Wyniki badań przeprowadzonych na podstawie danych o gospodarstwach z bazy FADN
8.3. Koszty i struktura ubezpieczeń w badanych gospodarstwach gospodarstwach
Koszty ubezpieczeń
Ubezpieczenia w gospodarstwach rolnych, zarówno obowiązkowe, jak i dobrowol-ne, stanowią element kosztów związanych z prowadzeniem produkcji rolniczej. Nie są to wydatki bezpośrednio produkcyjne, lecz mogą one w sposób pośredni, po-przez wypłacone w przypadku powstania szkody odszkodowania i dalej wsparcie z tych środków zakupu środków obrotowych, odtworzenia środków trwałych czy uzupełnienie dochodu, istotnie wpływać na funkcjonowanie gospodarstwa rolnicze-go. Tak więc postrzeganie znaczenia ubezpieczeń przez rolników może mieć zwią-zek z wymienionym mechanizmem kompensaty szkody. Takie ujęcie upodabnia wydatek na ubezpieczenia do innych wydatków ponoszonych na zakup środków słu-żących produkcji. Wiele jednak ubezpieczeń w rolnictwie ma charakter prewencyjny i są one obowiązkowe. Trudno jest ustalić bezpośredni związek między ponoszony-mi wydatkaponoszony-mi na ubezpieczenia a uzyskiwanyponoszony-mi korzyściaponoszony-mi. W takich przypad-kach wielu rolników postrzega ubezpieczenia jako swoistą daninę.
Losowość i sporadyczność występowania szkód związanych z przedmiotami objętymi ubezpieczeniem na poziomie pojedynczego gospodarstwa rolnego prowa-dzi do sytuacji, w której nie można ustalić kosztów i korzyści z ubezpieczeń na tym poziomie. Można to rozważać tylko w aspekcie prawdopodobieństwa zdarzenia.
W szerszym ujęciu może być to czynione z punktu widzenia zakładu ubezpieczeń.
Ze względu na trudność w oszacowaniu „efektywności” ubezpieczeń na pozio-mie gospodarstwa zdecydowano się na ujęcie ich od strony ponoszonych kosztów ubezpieczeń. Wysokość tych kosztów, struktura oraz ich udział w kosztach ogółem będzie najlepszą miarą służącą ocenie uciążliwości kosztów ubezpieczania się dla gospodarstw rolniczych.
Poziom kosztów ubezpieczeń ogółem na jedno gospodarstwo przedstawiono na rysunku 54. W latach 2004–2009 zwiększyły się one z około 1100 zł do prawie 1700 zł na gospodarstwo. Wzrost kosztów ubezpieczeń wynosił nominalnie 55%, a w ujęciu realnym 36%. Oznacza to, że koszty ubezpieczeń w tym okresie znacząco wzrosły. Szczególnie wysoki wzrost przeciętnego obciążenia kosztami ubezpieczeń widoczny był w latach 2008 i 2009. Wynikało to głównie ze zwiększenia kosztów skła-dek ubezpieczeniowych w zakresie OC rolnika, ubezpieczenia budynków, ale przede wszystkim z wprowadzenia obowiązkowego ubezpieczenia upraw. W przeliczeniu na 1 ha UR koszty ubezpieczeń zwiększyły się z 41,1 do 58,8 zł/ha, a więc o 42%. Realny wzrost kosztów ubezpieczeń w przeliczeniu na 1 ha UR wyniósł 24,7%.
1 115 1 161
2004 2005 2006 2007 2008 2009
lata
w záotych
Rysunek 54. Poziom kosztów zakupu ubezpieczeń w badanych gospodarstwach (średnio w złotych na 1 gospodarstwo)
Źródło: Badania własne.
