KORPORACJE CHIŃSKIE JAKO GOSPODARCZY INSTRUMENT REALIZACJI POLITYKI ZAGRANICZNEJ

Tylko w styczniu i lutym 2010 r. chińscy inwestorzy dokonali bezpośrednich inwestycji zagranicznych (Foreign Direct Investment, FDI) w 693

zagranicz-nych firmach w 89 krajach na łączną kwotę 4,66 mld USD4. Obrót FDI wzrósł

o 17,8% w stosunku rocznym i wyniósł 9,38 mld USD. Na koniec lutego, w związku z chińskimi kontraktami FDI, za granicą pracowało 768 tys. osób

(wzrost o 57 tys. osób r/r)5. Regionalny podział FDI w tym okresie

przedsta-wiono na poniższym wykresie.

Regionalny podział chińskich FDI

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Ministerstwo Gospodarki, Departament Ana-liz i Prognoz, Chiny i Indie w procesie globaAna-lizacji. Potencjalne konsekwencje dla Polski, War-szawa, styczeń 2007.

4Ministerstwo Handlu Chińskiej Republiki Ludowej, Chińskie inwestycje zagraniczne w 2010 r., http://beijing.trade.gov.pl/pl/aktualnosci/article/a,7876,.html, dostęp 18.03.2010. 5Ibidem. 48,60% 40,70% 3,00% ^5,40% _{1,30% 1%} 0,00% 10,00% 20,00% 30,00% 40,00% 50,00% 60,00%

Azja Afryka Ameryka

34

Wartościowo największe kontrakty FDI zawierane były w dziedzinie komu-nikacji i transportu – 5,09 mld USD (27,2% wartości wszystkich FDI), energii – 4,27 mld USD (22,8%), budownictwa – 3,85 mld USD (20,6%) i

petroche-mii – 3,53 mld USD (18,9%)6.

Rozwój bezpośrednich inwestycji za granicą wpisuje się w taktyczne cele ekspansji Chin na rynkach zagranicznych, w związku z czym rząd wprowadził wiele reform mających na celu ich realizację. Szczególnie ważne było zdecen-tralizowanie procesu zatwierdzania projektów, uproszczenie procedur aplikacji dzięki zmniejszeniu liczby wymaganych dokumentów oraz umożliwienie apli-kowania online, co zdecydowanie zwiększyło dostępność procedur. Jednocze-śnie zwiększono zakres możliwości użycia waluty zagranicznej na cele inwestycji zagranicznych oraz przeniesiono monitoring i ocenę zasadności zapotrzebowa-nia i użycia waluty zagranicznej na OFDI na poziom lokalny. Zniesiono rów-nież obowiązek transferu zysków zagranicznych z powrotem do Chin, dzięki czemu umożliwiono wykorzystanie zarobionych walut na reinwestycje za grani-cą, co przyczynia się do dodatkowego zwiększenia aktywności i zasobów chiń-skich przedsiębiorstw7.

Z upływem lat rząd centralny przenosi coraz więcej uprawnień na poziom lokalny, przez cały czas zachowując jednak kontrolę nad największymi inwesty-cjami zagranicznymi. Kolejnym ułatwieniem w ekspansji zagranicznej przed-siębiorstw chińskich było zniesienie w roku 2006 długo obowiązującego górne-go limitu bezpośrednich inwestycji zagranicznych w walutach obcych (do tegórne-go czasu obowiązywał limit 5 mld USD). Wynikająca z powyższych posunięć libe-ralizacja inwestycji spowodowała gwałtowny wzrost ich dynamiki w ostatnich latach8.

Oprócz pomocy ekonomicznej i ułatwień prawno-proceduralnych, rząd wprowadził również szeroki zakres udzielania informacji dla przedsiębiorców oraz pomoc organów administracji rządowej w realizacji zamierzeń w zakresie OFDI. Zgodnie z Decision on Reforming the Investment System, wydanym przez Radę Państwową Chin w 2004 r., rząd chiński planuje dalszą liberalizację w za-kresie inwestycji zagranicznych i docelowo chce zmienić swoją rolę z

zatwier-dzającej i kontrolującej na monitorującą i wspomagającą9.

