W przyjętym modelu badawczym na kapitał przedsiębiorczości studenc‑
kiej składa się aktywność badanych wykraczająca poza podstawowe obowiązki studenckie, przejawiająca się w ponadprzeciętnym zaangażowaniu zarówno w życie uczelni, jak i w życie pozauczelniane. Na podstawie badań pilota‑
żowych do kapitału przedsiębiorczości studenckiej włączono dwa odmienne rodzaje aktywności — jeden rodzaj to aktywność związana z organizowaniem działań przedsiębiorczych, drugi rodzaj to aktywność związana z uczestnicze‑
niem w tych działaniach. Mając świadomość ich odrębności, dotyczącej m.in.
wielkości wydatkowanej energii czy poziomu zaangażowania emocjonalnego, w badaniach połączono je w jedną kategorię. Z dużym prawdopodobieństwem można założyć, że dla potencjalnego pracodawcy zdecydowanie większą wartość będą miały kompetencje i kapitał przedsiębiorczości organizatora (potwierdzo‑
ny np. wyróżnieniami i nagrodami) niż kompetencje i kapitał przedsiębiorczości uczestnika, jednak w porównaniu ze studentami nieaktywnymi, biernymi, ka‑
pitał uczestnika może stanowić ważne źródło przewagi konkurencyjnej w sta‑
raniach o pracę — uczestnik nie zdobył wprawdzie nagród i wyróżnień, ale ma inne rodzaje formalnego potwierdzenia zdobytych dodatkowych umiejętności, kompetencji, czy po prostu przejawianej aktywnej postawy wobec otoczenia (różnorodne, prezentowane w cv zaświadczenia potwierdzające tzw. udział w…).
Badania pokazały, że tak rozumianą przedsiębiorczość podejmują istotnie częściej osoby studiujące w trybie stacjonarnym, niezależnie od stopnia reali‑
zowanych studiów. Aktywność przedsiębiorczą przejawiali częściej studenci kierunków przyrodniczych, technicznych, społecznych, prawnych i ścisłych niż osoby studiujące medycynę, nauki ekonomiczne oraz nauki humanistyczne.
Mimo iż mała liczba badanych, przedstawicieli poszczególnych nauk, nie upo‑
ważnia do sformułowania ogólnych wniosków w tym zakresie, to warto pod‑
kreślić pewną tendencję, która wydaje się interesująca i inspirująca do dalszych
191
poszukiwań — w roli „aktywistów” postrzegani byli zwykle tzw. humaniści, osoby otwarte na kontakty z innymi, podejmujące dla innych i we współpracy z innymi dodatkową, „pozanaukową” aktywność. Obecnie ten rodzaj aktyw‑
ności można zaobserwować także w grupie „ścisłowców” czy studentów nauk technicznych. Z punktu widzenia kariery jest to niezmiernie ważne, ponieważ pozwala tym osobom dzięki poszerzaniu sieci kontaktów społecznych kształ‑
tować ważne na rynku pracy kompetencje interpersonalne.
W badaniach nie oczekiwano różnic w gromadzeniu kapitału przedsiębior‑
czości studenckiej pomiędzy badanymi młodymi kobietami i mężczyznami.
Dane empiryczne nie potwierdziły tego oczekiwania, natomiast ich wyniki są spójne z danymi, które prezentują badacze przedsiębiorczości traktowanej jako model kariery zawodowej — nadal istotnie częściej realizują go mężczyźni niż kobiety (por. Blanchflower, 2007; Mello, 2008).
Większy kapitał przedsiębiorczości studenckiej mają osoby stanu wolnego niż osoby zamężne/żonate. Wynik ten ma, jak się wydaje, istotny związek ze specyfiką badanej przedsiębiorczości — nie jest to aktywność, w której wyniku badani otrzymują materialne (finansowe) profity, co, jak można założyć, sta‑
nowiłoby ważniejszy motywator dla osób, które pozostają w związkach, mają własne rodziny.
Gromadzenie kapitału przedsiębiorczości studenckiej okazało się istotnie związane z cechami osobowości w modelu Wielkiej Piątki, z wyjątkiem ugo‑
dowości. Tak jak założono w modelu badawczym, osoby, które zgromadziły większy kapitał przedsiębiorczości studenckiej, to osoby z wyższym poziomem ekstrawersji, z wyższym poziomem sumienności, z większą otwartością na doświadczenie oraz z niższym poziomem neurotyczności. Uzyskane wyniki są w znacznej części spójne z wynikami badań prezentowanymi przez badaczy przedsiębiorczości. Zhao i Seibert (2006) zwracają uwagę na rolę sumienno‑
ści jako cechy wspierającej wytrwałość w realizowaniu podjętej aktywności, wysoka otwartość na doświadczenie pozwala skutecznie radzić sobie z poko‑
nywaniem napotykanych przeszkód i trudności, wspiera także podejmowa‑
nie nowych zadań. Ekstrawersja sprzyja nawiązywaniu licznych, niezbędnych w aktywności przedsiębiorczej kontaktów interpersonalnych, niski poziom neurotyczności ułatwia radzenie sobie z większym obciążeniem i ze stresem.
