W językoznawstwie słoweńskim brak oddzielnego opisu poświęconego ka-tegorii kauzatywności. Czasowniki kauzatywne znalazły się w słoweńskich badaniach nad czasownikiem. Były obecne w książce Janeza Orešnika [1992], który opisywał role semantyczne w języku słoweńskim. Problematyka słowo-twórcza słoweńskich czasowników odprzymiotnikowych była przedmiotem odrębnego studium [Stramljič-Breznik 1995]. W artykule tym znalazło się około 100 słoweńskich odprzymiotnikowych czasowników kauzatywnych [Stramljič- -Breznik 1995: 66], które są przedmiotem analiz w naszej pracy. Niektóre z kauzatywów zostały wspomniane przy okazji badań nad łączliwością czasow-nika [Dular 1983]. Wybrane czasowniki kauzatywne opracowała Andreja Žele w monografii na temat łączliwości czasownika [2003] i w słowniku łączliwości czasowników słoweńskich [2008].
Fragmenty badań nad kauzatywami w języku słoweńskim zostały przedsta-wione w ramach większych badań nad kauzatywnością w języku polskim i słoweńskim (por. rozdz. 1.3) [Zatorska 2008, 2011a]. Część jednostek kauza-tywnych omówiono u Jože Toporišiča w rozdziale dotyczącym typów słowo-twórczych czasowników i funkcji afiksów [2000].
Janez Dular pisał o łączliwości słoweńskich czasowników [1983], którą rozpatrywał przede wszystkim jako relację między budową słowotwórczą czasowników a ich walencją. W jego artykule wzmiankowane były pojedyncze kauzatywa, np. „zeleniti, [...] živiti, [...] goliti” [Dular 1983: 281]. Słoweńskie kauzatywa, np. boljšati, daljšati, hujšati, krajšati, lajšati, ožiti, povišati, višati etc., znalazły się również pośród czasowników, przy pomocy których A. Šivic- -Dular zilustrowała derywację verbów od podstaw komparatywnych w językach słowiańskich [Šivic-Dular 1986, por. także rozdz. VI, 4.2].
Janez Orešnik [1992], który rozwinął zapoczątkowane przez J. Dulara ba-dania nad łączliwością czasowników w języku słoweńskim, wśród najczęstszych ról semantyczno-składniowych wyróżnił trzy: vršilec ‘wykonawca, agens’,
prizadeto ‘zaangażowany’ i prejemnik ‘otrzymujący’. Termin prizadeto
słoweń-ski lingwista lokalizował częściowo w pozycji Experiencera (w innej terminolo-gii) [Fillmore 1968, Korytkowska 1992]. Jednakże termin prizadeto u J. Orešni-ka jest wobec Experincera szerszy; etykietką prizadeto autor obejmuje także dopełnienie w bierniku hišo, (czyli w modelu pozycji argumentowych argument występujący w pozycji Objective [Korytkowska 1992: 104]), np. Janez je prodal
Micki hišo [Orešnik 1992: 39]. Natomiast termin prizadeto został użyty przez
autora jako klasyczny Experiencer przy omawianiu drugiego znaczenia czasow-nika jasniti – „(SSKJ: otroci mu jasnijo življenje): vršilec, prizadeto in ime-novalnik, tožilnik. Oblikoslovni glagol povzročanja” [Orešnik 1992: 168]. Rolom semantycznym, nakreślonym dla języka słoweńskiego przez Orešnika, odpowiadają terminy angielskie: AGENT, RECIPIENT, PATIENT [Orešnik 1992: 191]. Celem omawianej monografii było stworzenie podstaw do opisu gramatyki (składni) słoweńskiej, która mogłaby posłużyć do automatycznego, komputerowego badania języka: „The present book, Semantic Roles in Slovene, is a preliminary linguistic study of selected language phenomena relevant to the automatic recognition of Slovene syntax” [Orešnik 1992: 191]. Autor łączył funkcje zdaniowe, oraz wymienione role aktantów z poszczególnymi przypad-kami rzeczowników predestynowanych do występowania w określonych funk-cjach. Pojawianie się poszczególnych ról przyczasownikowych w określonych przypadkach skorelował z liczbą otwieranych przez dany czasownik pozycji. Dla czasownika z dwumiejscową łączliwością wyróżnił agensa w nominatiwie (słoweń. imenovalnik), prizadeto – biernik (słoweń. tožilnik), prejemnik – biernik (słoweń. tožilnik) [Žele 