W strukturze kosztów ubezpieczeń zakupywanych przez gospodarstwa rolne dominowały koszty ubezpieczeń budynków oraz ubezpieczenia OC komunikacyjne-go (tab. 43). Ubezpieczenia budynków stanowiły około 40% kosztów ubezpieczeń w całym badanym okresie. Udział ubezpieczeń komunikacyjnych obniżył się nato-miast o ponad 8 punktów procentowych – z 36,8% w 2004 r. do 28,7% w 2009 r. Wy-nikało to z relatywnego obniżenia cen polis OC komunikacyjnego. Ubezpieczeniami o dużym i rosnącym znaczeniu były ubezpieczenia OC rolnika oraz ubezpieczenia upraw. Koszt zakupu polisy OC rolnika w przeliczeniu na 1 gospodarstwo w 2004 r.
wynosił około 35 zł. Było to tylko 3,2% kosztów wszystkich zakupywanych w go-spodarstwie ubezpieczeń. W kolejnych latach wydatki na tę kategorię ubezpieczenia wzrastały i w 2009 r. było to już 160 zł na gospodarstwo, a udział tego ubezpieczenia osiągnął 9,5% w kosztach ubezpieczeń ogółem. W analizowanym okresie koszty tego ubezpieczenia wzrosły 4,5-krotnie.
Podobnie wysoki wzrost kosztów ubezpieczeń obserwowany był w odniesieniu do ubezpieczeń upraw. W 2004 r. na ubezpieczenia te w przeciętnym z badanych gospodarstw przeznaczano 18 zł, a w 2009 r. już 159 zł. Widoczny jest wpływ obo-wiązku ubezpieczania upraw wprowadzonego w 2008 r. Koszty ubezpieczeń uprawa wzrosły w tym roku skokowo z 60 do 140 zł na gospodarstwo, a więc ponaddwu-krotnie. W całym okresie wydatki w tej kategorii wzrosły prawie dziewięcioponaddwu-krotnie.
Udział kosztów ubezpieczenia upraw w kosztach ubezpieczeń ogółem zwiększył się z 1,7 do 9,5%.
Obserwowana zmiana kosztów ubezpieczeń była zróżnicowana w zależności od kategorii. Największą dynamikę kosztów zaobserwowano w stosunku do ubezpie-czeń upraw i ubezpieubezpie-czeń OC rolnika. W ujęciu średniorocznym było to odpowiednio 54,1% oraz 35,5% wzrostu kosztów rocznie. W ujęciu realnym, po uwzględnieniu
Tabela 43. Koszty zakupu ubezpieczeń w badanych gospodarstwach według grup ubezpieczeń oraz ich struktura
Wyszczególnienie 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Dynamika
(2004 = 100) Koszty ubezpieczeń (w złotych na 1 gospodarstwo)
Ubezpieczenia budynków 456,56 472,93 494,36 563,71 605,7 658,3 144 Ubezpieczenia OC
rolnika 34,86 40,99 43,53 55,17 147,92 159,31 457
Ubezpieczenia mienia
ruchomego 87,94 88,54 83,65 94,93 102,99 112,02 127
Ubezpieczenia OC
komunikacyjne 397,02 412,57 417,06 456,27 463,32 479,83 121 Ubezpieczenia upraw 18,27 19,64 38,09 58,49 139,2 158,84 869 Ubezpieczenia zwierząt 7,35 10,73 8,79 9,17 13,07 8,64 118 Ubezpieczenia
ogólnoprodukcyjne 17,73 16,82 13,2 25,23 23,21 44,02 248
Inne ubezpieczenia 58,12 52,44 62,43 66,28 61,02 51,62 89
Razem ubezpieczenia 1077,84 1114,67 1161,09 1329,24 1556,53 1672,57 155 Struktura ubezpieczeń (w %)
Ubezpieczenia budynków 42,4 42,4 42,6 42,4 38,9 39,4 93
Ubezpieczenia OC
rolnika 3,2 3,7 3,7 4,2 9,5 9,5 297
Ubezpieczenia mienia
ruchomego 8,2 7,9 7,2 7,1 6,6 6,7 82
Ubezpieczenia OC
komunikacyjne 36,8 37 35,9 34,3 29,8 28,7 78
Ubezpieczenia upraw 1,7 1,8 3,3 4,4 8,9 9,5 559
Ubezpieczenia zwierząt 0,7 1 0,8 0,7 0,8 0,5 71
Ubezpieczenia
ogólnoprodukcyjne 1,6 1,5 1,1 1,9 1,5 2,6 163
Inne ubezpieczenia 5,4 4,7 5,4 5 3,9 3,1 57
Razem ubezpieczenia 100 100 100 100 100 100 –
Źródło: Badania własne.
