Podejmowanie pracy w czasie studiów jest dziś coraz popularniejszą stra‑
tegią młodych ludzi, która warunkuje pomyślny przebieg ich dalszej kariery.
W badanej grupie 47% studentów w okresie swojej edukacji w szkole wyższej inwestowało w gromadzenie kapitału doświadczenia zawodowego, jedynie nieznacznie częściej byli to studenci studiów niestacjonarnych. Gromadzenie kapitału doświadczenia zawodowego nie okazało się również istotnie związane ani z trybem, ani ze stopniem realizowanych studiów. W badanej próbie kapitał doświadczenia zawodowego gromadzili głównie studenci kierunków przyrodni‑
czych, studenci prawa oraz studenci kierunków humanistycznych.
Przeprowadzone analizy pozwalają na przedstawienie zewnętrznych (kon‑
tekstowych) oraz wewnętrznych (osobowych) uwarunkowań zgromadzonego kapitału doświadczenia zawodowego oraz podkreślenie jego roli w oczekiwa‑
niach wobec rynku i w dalszych zamierzeniach zawodowych badanych ludzi młodych.
176
Z badań wynika, że kapitał doświadczenia zawodowego gromadzą częściej osoby powyżej 25. roku życia oraz osoby będące w związkach. Natomiast, tak jak przewidywano, płeć nie okazała się istotnie związana z posiadanym kapita‑łem doświadczenia zawodowego, podobna liczba uczestniczących w badaniach młodych kobiet i mężczyzn łączy swoją edukację z podejmowaniem pracy.
Wszystkie badane cechy osobowości w modelu Wielkiej Piątki w grupach osób z niskim i wysokim kapitałem doświadczenia zawodowego mają przeciętny poziom, różnice dotyczą ich nasilenia — osoby, które zgromadziły większy ka‑
pitał doświadczenia, charakteryzuje istotnie wyższy poziom otwartości na do‑
świadczenie i sumienności oraz istotnie niższy poziom neurotyczności. W mo‑
delu badawczym nie określono rodzaju związku ugodowości z gromadzeniem kapitału kariery. Okazało się, że większe gromadzenie kapitału doświadczenia zawodowego, podobnie jak gromadzenie kapitału edukacyjnego, jest istotnie związane z niskim poziomem tej cechy. Podejmowanie pracy w okresie studiów wymaga od jednostki dużej konsekwencji i determinacji w osiąganiu licznych celów zarówno edukacyjnych, jak i zawodowych, niejednokrotnie „postawienia na swoim”. Większe skłonności do takich zachowań przejawiają osoby o niskiej ugodowości niż osoby o wysokiej ugodowości.
W modelu badawczym przewidywano, że ekstrawersja będzie istotnie wyż‑
sza w grupie osób inwestujących w kapitał doświadczenia zawodowego. Okazało się jednak, że jej poziom nie różnicuje grup z wysokim i niskim kapitałem tego doświadczenia. Podejmując próbę interpretacji braku związku ekstrawersji z gromadzeniem doświadczenia zawodowego, można założyć, że swoją wysoką energię i pogodny nastrój ekstrawertycy kierują w stronę innych, bardziej dla nich atrakcyjnych form aktywności studenckiej, osoby te są bardziej niż inne skłonne do zabawy, towarzyszący im optymizm życiowy i optymistyczne pa‑
trzenie w przyszłość być może powodują, że wcześniejsze przygotowanie się do kariery zawodowej, m.in. przez gromadzenie doświadczenia zawodowego, nie jest dla nich priorytetowe ani szczególnie ważne.
W grupie młodych ludzi z większym kapitałem doświadczenia zawodowego jest istotnie więcej osób o przedziałowym stylu aktywności niż o punktowym stylu aktywności, co jest zgodne z założeniami przyjętej w tym obszarze kon‑
cepcji (Wieczorkowska‑Siarkiewicz, 1992). Praca podejmowana w okresie studiów to zwykle praca „jakakolwiek”, taką pracę łatwiej podjąć „przedzia‑
łowcom”, których funkcjonowanie charakteryzuje się akceptacją wielu opcji, niż
„punktowcom”, których styl aktywności wiąże się z odrzucaniem opcji. Tym, co wydaje się nie mniej ważne w interpretacji takiego wyniku, jest skuteczniejsze radzenie sobie osób o przedziałowym stylu aktywności z wieloma zadaniami i większa odporność na wynikające z nich obciążenie.