2008: 27]. W monografii badacz pokazał sposo-by aplikacji swoich założeń do analizy konkretnych jednostek werbalnych w ich uwikłaniach składniowych, właśnie poprzez prezentację możliwych ról seman-tycznych, które mogą być przyłączane przez dany czasownik, a właściwie predykator, gdyż w swoim materiale Orešnik uzwględnił także w niewielkim stopniu predykatywne jednostki analityczne, por. povzročati preglavice ‘spra-wiać kłopoty’ – Matematika povzroča Janezu preglavice ‘Matematyka sprawia Jankowi kłopoty’. Autor nadał również role uczestnikom sytuacji nazywanej w zdaniu, a eksplikowanej przez zwroty werbo-nominalne. W związku wyrazo-wym gojiti jadranje ‘uprawiać żeglarstwo’, synonimicznym wobec jadrati ‘żeglować’ oraz nominalizacji jadranje ‘żeglowanie, żeglarstwo’ przypisał semantyczną rolę prizadeto [Orešnik 1992: 12]. W wydzielonej części monogra-fii przedstawił zestaw czasowników rozpoczynających się na literę J, wyekscer-powanych z SSKJ. Czasownikom tym przypisał role semantyczne [Orešnik 1992: 161–190]. Książka słoweńskiego lingwisty obejmowała różne czasowniki, najczęściej dwu- lub trójmiejscowe, zróżnicowane pod względem
semantycz-nym. Część z nich zawierała w swej treści komponent znaczeniowy kauzacji. Praca ta łączyła elementy tradycyjnej składni ze szkołą ról semantycznych.
Artykuł Ireny Stramljič-Breznik [1995] traktuje przede wszystkim o zagad-nieniach z zakresu słowotwórstwa. Przedmiotem badań autorka uczyniła cza-sowniki derywowane od podstaw przymiotnikowych (glagoli, izpeljani iz
pridevniških podstav). Grupę interesujących nas tutaj czasowników
kauzatyw-nych opatrzyła etykietką „czasowników, które wyrażają znaczenie uzyskiwania właściwości” – „glagoli izražajo pomen pridobivanja lastnosti BPo: delati
(kaj/koga) tako/takego” [Stramljič-Breznik 1995: 54]. Słoweńska lingwistka
w swym opracowaniu uwzględniła około stu verbów, które są również analizo-wane w mojej książce, m.in.: beliti, čistiti, črniti, debeliti, domačiti, gladiti,
individualizirati, kosmatiti, kriviti, leniti, militi, mladiti, redčiti, resniti, rjaviti, siromašiti, slabiti, sušiti, svetliti, topliti, trditi, veseliti, votliti, zdraviti, zeleniti
[Stramljič-Breznik 1995: 66], por. Indeks predykatorów słoweńskich w niniej-szej pracy.
Vezljivostni slovar slovenskih glagolov autorstwa A. Žele [2008] zawiera
m.in. szereg czasowników, które stanowią językowe realizacje predykatów kauzatywnych – także takich, których znaczenia można wyjaśniać za pomocą parafrazy przymiotnikowej. Jest to jednojęzyczny słownik, oparty na współcze-snym materiale, objaśniający znaczenie i wzorce zdań z wybranymi czasowni-kami, różnymi, w tym także kauzatywnymi. Vezljivostni slovar zrodził się z potrzeby stworzenia modelu łączliwości w języku słoweńskim i zilustrowania go przez materiał leksykalny oraz gramatyczny; dodatkowy walor publikacji to możliwość spożytkowania wyników w niej zamieszczonych w procesie dydak-tycznym. Słownik wykorzystuje osiągnięcia czeskiej szkoły składni semantycz-nej (češka pomenoslovna skladnja), jego autorka czerpała z publikacji Větné
vzorce v češtině [Daneš 1987], stanowiącej dla jej pracy wzorzec teoretyczno-
-metodologiczny. Zdała z tego sprawę w książkach Vezljivost v slovenskem
jeziku [Žele 2001] oraz Glagolska vezljivost iz teorije v slovar [Žele 2003],
powołała się także na dwa inspirujące słowniki: Slovesa pro praxi [Svozilová 1997] przedstawiający łączliwość czasowników czeskich oraz Valenčný slovnik
slovenských slovies dla języka słowackiego [Nižníková 1998]. Słownik A. Žele