infl acji, koszty ubezpieczeń zwiększały się w różnym stopniu. Tylko o 3% zwięk-szyły się wydatki na ubezpieczenia zwierząt i o 6% na ubezpieczenia OC komunika-cyjne. Koszty ubezpieczeń upraw wzrosły realnie o 663%, a koszty ubezpieczeń OC rolnika o 301% w całym analizowanym okresie.
Udział kosztów ubezpieczeń w kosztach i w relacji do przychodów Wartość kosztów związanych z ubezpieczeniami jest tylko jedną z miar oceny obcią-żenia jakie one stanowią dla gospodarstwa. Z punktu widzenia poziomu obciąobcią-żenia gospodarstwa kosztami ubezpieczeń i jego odczuwalności ważne wydaje się stwier-dzenie, jaki udział stanowią koszty ubezpieczeń w kosztach ogółem. Za podstawę
odniesienia przyjęto koszty bez amortyzacji, gdyż amortyzacja jest kosztem kalku-lowanym i nie wiąże się z ponoszeniem wydatków w okresach, w których jest rozli-czana. Na rysunku 55 przedstawiono ten udział w kolejnych latach. Wynosił on około 1,2% kosztów ogółem i dopiero w latach 2008 i 2009 zwiększał się. W 2008 r. było to już 1,3%, a w 2009 r. 1,43%. Oznacza to, że w tych dwóch latach koszty ubezpieczeń wzrosły kolejno o 11 i 10%, a w ciągu dwóch lat o 22%. Od 2008 r. wprowadzono obowiązkowe ubezpieczenia upraw, a mając na uwadze dynamikę wzrostu kosz-tów ubezpieczeń upraw, OC rolnika i budynków w tych latach, można powiedzieć, że łączne zwiększenie udziału kosztów ubezpieczeń w kosztach ogółem w latach 2008–2009 wynikało w równej mierze ze wzrostu kosztów trzech wymienionych ubezpieczeń. Każde z nich miało 30-procentowy wpływ na zwiększenie obciążeń związanych z ubezpieczeniami.
1,21% 1,24% 1,20% 1,16%
1,43%
1,30%
0,0%
0,2%
0,4%
0,6%
0,8%
1,0%
1,2%
1,4%
1,6%
2004 2005 2006 2007 2008 2009
lata
Rysunek 55. Udział kosztów ubezpieczeń razem w kosztach ogółem (bez amortyzacji) w badanych gospodarstwach w latach 2004–2009
Źródło: Badania własne.
Dokonano także porównania, jaki jest udział ponoszonych kosztów ubezpie-czeń w stosunku do wartości produkcji. Odczuwalność wydatków zależy bowiem nie tylko od tego, jaka jest ich relacja w stosunku do kosztów, ale, być może nawet w większej mierze, od tego, jak jest ich relacja do przychodów, którymi się dyspo-nuje. Wyniki obliczeń przedstawiono na rysunku 56. Relacja kosztów ubezpieczeń w stosunku do przychodów ze sprzedaży pogarszała się. W 2004 r. ubezpiecze-nia pochłaubezpiecze-niały około 0,9% przychodów. Taki udział był obserwowany do 2007 r.
W kolejnych latach udział ten zwiększał się i osiągnął 1,14% w 2009 r. Oznacza to zwiększenie relacji o około 20%, przy czym silniejszy, aż 17-procentowy wzrost zanotowano w 2008 r.
0,95%
1,14%
0,91%
1,11%
0,92%
0,93%
0,0%
0,2%
0,4%
0,6%
0,8%
1,0%
1,2%
2004 2005 2006 2007 2008 2009
lata
Rysunek 56. Relacja kosztów ubezpieczeń do przychodów ze sprzedaży ogółem w badanych gospo-darstwach w latach 2004–2009
Źródło: Badania własne na podstawie danych FADN.