Działania rządu w Pekinie bardzo szybko przyniosły efekty, ponieważ od 2004 r. nastąpił dynamiczny wzrost inwestycji, które w roku 2007 osiągnęły

6Ibidem.

7 Chiny: strefa specjalnego znaczenia, http://pi.gov.pl/parp/chapter_86196.asp?soid=8DCE190A72

EB4642A0CC941282A282DA, dostęp 14.07.2010.

8 Ministerstwo Spraw Zagranicznych w Polsce, Departament Azji i Pacyfiku, O. Wojciechowska,

Charakterystyka chińskich inwestycji za granicą, Warszawa 2009, s. 2.

35

wartość ok. 25 mld USD, a już w 2008 r. gwałtownie wzrosły ponad dwa razy. Pod koniec tego roku skumulowana wartość inwestycji Chin za granicą wy-niosła ok. 170 mld USD. Według danych MOFCOM poprzez bezpośrednie inwestycje zagraniczne pod koniec 2006 r. ponad 5000 chińskich inwestorów otworzyło prawie 10 000 zagranicznych firm w 172 krajach i/lub strefach

eko-nomicznych10.

Pierwszym krajem pod względem chińskich zagranicznych inwestycji bez-pośrednich jest Hongkong, pochłaniający ponad połowę wszystkich FDI, a na-stępnie znane raje podatkowe i centra finansowe „offshore”, takie jak Brytyjskie Wyspy Dziewicze czy Kajmany. W tych trzech krajach ulokowano ponad 80% chińskiego OFDI w latach 2003–2006. Kolejnymi odbiorcami chińskich bez-pośrednich inwestycji zagranicznych były Australia, Holandia, Korea, Makao,

Rosja, Singapur, Sudan i Stany Zjednoczone11.

Dzięki liberalizacji wewnętrznych przepisów i zmniejszania kontroli pań-stwa w latach 2005–2006 rozpoczęły się chińskie inwestycje w innych regio-nach świata, jak Karaiby i Ameryka Południowa, które wyprzedziły Azję jako główny region inwestycji zagranicznych z Chin. W Ameryce Południowej głów-nymi miejscami inwestycji były centra finansowe, takie jak Bahamy, Brytyjskie Wyspy Dziewicze i Kajmany, które w latach 2003–2007 stanowiły aż 97%

ca-łości chińskich inwestycji w tym regionie12.

Od 2004 r. obserwuje się znaczne zwiększenie ekspansji inwestycyjnej Chin w Afryce – od 2003 do 2004 r. FDI wzrosło aż czterokrotnie. W rezultacie tego w latach 2003–2006 chińskie inwestycje zagraniczne w Afryce stanowiły 3,6% całości FDI Chin, co stawia je na tylko nieznacznie niższym poziomie niż inwe-stycje w Europie. Beneficjentami chińskich inwestycji w Afryce są takie kraje, jak: Algieria, Nigeria, Sudan i Zambia, co wyraźnie podkreśla ukierunkowanie się Pekinu na pozyskiwanie surowców naturalnych. Afryka wyprzedziła Europę jako odbiorca chińskich inwestycji i znalazła się na trzecim miejscu najbardziej atrakcyjnych regionów inwestycyjnych, po Azji i Ameryce Południowej.

Głównym środkiem chińskich bezpośrednich inwestycji za granicą stały się stopniowo fuzje i przejęcia (M&A). Chińskie OFDI na zagraniczne M&A wzrosły z zaledwie 60 mln USD w 1990 r. do 5,3 mld USD w 2005 r. i aż 15 mld USD w 2006 r. Dla firm chińskich fuzje i przejęcia są najszybszym i najbardziej efektywnym środkiem do zdobycia zaawansowanej technologii, znanej marki czy innych dóbr strategicznych za granicą. Dlatego też tego typu inwestycje skierowane są, odwrotnie niż większość chińskiego OFDI, do

kra-10 Ibidem, s. 3.