We własnym modelu badawczym nie sformułowano oczekiwań w zakresie hierarchii preferowanych wartości zawodowych, którymi istotnie mogą różnić się osoby o wysokim i niskim kapitale doświadczenia zawodowego, co uza‑
177
sadniono ogromną różnorodnością motywów związanych z podejmowaniem zatrudnienia w okresie studiów wyższych. Natomiast badania pokazały, że dla osób, które zgromadziły większy kapitał doświadczenia zawodowego, istotnie większe znaczenie mają dwie grupy wartości: osiągnięcia oraz kreatywność.
Wynik ten pozwala założyć, że inwestowanie w kapitał doświadczenia zawo‑
dowego to oczekiwanie w przyszłości pracy o dużym poziomie autonomii, innowacyjności, pracy, która jest dla jednostki stymulująca i twórcza.
Podobnie jak w odniesieniu do gromadzenia kapitału edukacyjnego, oka‑
zało się, że praca podejmowana w okresie studiów nie ma istotnego związku z sytuacją materialną, w jakiej znajdują się badani. Ponieważ zarówno osoby niegromadzące kapitału doświadczenia zawodowego, jak i osoby gromadzące ten kapitał w zdecydowanej większości swoją sytuację materialną określają jako przeciętną i dobrą, pozwala to na dwa kierunki interpretacji. Z jednej strony można założyć, że w wypadku części osób praca podejmowana w okresie stu‑
diów wpłynęła na polepszenie ich sytuacji materialnej, która w przeciwnym razie pozostawałaby zdecydowanie mniej korzystna. Z drugiej strony można przewidywać, że praca, którą podejmują studenci, w sposób znaczący nie zmienia ich sytuacji materialnej — ta była i pozostaje korzystna. Na korzyść pierwszego kierunku interpretacji przemawiają dane wskazujące, że osoby, które zdobyły większy kapitał doświadczenia zawodowego, częściej określają swoją sytuację materialną jako dobrą lub bardzo dobrą (chociaż związek nie jest istotny) niż osoby mające niewielki kapitał doświadczenia zawodowego.
Większy kapitał doświadczenia zawodowego jest natomiast istotnie związany z mniejszym poczuciem zależności finansowej.
Badania nie potwierdziły związku kapitału doświadczenia zawodowego badanych z poziomem wykształcenia rodziców, co może oznaczać, że zarów‑
no niższy status społeczny rodziny, jak i status wyższy podobnie motywują młodych ludzi do podejmowania pracy w okresie nauki. Jednak w grupie osób z większym kapitałem doświadczenia zawodowego więcej jest rodziców z wyż‑
szym poziomem wykształcenia.
Zgromadzony kapitał doświadczenia zawodowego jest istotnie związany z deklarowanymi przez ludzi młodych postawami wobec rynku oraz z ich dalszymi zamierzeniami zawodowymi. Studenci z większym kapitałem do‑
świadczenia zawodowego dostrzegają istotnie mniej trudności w wejściu na rynek pracy, są bardziej przekonani o możliwości znalezienia zatrudnienia po ukończeniu studiów oraz o większych szansach odniesienia sukcesu w przyszłej karierze niż studenci, którzy wchodzą na rynek pracy z niewielkim kapitałem doświadczenia zawodowego.
Podobnie jak osoby z większym kapitałem edukacyjnym, tak i osoby, któ‑
re zgromadziły większy kapitał doświadczenia zawodowego, w zdecydowanie mniejszym stopniu są gotowe do obniżenia swoich oczekiwań i zaakceptowania pracy niezgodnej z kierunkiem ukończonych studiów, jak i pracy poniżej po‑
178
ziomu otrzymanego wykształcenia. Zdobyte doświadczenie zawodowe można więc postrzegać jako ważny czynnik utwierdzający badanych młodych ludzi w przekonaniu o większych szansach zdobycia zatrudnienia na rynku pracy.Jednocześnie większe doświadczenie zawodowe nie motywuje do inwestowania go ani we własną firmę, ani w karierę zagraniczną.
Podejmowanie pracy w okresie studiów wyższych zwiększa zarówno wy‑
siłek wkładany w proces przygotowywania się do wejścia na rynek pracy, jak i poziom zaangażowania w ten proces. Niezależnie od ponoszonych wyższych kosztów, podobnie jak w odniesieniu do kapitału edukacyjnego, osoby z więk‑
szym kapitałem doświadczenia zawodowego są bardziej zadowolone ze swojego przygotowania do dalszej kariery zawodowej.
Mimo ograniczonych możliwości generalizowania uzyskanych wyników można stwierdzić, że kapitał doświadczenia zawodowego, podobnie jak kapitał edukacyjny, to ważny regulator obserwowanych zachowań młodych ludzi, które są związane z przedzawodowym etapem przygotowywania się do realizowania przyszłej kariery na rynku pracy.