Zwiększanie się udziału kosztów ubezpieczeń w stosunku do kosztów ogółem oraz w stosunku do przychodów było znaczące. Taki wzrost, jak obserwowany, był łatwo zauważalny, tym bardziej że wiązał się w dużej mierze z pojawieniem się nowej kategorii ubezpieczeń obowiązkowych. Wzrost ogólnych i relatywnych ob-ciążeń związanych z ubezpieczeniami wynikał przede wszystkim z wprowadzenia obowiązkowych ubezpieczeń upraw i ze wzrostu kosztów ubezpieczeń OC rolnika.
Koszty ubezpieczeń w poszczególnych kategoriach
Ponoszone koszty związane z ubezpieczeniami określonego interesu ekonomicz-nego, czy to wartości budynków, maszyn czy odpowiedzialności cywilnej, zależą od wartości ubezpieczanych obiektów, wielkości potencjalnych strat oraz pozio-mu ryzyka oszacowanego dla danego zjawiska. W związku z tym poziom kosztów ubezpieczeń zależy od wielkości wyposażenia w dany czynnik w gospodarstwach.
Postanowiono więc dokonać oceny relacji kosztów ponoszonych na ubezpieczenia w stosunku do ubezpieczanej wartości. Wzrost lub spadek składki w odniesieniu do wartości budynków, powierzchni użytków itp. będzie świadczył o zmianach cen ubezpieczeń.
Jednym z najstarszych, ale i podstawowych ubezpieczeń w rolnictwie jest ubez-pieczenie budynków. Jest to ubezubez-pieczenie obowiązkowe, a więc poddane bardziej szczegółowym regulacjom prawnym niż ubezpieczenia dobrowolne. Dla ustalenia ceny tego ubezpieczenia określono koszt składki na ubezpieczenia obowiązkowe budynków w stosunku do oszacowanej wartości tych budynków. Wyniki obliczeń przedstawiono na rysunku 57.
0,25% 0,26% 0,26%
0,29% 0,31%
0,34%
0,00%
0,05%
0,10%
0,15%
0,20%
0,25%
0,30%
0,35%
0,40%
2004 2005 2006 2007 2008 2009
lata
Rysunek 57. Relacja kosztów ubezpieczenia obowiązkowego budynków do wartości budynków w gospodarstwach w latach 2004–2009 (N = 1675)
Źródło: Badania własne na podstawie danych FADN.
Cena ubezpieczenia budynków w 2004 r. wynosiła 0,25% ich wartości. W ko-lejnych latach stopniowo wzrastała i w 2009 r. było to już 0,34%. Oznacza to, że cena ubezpieczenia budynków wzrosła o 34% w całym okresie, a w ujęciu średnio-rocznym wzrastała o 6,1% rocznie. Wzrost cen ubezpieczeń (liczonych w relacji do ubezpieczanej wartości, a więc w ujęciu realnym) był większy w latach 2007–2009 niż w latach 2005–2006. Uzyskane wyniki oznaczają, że ubezpieczenia obowiąz-kowe budynków w rolnictwie stawały się coraz droższe. Ze względu na obowiązek ubezpieczenia i możliwość utraty całego obiektu (albo go mamy, albo nie mamy) w ramach pojedynczego zdarzenia rolnicy w większości realizują obowiązek ubez-pieczenia. Kwoty wydatkowane na ten cel przedstawiono szczegółowo w tabeli 43.
Kolejnym ubezpieczeniem obowiązkowym jest ubezpieczenie odpowiedzial-ności cywilnej z tytułu prowadzenia gospodarstwa rolniczego. Do 2008 r. kwoty składek z tego tytułu były relatywnie niskie. Po zwiększeniu kwoty gwarancyjnej od 2008 r. zwiększyły się prawie trzykrotnie. Składka ubezpieczenia z tego tytułu od-noszona jest zwykle do posiadanej w gospodarstwie powierzchni użytków rolnych.
