ROLA CHIN W REGIONALNYM DYSKURSIE EKOLOGICZNYM NA PRZYKŁADZIE WSPÓŁPRACY

75% jezior oraz połowa rzek jest poważnie zanieczyszczona; •

75% ścieków nie jest poddawanych oczyszczaniu; •

60% ludności pije wodę, która nie spełnia standardów Światowej Or-•

ganizacji Zdrowia4.

Z uwagi na nawarstwiające się problemy ekologiczne oraz transgraniczny charakter wielu zanieczyszczeń konieczne stało się opracowanie zrównoważone-go planu rozwoju, obejmującezrównoważone-go państwa regionu Azji Północno-Wschodniej,

przy udziale ChRL5.

Na przeszkodzie poprawy sytuacji w tym kraju stoi niechęć jego rządu do uczestnictwa w wiążących wielostronnych porozumieniach dotyczących ochrony środowiska. Członkostwo w organizacjach ekologicznych będzie ob-ligowało Chiny, jako państwo stanowiące największe źródło zanieczyszczeń, do ponoszenia wysokich kosztów na rzecz ich redukcji. Jednym z aspektów chińskiej polityki ochrony środowiska, utrudniającym wprowadzanie nowych inicjatyw, jest przyznanie priorytetu polityce wspierania wzrostu gospodarcze-go. Zanim zostanie wydane pozwolenie na wprowadzenie jakichkolwiek projek-tów proekologicznych, zarówno na poziomie ogólnokrajowym, jak i lokalnym, władze żądają od inicjatora projektu przeprowadzenia badań, które dowiodą, że dana inicjatywa nie doprowadzi do znacznego obniżenia tempa wzrostu

go-spodarczego6. Jeszcze do niedawna niechęć ChRL do silniejszego angażowania

się w projekty ekologiczne stanowiła jedną z największych trudności na dro-dze do utworzenia wydajnego systemu walki z zanieczyszczeniami w kraju oraz w całym regionie Azji Północno-Wschodniej.

2. ROLA CHIN W REGIONALNYM DYSKURSIE EKOLOGICZNYM NA PRZYKŁADZIE WSPÓŁPRACY

W AZJI PÓŁNOCNO-WSCHODNIEJ

Dobrym przykładem, ukazującym trudności w nawiązaniu wielostronnego dialogu ekologicznego, są negocjacje w Azji Północno-Wschodniej. Za począ-tek rozwiniętej współpracy na tym obszarze można uznać powstanie Północ-no-Wschodnio-Azjatyckiej Konferencji Współpracy w zakresie Ochrony Śro-dowiska – NEAC (Northeast Asian Conference on Environmental Cooperation).

4 E. C. Economy, China’s Environmental Challenge: Political, Social and Economic Implications, Council on Foreign Relations, http://www.cfr.org/china/chinas-environmental-challenge-political-social-economic-implications/p5573, dostęp 20.09.2011.

5H. Hayami, M. Nakamura, K. Yoshioka, op. cit., s. 213.

52

Konferencja ta była wynikiem wzmożonej aktywności ekologicznej po

Szczy-cie Ziemi w Rio de Janeiro w roku 19927. Organizacja stała się skutecznym

forum wymiany informacji oraz rozmów prowadzących do zapoczątkowania wielu pionierskich inicjatyw przyjaznych środowisku. Jedną z takich inicjatyw jest Plan Działania dla Północno-Wschodniego Pacyfiku – NOWPAP

(North-west Pacific Action Plan), który koncentruje się na rozwiązaniu problemu

zanie-czyszczenia mórz i wód przybrzeżnych. U podstaw działalności NOWPAP leży opracowywanie narodowych planów zwalczania i zapobiegania zanieczyszczeń wód przybrzeżnych, które są konsultowane i koordynowane podczas spotkań

ministrów środowiska8.