Brak związku kapitału przedsiębiorczości studenckiej z poziomem ugodowości może wynikać ze specyfiki tej cechy w modelu Wielkiej Piątki oraz ze specyfiki badanej przedsiębiorczości. Przedsiębiorczość studencka często motywowana jest pewną potrzebą rywalizacji, dominacji, niezależności i autonomii, potrzebą osiągania wyższego statusu w grupie. Ale zarówno wysoki, jak i niski poziom ugodowości może zdecydowanie utrudniać realizowanie tych potrzeb — zbyt wysoki mógłby nadmiernie uzależniać osobę przedsiębiorczą od innych i ha‑
mować podejmowanie własnych inicjatyw, natomiast niska ugodowość mogłaby utrudniać organizowanie wspólnych przedsięwzięć, współdziałanie, kooperację.
192
Wyniki przeprowadzonego badania pokazały, że większy kapitał przedsię‑biorczości mają osoby o przedziałowym stylu aktywności niż osoby o punk‑
towym stylu aktywności. Przedsiębiorczość studencka wymaga podejmowania wielu dodatkowych zadań, poświęcania na ich realizowanie dodatkowego czasu i energii, nawiązywania licznych i różnorodnych kontaktów z innymi
— taki sposób funkcjonowania jest bardziej adaptacyjny dla osób z szerokimi obszarami akceptacji niż z wąskimi obszarami akceptacji (Wieczorkowska‑
‑Siarkiewicz, 1992).
Konstruując model badawczy, przewidywano, że dla osób inwestujących w kapitał przedsiębiorczości studenckiej istotnie większe znaczenie niż dla osób, które w okresie edukacji w szkole wyższej nie gromadziły tego kapitału, będą miały wartości władzy (prestiż, kierowanie, dochód, awans), wartości osiągnięć (autonomia, zmienność) oraz wartości społeczne (kontakty z innymi). Natomiast nie oczekiwano istotnych różnic między grupami osób o niskim i wysokim ka‑
pitale przedsiębiorczości studenckiej w odniesieniu do wartości czasu wolnego oraz bezpieczeństwa w pracy. Uzyskane dane potwierdziły znaczną część ocze‑
kiwań, pokazały, że dla osób, które zgromadziły większy kapitał przedsiębior‑
czości studenckiej, istotnie ważniejsze są wartości władzy, wartości osiągnięć oraz wartości kreatywne, natomiast wartości społeczne, warunki pracy, bezpie‑
czeństwo w pracy i czas wolny mają dla nich mniejsze znaczenie niż dla osób z niskim kapitałem przedsiębiorczości studenckiej. Warto zwrócić uwagę na mniejsze znaczenie wartości społecznych w grupie osób z wysokim kapitałem przedsiębiorczości studenckiej. Jest to wynik niezgodny zarówno z przyjętymi oczekiwaniami, jak i z wynikami prezentowanymi przez innych badaczy, którzy wyróżniają kompetencje społeczne jako szczególnie ważne w podejmowaniu aktywności przedsiębiorczej (por. Baron, Frese, Baum, 2007). Dlatego inter‑
pretując ten wynik, należy odnieść go do rozumienia wartości społecznych przez autorów zastosowanego w badaniach kwestionariu sza, w którym ich istotę stanowią nie tylko relacje z innymi, lecz także tzw. altruizm (np. Możliwość odczucia tego, że pomogłem innym; Troszczenie się o dobro innych). Można są‑
dzić, że to właśnie ta kategoria wartości okazała się istotnie mniej ważna dla osób gromadzących kapitał przedsiębiorczości studenckiej. Tak sformułowana teza wymaga jednakże dalszych, pogłębionych badań. Warto natomiast podjąć próbę porównania hierarchii wartości młodych ludzi, którzy zgromadzili więk‑
szy kapitał przedsiębiorczości studenckiej z wartościami preferowanymi przez typ zawodowej osobowości określony przedsiębiorczym w koncepcji Hollanda (1973). Zdaniem autora, charakteryzuje on osobę ambitną, pewną siebie, domi‑
nującą, optymistyczną, lubiącą wyzwania i przygody, mającą cechy przywódcze i zdolności werbalne, umiejętnie wykorzystywane do wywierania wpływu na innych. Porównując wartości ważne dla typu przedsiębiorczego (dążenie do osią‑
gnięć finansowych i materialnych oraz do zdobycia władzy) z hierarchią warto‑
ści osób inwestujących w gromadzenie kapitału przedsiębiorczości studenckiej,
193
można dostrzec występujące tu podobieństwo, co sugerowałoby, że kapitał ten z większym prawdopodobieństwem zostanie zainwestowany w przyszłą karierę przedsiębiorcy. W przeprowadzonych badaniach przewidywanie to jednak nie znalazło potwierdzenia.