11 Ibidem, s. 4.

36

jów wysoko rozwiniętych – głównie Ameryki Północnej i UE, ponieważ stały się one szczególnie popularną formą inwestycji zagranicznej ukierunkowanej na sektory nowych technologii, komunikacji i surowców naturalnych.

Coraz więcej chińskich bezpośrednich inwestycji za granicą trafia do krajów rozwijających się, a nie do krajów rozwiniętych, gdzie Chiny uważane są za is-totne źródło kapitału dla rozwoju gospodarczego. W latach 2003–2006 kra-je rozwijające się otrzymały 94,7% całkowitego OFDI z Chin, a pod koniec 2006 r. były w posiadaniu 95,3% globalnej wartości chińskich bezpośrednich inwestycji za granicą.

Zgodnie z opracowaniem polskiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych

Charakterystyka chińskich inwestycji za granicą można je podzielić na pięć

głów-nych kategorii pod względem motywacji:

projekty pozyskania surowców naturalnych (

• projects seeking natural

resources),

projekty pozyskania rynków zbytu (

• projects seeking product markets),

projekty pozyskania aktywów strategicznych, włączając w to zaawan- •

sowaną technologię, nazwy marek i sieci klientów/dystrybucyjne (projects seeking strategic assets including advanced technology, brand

names and customer/distribution networks),

projekty dywersyfikacji (

• projects seeking diversification),

projekty zwiększenia wydajności (

• projects seeking efficiency)13.

Dwie pierwsze z wymienionych motywacji mają w przypadku Chin szcze-gólne znaczenie. W ciągu ostatnich dwóch dekad z jednego z największych azjatyckich eksporterów ropy Chiny zmieniły się w drugiego największego im-portera tego surowca, jak i wielu innych ważnych surowców naturalnych. Dla-tego też zapewnienie i kontrola nad surowcami naturalnymi stały się jednymi z głównych celów chińskiego rządu dla podtrzymania wzrostu gospodarczego.

Strategiczne projekty polityki zagranicznej z zakresu pozyskania surowców naturalnych zdominowane są zatem przez kilka dużych firm państwowych, ta-kich jak China National Offshore Oil Corporation (CNOOC), China Natio-nal Petroleum Corporation (CNPC), Sinochem i Sinopec w sektorze energe-tycznym, oraz Baosteel, China Minmetals i Capital Iron and Steel Corporation w sektorze surowców mineralnych. W przypadku realizacji projektów związa-nych z pozyskiwaniem surowców naturalzwiąza-nych inwestorzy chińscy mogą dodat-kowo liczyć na wsparcie rządu w uzyskiwaniu preferencyjnych kredytów i in-nych narzędzi finansowych. Aby wspomóc państwowe firmy w wygrywaniu

13 Ministerstwo Spraw Zagranicznych w Polsce, Departament Azji i Pacyfiku, O. Wojciechowska,

37

przetargów na eksploatację, zakup lub dostęp do zagranicznych złóż surowców naturalnych, rząd chiński oferuje krajom dostawcom surowców szeroki dostęp do pożyczek, dużych projektów rozwojowych, szczególnie w infrastrukturę, i innych bilateralnych projektów inwestycyjnych.

Inwestycje zagraniczne w chińskich firmach państwowych (SOE) realizowa-ne są zgodnie z planami rządowymi dzięki odpowiedniej strukturze kierownic-twa, w której osoby na kierowniczych stanowiskach wciąż są wybierane przez administrację rządową. Firmy takie nie są zagrożone bankructwem oraz mają dosyć łatwy dostęp do pomocy państwowych i pożyczek o oprocentowaniu po-niżej rynkowego.