Bez wątpienia jedną z najlepiej rozwiniętych „zielonych” inicjatyw jest Pod-regionalny Program Współpracy w zakresie Ochrony Środowiska Azji Pół-nocno-Wschodniej – NEASPEC (North-East Asian Subregional Program on

Environmental Cooperation). Głównym zadaniem tej organizacji jest

przeciw-działanie negatywnym skutkom zanieczyszczeń powstałych w wyniku spalania

węgla9. Jest to pozytywny przykład porozumienia regionalnego, które

rozpoczę-ło działalność jako forum wymiany informacji i z czasem zostarozpoczę-ło przekształcone w instytucję dążącą do implementacji realnych projektów redukcji

zanieczysz-czeń10. Co więcej, jako jedna z nielicznych struktur ekologicznych w regionie,

NEASPEC próbuje utworzyć własny fundusz finansowy oparty na kontrybucji państw członkowskich. Niestety, wielkość funduszu może świadczyć o ograni-czonym zainteresowaniu jego członków. Korea Południowa zgodziła się

prze-kazać 200 000 USD, Japonia 170 000 USD, a Chiny tylko 50 000 USD11.

W przypadku instytucji, która powinna wykształcić własne mechanizmy moni-torowania zanieczyszczenia powietrza oraz opracować metody zwalczania pro-blemu, kwoty te są niezwykle niskie.

W celu silniejszej koordynacji działań ekologicznych w Azji Północno -Wschodniej w 1999 r., w wyniku porozumienia Chin, Japonii i Korei Po-łudniowej, powołano do życia Trójstronne Spotkania Ministrów Środowiska – TEMM (Tripartite Environmental Ministers Meetings). Głównym celem co-rocznych spotkań jest rozwinięcie instrumentów współpracy regionalnej oraz usprawnienie procesu implementacji projektów ekologicznych na

teryto-rium państw członkowskich12. Niestety, działalność TEMM napotyka

proble-7 Y. Chung, Designing an Effective Environmental Regime Complex in Northeast Asia, Woodrow Wilson School, Princeton University 2010, s. 6.

8T. Wakana, Environmental Cooperation in Northeast Asia, 9th Northeast Asian Conference on En- vironmental Cooperation (NEAC), Ulan Bator, July 2000, s. 3.

9 Ibidem.

10 Y. Chung, op. cit., s. 7.

11 E. Yoon, South Korean Environmental Foreign Policy, „Asia-Pacific Review” 2006, Vol. 13, No. 2, s. 82.

12S. Shin, Domestic Environmental Governance and Regional Environmental Cooperation in Northeast Asia, http://www.nautilus.org/projects/seoul/workshoppapers/Domestic_Environmental_Governance_and_

53

my podobne do tych, które hamują rozwój pozostałych wielostronnych form współpracy dotyczącej ochrony środowiska w Azji Wschodniej. Jak na razie, aktywność organizacji nie zaowocowała istotnym zwiększeniem liczby inicja-tyw ekologicznych oraz nie przyspieszyła tempa ich wprowadzania. Dlatego też głównym celem dwóch kolejnych spotkań w roku 2007 i 2009 było uspraw-nienie działalności TEMM. Ministrowie środowiska Chin, Japonii i Korei Po-łudniowej przyjęli oświadczenie mówiące o utworzeniu niezależnego fundu-szu oraz usprawnieniu mechanizmów implementacji rozwiązań naturalnych dla środowiska. Zaproponowano również, aby projekty TEMM objęły swoim

zasięgiem inne państwa Azji Północno-Wschodniej13.

Wymienione wyżej formy współpracy zostały wybrane ze względu na swój pionierski charakter, lecz stanowią zaledwie wycinek inicjatyw podejmowanych w celu polepszenia sytuacji ekologicznej w regionie Azji Północno-Wschodniej. Wzrost liczebności wielostronnych porozumień, spotkania na wysokim szcze-blu oraz powstawanie nowych form wymiany informacji na temat poszczegól-nych zagrożeń wskazują na znaczący postęp w negocjacjach dotyczących ochro-ny środowiska. Należy jednak zwrócić uwagę na to, że coraz większa liczba organizacji ekologicznych nie jest jednoznaczna z poprawą stanu środowiska naturalnego w regionie. Jeśli zmierzymy ich efektywność poprzez liczbę real-nie wprowadzonych projektów, to stan ten nadal pozostawia wiele do życzenia. Okazuje się, że większość porozumień wielostronnych charakteryzuje się nie-wydolnością w skutecznej implementacji działań proekologicznych na terenie krajów sygnatariuszy. Wiele z nich nie ma wykształconych mechanizmów fi-nansowych oraz nie opracowuje konkretnych planów działania. Poza tym liczba wprowadzanych projektów nie jest w stanie sprostać gwałtownie postępującej degradacji środowiska naturalnego w niektórych państwach regionu, takich jak ChRL oraz Republika Korei.