uwzględnia wiele kryteriów semantycznych i formalnych jednocześnie. Autorka wyodrębniła klasy czasowników słoweńskich ze względu na ich niezłożoność – złożoność słowotwórczą: „Znotraj glagolskih skupin so s tvorbenega vidika pomembna razmerja: netvorjenke – predložnomorfemski glagoli – tvorjenke (s prevladujočimi sestavljenkami)” [Žele 2008: 15]. Klasyfikowała czasowniki, wśród badanych wyodrębniła np. „2.3) Glagole [...], ki se vezljivostno prekriva-jo s temeljnimi glagoli ravnanja in upravljanja” [Žele 2008: 15]. Przykładami tej klasy są: ravnati ‘kierować, prowadzić’, izvajati ‘wyprowadzać, wywodzić, wnioskować’, upravljati ‘kierować’. Z punktu widzenia tej książki szczególnie
interesująca jest klasa czasowników zawierających znaczenie zmiany cechy, por. „Glagole s poudarjeno pomensko sestavino spremembe lastnosti (aktivirati, kisati), ki se vezljivostno prekrivajo s temeljnimi glagoli spremembe lastnosti” [Žele 2008: 15]. Ważną klasę zawierającą kauzatywa stanowiły w jej opisie „czasowniki umożliwiania rozpoczęcia się czegoś”, por. słoweń. „Glagole omogočanja nastajanja / nastanka česa” [Žele 2008: 14]. Słoweńską lingwistkę interesowały także sposoby wypełniania miejsc argumentowych przy poszcze-gólnych predykatach ‒ w terminologii, którą stosowała były to „udeleženske vloge pri glagolih”, czyli ‘role semantyczne przy czasownikach’4. W jej opraco-waniu poziomy semantyczny i formalny przyjęły kształt następujący.
Udeležen-ske vloge (najbliższy po polsku termin ‒ ‘role semantyczne’) to, wg Žele, po-menskoskladenjska vezljivost, czyli ‘łączliwość semantyczno-składniowa’ lub
inaczej „pomenskoskladenjske vloge udeležencev v stavčni povedi” (seman-tyczno-składniowe role uczestników / aktantów wypowiedzi zdaniowej) [Žele 2008: 37]. Natomiast poziom formalno-językowy, formalno-składniowy ozna-czyła jako določila (strukturnoskladenjska vezljivost). Ponieważ omawiana publikacja Žele przybrała postać słownika, który jest ilustracją jej wcześniej-szych teoretycznych i teoretyczno-praktycznych osiągnięć, materiał został przedstawiony w postaci haseł. W poszczególnych artykułach hasłowych autor-ka zakodowała w postaci symboli istotne dla swojego opisu informacje. Zostały uwzględnione cechy semantyczne i kategorialne w odniesieniu do uzupełnień czasowników. Przyjmują one postać cech selekcyjnych, np. živo +/- , človeško +/-. Na poziomie składniowym odnotowała pojęcia składniowe, takie jak np. osebek ‘podmiot’, povedek ‘orzeczenie’, predmet ‘dopełnienie’ etc. Dla czasowników, które mają w swej strukturze komponent kauzatywnych i które można sparafra-zować za pomocą przymiotnika charakterystycznymi symbolami w opisywanym słowniku są m.in. L– T L+ transfer lastnosti ‘zmiana cechy’ występuje ona na
przykład w haśle krasiti (delati koga / kaj lepega) ‘upiększać’ (‘czynić kogoś / coś pięknym’). Verbum krasiti opatrzone jest symbolem SpL oznaczającym w słowniku Žele ‘czasownik procesu zmiany cechy’. Czasowniki kisati ‘kisić’ oraz kriviti ‘krzywić’ także opatrzone są etykietą (L– T L+ ). Sekwencja symboli transferu cechy występuje przy wielu czasownikach spełniających kryteria kauzatywów z parafrazą przymiotnikową. Niektóre z nich, np. kriviti, manjšati, mračiti, oslabiti, zmanjšati, opatrzone zostały symbolem Glag / De glagol
dejanja ‘czasownik działania’. Vezljivostni slovar uwzględnia semantyczną
charakterystkę opisywanych czasowników, różnice znaczeniowe jednostek homonimicznych, potencjalne realizacje składniowe w zdaniach; tworzy seman-tyczno-składniową klasyfikację czasowników.
4 A. Žele dopuszcza także synonimiczny wobec udeleženske vloge termin participantske roli (informacja bezpośrednio od autorki Słownika).
Słownik A. Žele5 stanowi śmiałą i udaną próbę opisu syntetycznego, łączą-cego w artykułach hasłowych informacje semantyczne i składniowe charaktery-zujące opisywane słoweńskie verba przez kształt struktury semantyczno-składniowej i jej realizacje syntaktyczne.