Na rysunku 58 przedstawiono zmiany wartości składki ubezpieczenia z tytułu OC rolnika w latach 2004–2009 w badanych gospodarstwach.
Koszty ubezpieczenia OC rolnika wynosiły w latach 2004–2007 1,3–2,0 zł na 1 ha użytków rolnych. Już w tym okresie średnioroczny wzrost składki wynosił 14%, a w ciągu trzech lat jej poziom zwiększył się łącznie o 50%. Duży, skokowy wzrost składek ubezpieczeniowych w 2008 r. w związku ze zmianą sumy gwarancyjnej ubezpieczenia. Cena ubezpieczenia wzrosła ponad 2,5 razy i w 2008 r. osiągnęła
poziom 5,28 zł na 1 ha użytków rolnych, a w 2009 r. było to już 5,60 zł na 1 ha użyt-ków rolnych. Łącznie w opisywanym okresie poziom składki zwiększył się o 318%, a w ujęciu średniorocznym był to wzrost o 33% rocznie. Po podwyżce składek słabo dotąd zauważalne składki na ubezpieczenie OC rolnika stały się znaczącą pozycją kosztów ubezpieczeń w gospodarstwach rolniczych.
Następnym ważnym tytułem ubezpieczenia jest ubezpieczenie komunikacyjne i mienia ruchomego. Wartości te ujęto łącznie, gdyż do ubezpieczeń mienia rucho-mego w ramach FADN zalicza się np. ubezpieczenie kombajnów i maszyn, ale także auto casco samochodów. Zasadne jest więc połączenie tych kategorii. Ważną uwagą jest w tym miejscu to, że ubezpieczenie OC pojazdów mechanicznych dotyczy za-równo samochodów osobowych, jak i ciężarowych użytkowanych przez rolników.
W związku z tym nie zawsze można precyzyjnie przypisać koszt tych ubezpieczeń tylko i wyłącznie do działalności rolniczej.
Poziom kosztów ubezpieczeń w tej kategorii odniesiono do wartości ubezpie-czanych maszyn i urządzeń, samochodów, ciągników. Wyniki przedstawiono na ry-sunku 59.
Ubezpieczenia w przedstawianej kategorii nie wzrastały w relacji do ubezpie-czanej wartości. Wpływ na to miało kilka czynników, w tym utrzymywanie się skła-dek ubezpieczenia OC komunikacyjnego na relatywnie niskim poziomie w związ-ku z dużą konzwiąz-kurencją na rynzwiąz-ku. Innym czynnikiem było to, że rolnicy relatywnie rzadko ubezpieczali mienie ruchome w postaci maszyn i urządzeń. Były to głównie ubezpieczenia maszyn samobieżnych, zwykle kombajnów zbożowych.
1,34
5,28
2,00
1,54 1,62
5,60
0 1 2 3 4 5 6
2004 2005 2006 2007 2008 2009
lata
w záotych na 1 ha UR
Rysunek 58. Koszt ubezpieczenia OC rolników w przeliczeniu na 1 ha użytków rolnych w badanych gospodarstwach w latach 2004–2009 (N = 1675)
Źródło: Badania własne.
0,44% 0,45%
0,40%
0,46% 0,47%
0,43%
0,00%
0,05%
0,10%
0,15%
0,20%
0,25%
0,30%
0,35%
0,40%
0,45%
0,50%
2004 2005 2006 2007 2008 2009
lata
Rysunek 59. Relacja kosztów ubezpieczenia OC komunikacyjnego i mienia ruchomego do wartości maszyn i środków transportu w badanych gospodarstwach w latach 2004–2009 (N = 1675)
Źródło: Badania własne na podstawie danych FADN.
Koszty ubezpieczeń upraw
Koszty związane z ubezpieczeniem upraw ujęto w osobnym podrozdziale ze wzglę-du na związek z tematem opracowania. Analizę przeprowadzono w dwóch przekro-jach: w ujęciu kosztów związanych z ubezpieczaniem upraw w odniesieniu do jed-nostki powierzchni, wartości produkcji i sprzedaży oraz w ujęciu odsetka rolników, którzy ubezpieczali uprawy w swoich gospodarstwach.