Jedną z przyczyn słabej działalności porozumień wielostronnych są proble-my w nawiązaniu skutecznego dialogu ekologicznego oraz niechęć do przyjęcia wiążących prawnie zobowiązań. Jak już wcześniej wspomniano, ChRL dosyć niechętnie ustosunkowuje się do prób utworzenia mechanizmów wielostronnej współpracy w zakresie ochrony środowiska. Władze w Pekinie preferują poro-zumienia dwustronne, które skupiają się na realizacji konkretnych projektów i nie wymagają przyjmowania kosztownych zobowiązań. Dwustronna współ-praca w zakresie ochrony środowiska w regionie Azji Północno-Wschodniej ma dość specyficzny charakter z uwagi na niezwykłą pozycję Japonii, czyli

główne-Cooperation_in_NEA.pdf, dostęp 10.04.2011.

13Tripartite Joint Research on Environmental Management in Northeast Asia, http://enviroscope.iges.

54

go donatora pomocy rozwojowej. W latach 80. na skutek krytyki międzynaro-dowej, wynikającej z koncentracji japońskiej pomocy rozwojowej na projek-tach finansujących rozwój przemysłu i infrastruktury, rząd w Tokio postanowił przeznaczyć więcej środków na finansowanie inicjatyw ekologicznych oraz

pro-jektów wspierających zrównoważony rozwój14. Wsparcie finansowe stało się

podstawą dwustronnej współpracy w Azji Wschodniej. W latach 90. można za-obserwować intensyfikację współpracy dotyczącej ochrony środowiska pomię-dzy Japonią i ChRL. Chiny stały się jednym z największych odbiorców japoń-skiej pomocy wspierającej zrównoważony rozwój w postaci grantów, pożyczek,

wspólnie finansowanych projektów oraz transferu technologii15.

Rozwijającą się dwustronną współpracę chińsko-japońską charakteryzu-je postępująca instytucjonalizacja. W roku 1994 podpisano Chińsko-Japoń-skie Porozumienie o Współpracy na rzecz Konserwacji i Ochrony Środowiska. Dwa lata później utworzono Chińsko-Japońskie Centrum Przyjaźni na rzecz Ochrony Środowiska oraz Japońsko-Chińskie Forum Współpracy Ekologicz-nej. Zaczęto także wprowadzać pionierskie inicjatywy na szczeblu lokalnym, takie jak Japońsko-Chiński Plan Ekologicznego Rozwoju Miast oraz Sieć

In-formowania Ekologicznego16. Efektywna współpraca w latach 90. zaowocowała

rozwinięciem dwustronnych inicjatyw na niespotykaną skalę. Chińsko-japoń-ska współpraca ekologiczna jest bez wątpienia jednym z lepiej rozwijających się elementów kooperacji pomiędzy tymi państwami. Jej wynikiem było wdroże-nie wielu istotnych projektów ekologicznych na terytorium Chin, kt órych

ce-lem jest szkolenie specjalistów w zakresie ochrony środowiska17. Japońska

po-moc finansowa umożliwiła stworzenie podstaw walki z degradacją środowiska naturalnego, dzięki czemu Chińczycy mogli przenieść własne działania ekolo-giczne na wyższy poziom.

Jeśli chodzi o współpracę z Koreą Południową, należy zwrócić uwagę na fakt, że z końcem lat 90. państwo to przeszło z pozycji odbiorcy pomocy rozwojowej do roli donatora. Ma to istotny wpływ na wzrost koreańskich ambicji odgry-wania istotniejszej roli w regionalnych negocjacjach ekologicznych. Korei za-leży przede wszystkim na porozumieniu z Chinami z uwagi na bliskie

sąsiedz-two oraz związany z tym problem zanieczyszczeń transgranicznych18. W 1993 r.

podpisano Porozumienie o Współpracy w zakresie Ochrony Środowiska, któ-re skupia się na najważniejszych zagrożeniach związanych z jego degradacją.

14M. T. Boykoff, J. Timmons Roberts, Human Development Report 2007/2008 – Media Coverage

of Climate Change: Current Trends, Strengths, Weaknesses, Human Development Report Office 2007, s. 31.