Podobnie jak w wypadku gromadzenia kapitału edukacyjnego oraz kapitału doświadczenia zawodowego, okazało się, że podejmowanie aktywności przed‑
siębiorczej w okresie studiów nie ma istotnego związku z sytuacją materialną badanych. Natomiast osoby, które zgromadziły większy kapitał przedsiębiorczo‑
ści studenckiej, mają większe poczucie zależności finansowej niż osoby, których ten kapitał jest niski. Badana przedsiębiorczość studencka jest silnie związana z rolą studencką, toteż można założyć, że poziom zaangażowania w dodatkowe rodzaje czy formy proaktywnych działań istotnie zależy od możliwości korzy‑
stania ze wsparcia rodziców. Taki kierunek interpretacji jest spójny z danymi potwierdzającymi większą częstotliwość podejmowania aktywności przedsię‑
biorczej przez studentów studiów stacjonarnych i osoby niezamężne/nieżonate.
Analiza związku poziomu wykształcenia rodziców z wielkością kapitału przedsiębiorczości studenckiej pokazała, że w grupie osób z wysokim kapitałem przedsiębiorczości istotnie więcej jest zarówno matek, jak i ojców z wyższym wykształceniem, a mniej — z wykształceniem zasadniczym i podstawowym niż w grupie osób z niskim kapitałem.
Zgromadzony przez badanych kapitał przedsiębiorczości studenckiej ma istotny związek z ich oczekiwaniami wobec rynku pracy oraz z dalszymi za‑
mierzeniami zawodowymi. Większy kapitał przedsiębiorczości to oczekiwanie łatwiejszego wejścia na rynek pracy i znalezienia na nim zatrudnienia, a także głębsze przekonanie o możliwości odniesienia sukcesu zawodowego.
Osoby, które w okresie studiów wyższych inwestowały w kapitał przedsię‑
biorczości studenckiej, prezentują mniejszą niż osoby, które nie inwestowały w ten rodzaj kapitału kariery, gotowość zarówno do podjęcia pracy niezgodnej z kierunkiem ukończonych studiów, jak i pracy poniżej poziomu zdobytego wy‑
kształcenia. Można sądzić, że wysokie aspiracje tych osób, których przejawem jest m.in. oczekiwanie w przyszłej karierze realizacji takich wartości jak władza i osiągnięcia, wraz z siecią licznych kontaktów społecznych, zbudowaną w efek‑
cie aktywności przedsiębiorczej, stanowią ważne czynniki zwiększające prze‑
konanie o możliwości znalezienia pracy adekwatnej do posiadanych zasobów.
Planując badania, przewidywano, że podejmowanie i/lub uczestniczenie w różnych formach przedsiębiorczości studenckiej w istotny sposób zwiększy motywację do samozatrudnienia w przyszłej karierze. Ale analiza zebranych danych wykazała, że w badanej grupie wcześniejsze doświadczenia przedsię‑
biorcze nie są związane z większą gotowością do podjęcia tej formy pracy jako rodzaju kariery zawodowej. Być może istotny wpływ na brak tej zależności mają trudne obecnie warunki rynku pracy, co jest zgodne z wynikami licznych ba‑
dań potwierdzających generalnie niską gotowość do zakładania i prowadzenia
194
własnych firm przez młodych ludzi (por. badania absolwentów prowadzone przez Biuro Karier Uniwersytetu Śląskiego od 2009 roku czy badania CBOS„Młodzież 2010. Opinie i diagnozy”). Osoby przedsiębiorcze nie zamierzają też istotnie częściej niż osoby z niskim kapitałem przedsiębiorczości studenckiej podejmować kariery zagranicznej.
Uzyskane dane potwierdziły przyjęte w modelu badawczym założenia o istotnym związku pomiędzy gromadzeniem większego kapitału przedsię‑
biorczości studenckiej i postrzeganym większym wysiłkiem, a także większym zaangażowaniem w proces przygotowania się do kariery zawodowej. I podobnie jak w odniesieniu do kapitału edukacyjnego oraz kapitału doświadczenia zawo‑
dowego, pomimo ponoszenia większych kosztów osoby z większym kapitałem przedsiębiorczości studenckiej przejawiają wyższy poziom zadowolenia z przy‑
gotowania do dalszego funkcjonowania zawodowego.