Jak wspominano wcześniej, ubezpieczenia upraw stały się obowiązkowe od 2008 r. W okresie wcześniejszym istniały zachęty do ubezpieczania upraw w postaci dopłat do ubezpieczeń, lecz nie było przymusu ubezpieczeniowego. Na rysunku 60 przedstawiono strukturę gospodarstw według wykorzystywania ubezpieczeń upraw jako narzędzia zarządzania ryzykiem. Udział gospodarstw, w których zakupywa-no ubezpieczenia upraw był bardzo niski. W 2004 r. wyzakupywa-nosił zaledwie 2,5% i w kolejnych latach wzrastał powoli. Niemniej już w 2007 r. gospodarstw, w których ubezpieczano uprawy było ponad dwukrotnie więcej, bo 6,4%. Od 2008 r. udział gospodarstw ubezpieczających uprawy zwiększył się, lecz dalej pozostawał na ni-skim poziomie. W 2009 r. tylko w 16,4% gospodarstw ubezpieczano uprawy, i to mimo obowiązku. Niewielki odsetek rolników ubezpieczających uprawy wiąże się z nietypowym w ubezpieczeniach obiektem podlegającym ryzyku. Ubezpieczeniu podlega bowiem utrata plonów, a te w przypadku produkcji polowej zmieniają się w szerokim zakresie w zależności od przebiegu pogody w danym roku, a także od poziomu intensywności produkcji i stanowiska uprawy.
97,5% 97,0% 95,3% 93,6% 89,0% 83,6%
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
2004 2005 2006 2007 2008 2009
lata
tak nie
Rysunek 60. Struktura badanych gospodarstw według korzystania z ubezpieczeń upraw w latach 2004–2009 (N = 1675)
Źródło: Badania własne.
Dodatkowym czynnikiem zniechęcającym rolników do ubezpieczeń może być to, że strata dotyczy zwykle tylko części założonego plonu. Trudno jest ustalić, jaki jest związek takiego ubytku z ubezpieczanym ryzykiem, a na ile jest to wynikiem in-nych czynników występujących jednocześnie. Rolnicy wskazują, że ubytek do 25%
zaplonowanego plonu uznawany jest za występujący niejako naturalnie i zależny od wszystkich działających czynników plonotwórczych. Wyjątkiem jest tutaj utrata po-tencjalnego plonu, np. z powodu wymarznięcia w zimie. Nawet jednak w tym przy-padku „całość” oznacza tylko początkowe nakłady w wysokości kilkunastu procent zaplanowanych na produkcję nakładów oraz możliwe jest zwykle uzyskanie innego, zastępczego plonu, co powoduje, że notowane straty są znacznie mniejsze niż gdyby utracony został już produkt gotowy.
Mimo zastrzeżeń podniesionych w poprzednim akapicie, należy jasno wyrazić opinię, że odsetek rolników ubezpieczających produkcję był bardzo niski i taki po-zostawał mimo notowanego niewielkiego wzrostu.
W dalszym kroku analizy określono poziom kosztów ubezpieczeń upraw w od-niesieniu do powierzchni produkcji głównych z nich (zboża, ziemniaki, buraki cu-krowe, rzepak, strączkowe na ziarno). Koszt składki ubezpieczeniowej przedstawio-no na rysunku 61. W przeliczeniu na 1 ha było to poniżej 1 zł w latach 2004 i 2005, a w okresie późniejszym składki stopniowo wzrastały. Skokowy wzrost zaobserwo-wano w 2008 r. po wprowadzeniu obowiązku ubezpieczeń. Fakt, że składki wzrosły siedmiokrotnie wynikał tylko i wyłącznie z efektu niskiej bazy. Mimo to poziom ubezpieczeń pozostawał na bardzo niskim poziomie około 8 zł na 1 ha upraw.