15 Y. Chung, op. cit., s. 6.

16 Ibidem, s. 7.

17 Ibidem, s. 6.

55

W roku 1999 postanowiono przenieść współpracę na wyższy poziom, podpisu-jąc porozumienie o Partnerstwie w zakresie Ochrony Środowiska. Nowa forma

współpracy ma dotyczyć większej liczby zagrożeń ekologicznych19.

Przeszkody w nawiązaniu skutecznej współpracy w regionie wynikają głównie z odmiennego podejścia najważniejszych państw do kwestii ochrony środowiska. Przywódcy polityczni, rozwijając współpracę ekologiczną, nie zawsze kierują się podobnymi przesłankami. Chińska Republika Ludowa przykłada szczególną uwagę do kwestii suwerenności, bezpieczeństwa energetycznego oraz zapewnienia stabilnego wzrostu gospodarczego. Korea Południowa, podobnie jak ChRL, niechętnie zatwierdza porozumienia, któ-re mogłyby się negatywnie odbić na jej sytuacji gospodarczej oraz konkuktó-ren-

konkuren-cyjności produktów eksportowych20. Z kolei Japonia, która pragnie odgrywać

rolę lidera współpracy ekologicznej oraz forsować coraz bardziej rygorystyczne porozumienia, nie może prowadzić skutecznej polityki rozwijania współpracy

na skutek zaszłości historycznych21. Nadzieję budzi fakt, że w niektórych

pa-lących kwestiach Chiny zdecydowały się na nawiązanie trójstronnej współpra-cy. Chińczycy podpisali porozumienie z Japonią i Koreą Południową, mające

na celu monitorowanie zjawiska pyłów i burz piaskowych w regionie22.

Współ-praca ta jest o tyle ważna, że, podobnie jak w przypadku kwaśnych deszczy i za-nieczyszczenia powietrza, zjawisko określane mianem „żółtego pyłu” ma zasięg transgraniczny, a Chiny są głównym źródłem tych zanieczyszczeń.

Podsumowując wątek współpracy ekologicznej w Azji Północno-Wschodniej, należy zwrócić uwagę na niezwykle istotną rolę Chin w formowaniu mechani-zmów współpracy regionalnej. Jak już wcześniej wspomniano, Chińska Repu-blika Ludowa jest głównym źródłem zanieczyszczeń transgranicznych, dlate-go też pozostałym państwom Północno-Wschodniej Azji zależy na silniejszym zaangażowaniu Pekinu w inicjatywy redukcji tych zanieczyszczeń. Obszar Azji Północno-Wschodniej ma też duży problem z wykształceniem skutecznych me-chanizmów wielostronnego dialogu dotyczącego ochrony środowiska oraz im-plementacją wystarczającej liczby projektów ekologicznych. Jedną z istotnych przyczyn tego stanu jest niechęć Chin do uczestniczenia w wiążących porozu-mieniach wielostronnych. Blokuje to rozwój wielostronnych organizacji eko-logicznych, ale należy zauważyć, że jest to również czynnik decydujący o wy-glądzie współpracy ekologicznej w regionie. Zamiast budowania rozległych struktur negocjacji wielostronnych, Chińczycy preferują dwustronne formy

19 T. Wakana, op. cit., s. 8.

20 E. Yoon, op. cit., s. 80.

21 Ibidem, s. 84.

56

współpracy ekologicznej, które najczęściej przyjmują postać konkretnych pro-jektów ekologicznych realizowanych na terytorium ChRL. Należy jednak za-znaczyć, że sytuacja ta ulega stopniowej zmianie. W pierwszej dekadzie XXI w. można zaobserwować silniejsze zaangażowanie Pekinu w wielostronnym dialo-gu ekologicznym. Chiny, będąc największym źródłem zanieczyszczeń w regio-nie oraz państwem posiadającym największy potencjał gospodarczy, stały się kluczowym graczem, bez którego niemożliwe będzie sformułowanie skutecz-nych mechanizmów współpracy w Azji Północno-Wschodniej. Warto zwró-cić uwagę na występowanie podobnej zależności w mechanizmach współpracy ekologicznej o zasięgu globalnym.

3. ZNACZENIE CHIN W NEGOCJACJACH EKOLOGICZNYCH