z innymi w miejscu pracy.
Dane z przeprowadzonych badań nie potwierdziły zakładanego związku korzystniejszej sytuacji materialnej badanych z podejmowaniem dodatkowej edukacji, natomiast wykazały, że studenci dwukierunkowi mają większe poczu‑
cie zależności finansowej od innych, co pozwala sądzić, że wsparcie finansowe, głównie rodziców, jest jednym z ważnych czynników umożliwiających młodym ludziom wydłużanie czasu ich edukacji.
W grupie studentów dwukierunkowych istotnie więcej rodziców, zarówno matek, jak i ojców, ma wykształcenie wyższe, co potwierdza przyjęte założenie o związku kapitału kulturowego rodziny z podejmowaniem dodatkowej aktyw‑
ności edukacyjnej przez młodych ludzi.
W dalszej części analizy przedstawiono różnice w oczekiwaniach wobec rynku pracy oraz w dalszych zamierzeniach zawodowych osób z niższym i wyższym edukacyjnym kapitałem kariery. Zebrane dane są zgodne ze sfor‑
mułowanymi w tym obszarze założeniami i pokazują, że osoby, które mają większy kapitał edukacyjny, prezentują bardziej optymistyczną postawę wobec perspektywy własnego funkcjonowania zawodowego — sądzą, że wejście na rynek i zdobycie zatrudnienia oraz odniesienie sukcesu zawodowego w przy‑
szłej karierze nie będą dla nich trudne. Większy kapitał edukacyjny wpływa na oczekiwanie znaczących zwrotów na rynku pracy, co przejawia się m.in.
w deklarowanej przez studentów dwukierunkowych mniejszej gotowości za‑
równo do podjęcia pracy niezgodnej z ukończonym kierunkiem studiów, jak i pracy poniżej poziomu posiadanego wykształcenia. Pomiędzy studentami jednokierunkowymi a dwukierunkowymi nie zaznaczyły się natomiast różni‑
ce w deklarowanym podjęciu samozatrudnienia ani w zamiarze realizowania kariery zagranicznej.
Grupę osób z niskim i wysokim kapitałem edukacyjnym istotnie różni za‑
równo poziom wysiłku, jak i poziom zaangażowania związanego z przygotowa‑
niem się do swojej przyszłej kariery zawodowej. Interpretacja tego wyniku wy‑
daje się dość oczywista — podwójne studia to podwójny wysiłek oraz podwójna ilość energii i czasu poświęconych edukacji. Warto jednakże zwrócić uwagę na fakt, że mimo większego wysiłku i zaangażowania osoby, które studiują rów‑
nolegle więcej niż jeden kierunek, prezentują wyższy poziom zadowolenia ze swojego przygotowania do dalszego funkcjonowania na rynku pracy.
Ponieważ, jak podkreślono wcześniej, równoległe podejmowanie kolejne‑
go kierunku nauki może zwiększać zdobywany kapitał edukacyjny zarówno
„wszerz”, jak i „w głąb”, to interesującym i otwartym pozostaje pytanie: jakie mogą być konsekwencje dla dalszej kariery studiowania kierunku podobnego, a jakie kierunku zdecydowanie odmiennego?. W niniejszych badaniach próba odpowiedzi na to pytanie w odniesieniu do przewidywanych dalszych zamie‑
rzeń i planów zawodowych nie powiodła się. Mimo zamieszczenia w kwestio‑
162
nariuszu pytania, czy studiowany równolegle drugi kierunek jest zgodny czy niezgodny ze studiowanym pierwszym kierunkiem, w ostatecznej analizie nie wzięto pod uwagę uzyskanych w tym zakresie odpowiedzi z dwóch zasadni‑czych powodów. Po pierwsze, znaczna grupa badanych nie udzieliła na to pyta‑
nie odpowiedzi, po drugie — wiele odpowiedzi było sprzecznych. Przykładowo, jedna osoba twierdziła, że studiowany przez nią drugi kierunek poszerza pierw‑
szy, inna, będąc w tej samej sytuacji edukacyjnej, uważała, że podjęty drugi kierunek jest zdecydowanie odmienny. Wydaje się, że dylemat „poszerzania”
czy „pogłębiania” kapitału edukacyjnego dotyczy obecnie wielu młodych ludzi przygotowujących się do przyszłej kariery. Warto podjąć ten problem w dal‑
szych badaniach nie tylko w grupie studentów, lecz przede wszystkim wśród osób pracujących, które zainwestowały już zgromadzony kapitał edukacyjny w aktywność zawodową.
Niezaprzeczalnie, w ostatnich kilkunastu latach wykształcenie awansowa‑
ło do rangi kapitału człowieka, w który warto inwestować, ponieważ z jednej strony jego posiadanie decyduje w większym stopniu niż kiedyś o jakości życia, o szansach na rozwój, na samorealizację, zwiększa możliwości zajęcia korzystnej pozycji społecznej itp., z drugiej — generalnie zwiększa po prostu szanse na zdobycie pracy i na zatrudnienie. Zgromadzone dane i przeprowadzone ana‑
lizy potwierdzają regulacyjną rolę tego kapitału wobec przyszłych zamierzeń i planów zawodowych młodych ludzi, jednocześnie inspirują do badania jego rzeczywistej wartości i znaczenia na obecnym rynku pracy.