Bardzo racjonalne wydaje się zatem stwierdzenie, że zależność dużych firm państwowych od rządu w zakresie decyzji o inwestowaniu ma na celu realizację politycznego lub strategicznego planu państwa, jak zapewnienie źródeł energii w postaci surowców naturalnych czy wspomaganie państwowych firm w osią-gnięciu wysokiej pozycji w skali międzynarodowej. Z wcześniej wymienionych motywacji dla inwestycji zagranicznych wpływy rządu są najbardziej istotne w projektach poszukiwania surowców naturalnych, aktywów strategicznych i dywersyfikacji. Pozostałe dwa motywy inwestycji za granicą – w celu zwięk-szenia wydajności i poszukiwania nowych rynków – są najprawdopodobniej wynikiem ekonomicznej kalkulacji poszczególnych firm.

W związku z obawami przed „przejęciem ekonomicznym” krajów nie wszę-dzie akceptowane są próby chińskich inwestycji, a wielu potencjalnych odbior-ców inwestycji podchodzi do chińskich inwestorów z nieufnością i dystansem. Dotyczy to szczególnie państw rozwiniętych, których rządy żywią podejrzenia, że wiele działań inwestycyjnych podejmowanych przez chińskie przedsiębior-stwa ma charakter nie komercyjny, a związany z realizacją strategicznych ce-lów rządu chińskiego i może nie być zgodny z interesem ich państw. Blokada polityczna niektórych inwestycji chińskich obejmuje głównie przedsięwzięcia na dużą skalę, związane z przejęciem aktywów strategicznych lub unikalnych technologii.

Ze względu na powyższe ograniczenia oraz w celu zapewnienia stałości do-staw surowców energetycznych, a równocześnie posiadania odpowiedniego

in-strumentu wpływu politycznego, Chiny inwestują w państwach, w których14:

państwa zachodnie znacząco ograniczyły lub prawnie zakazały (USA) •

inwestycji rodzimym koncernom (Iran, Sudan, Birma/Myanmar, Syria); rządy dążą do przełamania monopolu zachodnich koncernów (Gwinea •

Równikowa, Libia);

14 P. Andrews-Speed, China’s Energy Policy and Its Contribution to International Stability [w:]

M. Zaborowski (ed.), Facing China’s Rise: Guidelines for an EU Strategy, Chaillot Paper No. 94, EU Institute for Security Studies, December 2006, s. 80.

38

rządy prowadzą antyzachodnią politykę na arenie międzynarodowej •

(Wenezuela, Iran);

rządy dążą do pozyskania pomocy finansowej, technologicznej i infra- •

strukturalnej z Chin (Angola, Sudan, Nigeria);

rządy dążą do utrzymania państwowej kontroli nad wydobyciem •

i eksportem surowców energetycznych (Kazachstan, Rosja).

Ponadto warto podkreślić, że w najbliższym czasie jeszcze bardziej zauważal-ny będzie dynamiczzauważal-ny wzrost aktywności inwestycyjnej chińskich koncernów. Zgodnie z prognozami Międzynarodowego Funduszu Walutowego, w 2015 r. eksport chińskiego kapitału ma być wyższy o 64 mld USD od wielkości

in-westycji napływających15. Biorąc pod uwagę dotychczasowe poziomy

zagra-nicznych inwestycji bezpośrednich w Chinach, wielkość chińskich inwestycji poza granicami może przekroczyć poziom 100 mld USD. Można zatem wnio-skować, że ostatnie zakupy europejskich aktywów to dopiero początek wielomi-liardowych transakcji, które będą miały miejsce już w niedługim czasie.

W świetle powyższych argumentów wyłania się intensywna polityka ekspansji chińskich przedsiębiorstw na rynkach światowych, połączona ze zwiększonym wykorzystaniem zagranicznych rezerw walutowych państwa. Działalność in-westycyjna Chin wykazuje silne ukierunkowanie zagranicznych inwestycji na pozyskiwanie dóbr strategicznych oraz dostępu do złóż surowców natu-ralnych (np. na kontynencie afrykańskim). Wszystko wskazuje na to, że Pekin przygotowuje się do strategicznego umocnienia swojej pozycji na świecie i ma zamiar stać się w przyszłości samodzielną potęgą gospodarczą.

3. CHIŃSKIE KORPORACJE REALIZATOREM POLITYKI