0,92 0,98
1,87
2,82
6,62
7,49
0 1 2 3 4 5 6 7 8
2004 2005 2006 2007 2008 2009
lata
w záotych na 1 ha UR
Rysunek 61. Koszt składek z tytułu ubezpieczenia upraw na 1 ha głównych upraw polowych w bada-nych gospodarstwach w latach 2004–2009 (N = 1675)
Źródło: Badania własne.
Niski poziom ubezpieczeń potwierdza także mizerny udział składki z tytułu ubezpieczeń upraw w wartości produkcji i w wartości sprzedaży głównych produk-tów roślinnych (rys. 62). Koszty ubezpieczeń upraw, mimo znaczącego wzrostu, nie przekroczyły 0,40% wartości produkcji roślinnej, a w odniesieniu do wartości sprzedaży produktów roślinnych było to około 0,8%. Obserwowana, dwukrotna róż-nica w poziomie składki może sugerować, że rolnicy, którzy w większym stopniu nastawiają się na sprzedaż wytworzonej produkcji roślinnej, będą bardziej
zaintere-0,0%
0,1%
0,2%
0,3%
0,4%
0,5%
0,6%
0,7%
0,8%
0,9%
2004 2005 2006 2007 2008 2009
lata
ubezp. upraw/sprzedaĪ ubezp. upraw/produkcja
Rysunek 62. Relacja kosztów ubezpieczeń upraw do wartości produkcji i wartości sprzedaży produkcji w badanych gospodarstwach w latach 2004–2009 (N = 1675)
Źródło: Badania własne.
sowani ubezpieczeniem upraw. Niemniej obserwowana różnica wynika z poziomu towarowości produkcji roślinnej, który był relatywnie niski. Bardziej szczegółowe analizy zróżnicowania przedstawione są w kolejnym rozdziale poświęconym usta-leniu, jakie są czynniki różnicujące poziom ubezpieczania upraw w gospodarstwach rolniczych.
Koszty ubezpieczeń a wartość odszkodowań w badanej grupie gospodarstw
Koszty ubezpieczeń ponoszone przez poszczególnych rolników wiążą się z zakupem ochrony ubezpieczeniowej w przypadku wystąpienia określonego ryzyka o określo-nym okresie. Gdy dane ryzyko się nie realizuje, nie następuje wypłata odszkodowa-nia. Mechanizm ubezpieczania się zakłada, że wielu narażonych na to samo ryzyko przedsiębiorców ubezpiecza się od jego skutków, wiedząc, że istnieje tylko prawdo-podobieństwo realizacji ryzyka. Z punktu widzenia ubezpieczyciela (zakładu ubez-pieczeń) o opłacalności prowadzonych ubezpieczeń w danej kategorii przesądza to, czy zebrane składki pokrywają wydatki na wypłatę odszkodowań oraz pokrycie kosz-tów administracyjnych. W związku z często pojawiającymi się opiniami o nieopłacal-ności oferowania ubezpieczeń dla rolnictwa określono dla badanej grupy gospodarstw, jaki jest łączny poziom szkodowości. Ze względu na to, że uzyskano z FADN infor-macje o łącznej kwocie wypłaconych odszkodowań, porównanie dotyczy kwoty od-szkodowań z tytułu wszystkich ubezpieczeń w gospodarstwach w stosunku do łącznej sumy składek ubezpieczeniowych wpłaconych przez rolników. Nie ma możliwości ustalenia, jaka była szkodowość w poszczególnych kategoriach ubezpieczeń.
Na rysunku 63 przedstawiono poziom szkodowości w ubezpieczeniach. W la-tach 2004–2007 oraz w 2009 r. był on na niskim poziomie, nieprzekraczającym 10%
ogółem. Jedynie w 2008 r. poziom szkodowości wyniósł ponad 35%. Taki poziom wynikał ze szkód na budynkach w gospodarstwach, co wiązało się z wypłatą po-jedynczych odszkodowań w dużej kwocie. Niestety, nie można ustalić szkodowo-ści dla poszczególnych kategorii ubezpieczeń. Biorąc po uwagę cały analizowany okres, najwyższa szkodowość była obserwowana w województwie wielkopolskim 12,1%, następnie w mazowieckim 9,6% i łódzkim 7,1%. Można wyrazić opinię, że im intensywniejsze i bardziej rozwinięte rolnictwo, tym wyższy obserwowany poziom szkodowości. Może to wynikać z większej koncentracji produkcji, jak też większej intensywności prowadzonej produkcji, co w efekcie prowadzi do więk-szego narażenia na ryzyko.
