POLITYKA CHIN WOBEC AFRYKI W LATACH 1970–1989

W latach 1970–1972 Chiny nawiązały stosunki dyplomatyczne z 11

kraja-mi afrykańskikraja-mi8. Intensyfikacja kontaktów z Afryką miała na celu pozyskanie

głosów za przyjęciem Chin do ONZ w 1971 r.9; za głosowało 76, przeciw 35,

a 17 krajów wstrzymało się od głosu. Po wykreśleniu Tajwanu z ONZ Chi-ny zostały stałym członkiem Rady Bezpieczeństwa z prawem weta. Spośród

4 Li Jiasong, Big Events in the History of Foreign Affairs of People’s Republic of China, „Beijing: World Affairs Press” 2001, s. 310–311.

5 Mohammad Irahim Fidha, Siyasat Alseen al-kharijiya wa al-alam al-thaleth 1939–1969 (Polityka zagraniczna Chin i kraje Trzeciego Świata 1939–1969), Amman 1980, s. 83.

6 Mohammad Issa El Sharkawy, Al-Tahruk al-diplomasy al-seeny fi Afykiya (Dyplomacja Chin w Afryce), „Alsiyasa Al-Dawliya” (Polityka Międzynarodowa) 1983, No. 72, 1983, s. 153.

7 Abdel Salam Ibrahim Bagdadi, Al-tadżruba al-seeniya fi Afrykiya: 1949–2008 (Doświadczenia Chin w Afryce w latach 1949–2008), „Dirasat Istratidżiya” (Studia Strategiczne-Bagda), No. 97, s. 31.

8 Li Anshan, op. cit.

100

48 krajów afrykańskich 47 uznało ChRL. W ten sposób za pomocą krajów Afryki i Azji w październiku 1971 r. Chiny przyjęto do ONZ w miejsce Repu-bliki Chińskiej na Tajwanie (zajęły tym samym stałe miejsce w Radzie Bezpie-czeństwa ONZ), dzięki czemu szybko zaczęły zyskiwać coraz powszechniejsze uznanie międzynarodowe.

Dla ChRL kraje afrykańskie mają olbrzymie znaczenie ze względu na obro-nę interesów chińskich w instytucjach międzynarodowych. Dla kolejnych chiń-skich rządów kontynent ten odgrywał kluczową rolę w polityce zagranicznej,

która przyjęła na tym etapie dwa główne cele10:

1) Poszukiwanie politycznego wsparcia w ramach systemu ruchu krajów niezaangażowanych oraz potwierdzenie przynależności do tej grupy; 2) Propagowanie teorii o trzech światach, którą Deng Xiaoping

przedsta-wił na forum ONZ w 1974 r.

Według chińskiej teorii, system międzynarodowy złożony jest z „trzech światów”: dwóch ostro rywalizujących ze sobą supermocarstw (USA i ZSRR), państw rozwiniętych i Trzeciego Świata, złożonego z państw rozwijających się. Deng oświadczył, że Chiny należą do Trzeciego Świata i nigdy nie staną się su-permocarstwem dążącym do hegemonii. Stanowisko to, odrzucające czyjąkol-wiek dominację na arenie międzynarodowej i umieszczające Chiny w gronie krajów rozwijających się, pozostaje centralnym elementem współczesnej

polity-ki zagranicznej Pepolity-kinu11.

Analitycy widzą w polityce Chin wobec Afryki, zwłaszcza w okresie od lat 60. do 80., odzwierciedlenie konfliktu ideologicznego pomiędzy Chinami a ZSRR, który miał miejsce w Afryce. Dlatego też ChRL popierała każdy kraj afrykań-ski, w którym nie było wpływów radzieckich – nawet jeśli kraj ten należał do obozu zachodniego albo nie zgadzał się z Pekinem ideologicznie. Przykładem tego jest stanowisko Chin wobec wojny domowej w Angoli w 1975 r., kiedy poparły one ruchy, które otrzymały pomoc amerykańską, a zwalczały narodowy

ruch wyzwolenia Angoli tylko dlatego, że był popierany przez ZSRR12.

Po objęciu władzy przez Denga Xiaopinga w 1976 r. Chiny skoncentro-wały się na reformie politycznej i gospodarczej kraju po zniszczeniach spowo-dowanych rewolucją kulturalną. Pragmatyczny Deng zrezygnował z konfliktu

ideologicznego zarówno wobec ZSRR, jak i USA13. Prowadząc politykę

mo-10 Ibidem.

11 San-shiun Tseng, The Republic of China’s Foreign Policy towards Africa: The Case of ROC–RSA, http:// wiredspace.wits.ac.za/bitstream/handle/10539/7120/1.pdf?sequence=1.

12 R. Marques de Morais, The New Imperialism: China in Angola, „World Affairs”, March/April 2011,

http://www.worldaffairsjournal.org/articles/2011-MarApr/full-Morais-MA-2011.html.

13 Ahmed Ibrahim, Al-abaad al-istratidżya lil ulaqat bain al-Seen wa Afrikiya (Wymiary strategiczne w stosunkach chińsko-afrykańskiej”), „Afaq Afrikiya” (Perspektywy dla Afryki) 2007, No. 23, s. 55.

101

dernizacji Chin, politycy chińscy zaczęli wątpić w przydatność maoistowskiej koncepcji przeciwstawiania się głównie Związkowi Radzieckiemu, aby w ten sposób zbudować nowe, wielkomocarstwowe Państwo Środka, dorównujące ZSRR i USA. Dla Denga Xiaopinga i innych przywódców chińskich stawało się bowiem oczywiste, że linia znajdująca wyraz w popieraniu zarówno skrajnie prawicowych reżimów, jak i lewackich ugrupowań maoistowskich w

niektó-rych państwach zmniejszała krąg przyjaciół Chin w świecie14. Przyczyniło się to

do spadku ich aktywności dyplomatycznej, gospodarczej i handlowej w Afryce.

W latach 80. nastąpił znaczący zwrot w polityce Chin wobec Afryki,

któ-re zaczęły odnawiać i rozszerzać stosunki z państwami różnych któ-rejonów świa-ta. Podróż premiera Zhao Ziyanga po Afryce (przełom 1982 i 1983), będą-ca pierwszą po 20 latach wizytą szefa chińskiego rządu na tym kontynencie, przyśpieszyła rozwój kontaktów i współpracy. Chiny popularyzowały przy oka-zji cztery zasady udzielania pomocy krajom rozwijającym się: równość i wza-jemne korzyści, rozliczanie konkretnych wyników, zróżnicowanie oraz wspólny rozwój. Było to odejście od formuły „czystej pomocy” na rzecz wsparcia roz-wojowego. Wspomniana wizyta przyczyniła się do obniżenia pozycji Tajwanu w Afryce: 3 nowe państwa (Angola, Wybrzeże Kości Słoniowej i Lesotho) na-wiązały stosunki dyplomatyczne z ChRL, podczas gdy Tajwan był uznawany

je-dynie przez RPA oraz mocno od niego uzależnione Swizi i Malawi15.

Politykę chińską po przejęciu władzy przez Denga oraz wizytę premiera

Zhao Ziyanga w Afryce można scharakteryzować następująco16:

1) Podkreślenie niezależności polityki chińskiej od USA i ZSRR oraz przy-jęcie filozofii pokojowego współżycia międzynarodowego ze wszyst-kim krajami świata;

2) Potrzeba działania na zasadzie wspólnego interesu pomiędzy krajami afrykańskimi i ChRL;

3) Udzielenie krajom Afryki pomocy gospodarczej bez warunków poli-tycznych, co miało na celu osiągnięcie wspólnych korzyści gospodar-czych.

Chiny kładły nacisk na realizację wspólnych projektów inwestycyjnych oraz

różnorodne formy pomocy chińskiej dla Afryki17.

14http://www.stosunki-miedzynarodowe.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=850: miedzynarodowe-konsekwencje-chiskiej-polityki-modernizacji-i-otwarcia&catid=79:miedzynarodowe-stosunki-polityczne&Itemid=109.

15 I Dan Large, Shiuh-Shen Chie, China Rising in Africa: Whither Taiwan?, Paper presented at the Fifth Conference of the European Association of Taiwan Studies, Charles University, Prague, 18–20 April 2008.

16G. Shelton, China and Africa: Building an Economic Partnership, „South African Journal of International

Affairs” 2001, Vol. 8, Issue 2, http://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/10220460109545365.

17 Muna Husain Ubaiyd, Al-ulaqat al-Seeniya al-Afrykiya fi malaf Al-Seen w Afrykiya (Stosunki chińsko-afrykańskie w dokumencie Chin i Afryki), „Al-Malaf Al-Siyasy” (Dokument polityczny), Uniwersytet Bagdadzki, April 2008, No. 38, s. 28.

102