0%
5%
10%
15%
20%
25%
30%
35%
40%
45%
50%
2004 2005 2006 2007 2008 2009
lata
áodzkie mazowieckie wielkopolskie ogóáem
Rysunek 63. Poziom szkodowości ogółem i w badanych województwach (relacja wartości odszkodo-wań wypłaconych do wartości składek)
Źródło: Badania własne.
Poziom wypłacanych odszkodowań z tytułu ubezpieczeń rolniczych był w sto-sunku do zebranych składek niski. Ogólny poziom szkodowości w analizowanym okresie wynosił 10,8%. Wynika z tego, że prowadzenie takich ubezpieczeń było dla ubezpieczycieli opłacalne. Poziom rentowności zależy oczywiście od wielkości kosztów akwizycji i administracji w zakładach ubezpieczeniowych, a te w stosunku do niektórych ubezpieczeń w rolnictwie mogą być wysokie ze względu na niskie pojedyncze kwoty składek. Mimo takiego zastrzeżenia, obserwowana wielkość wy-płacanych odszkodowań w latach bez wysokiego natężenia pojawiania się szkód na poziomie poniżej 10% składki zebranej jest bardzo niska. W roku z wyższą często-ścią szkód odszkodowania wynosiły ponad 35% wartości składek zebranych, a więc ubezpieczenia te mogły nie przynosić dochodu. Należy przypuszczać, że w latach klęskowych pojedyncze kategorie ubezpieczanego ryzyka mogą przynosić ubezpie-czycielom straty. W analizowanym okresie nie wystąpił jednak taki rok.
Dokonano oceny, czy poziom szkodowości różnił się w zależności od typu pro-wadzonej produkcji. Do porównania przyjęto trzy grupy gospodarstwa: nastawio-ne na produkcję roślinną, nastawionastawio-ne na produkcję zwierzęcą i o mieszanastawio-nej pro-dukcji. Podobnie jak dla porównania szkodowości według województw ustalono, że w latach 2004–2007 poziom szkodowości był niski, a jednocześnie wyrównany według wyróżnionych typów gospodarstw (rys. 64). Podobnie niska była szkodo-wość w 2009 r. Wyjątkowo na tym tle prezentują się wyniki z 2008 r. W grupie gospodarstw nastawionych na produkcję roślinną zanotowano poziom wypłaconych odszkodowań w wysokości prawie 93% składek. Wysoka była też badana relacja w gospodarstwach o mieszanym profi lu produkcji (53,5%). Nie można ustalić,
cze-go w 2008 r. dotyczyły szkody, niemniej odszkodowania uzyskało tylko 9 z 213 gospodarstw (4,2%) nastawionych na produkcję roślinną, 14 gospodarstw nasta-wionych na produkcję zwierzęcą i 14 gospodarstw o mieszanym profi lu produkcji.
W pozostałych latach nie stwierdzono takich różnic w poziomie szkodowości mię-dzy grupami gospodarstw.
0,0% 0,0% 3,0% 1,5% 13,9%
1,0% 0,9% 3,9% 8,4% 12,3% 6,2%
2,1% 0,4% 3,1% 9,5% 53,5% 10,9%
1,1% 0,6% 3,6% 7,4% 35,5% 8,6%
92,6%
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
2004 2005 2006 2007 2008 2009
lata
z produkcją roĞlinną (R ) z produkcją zwierzĊcą (Z) z produkcją mieszaną (M) ogóáem
Rysunek 64. Poziom szkodowości według typu produkcyjnego gospodarstw i ogółem (relacja wartości odszkodowań wypłaconych do wartości składek) (N = 1675, NR = 213, NZ = 1103, NM = 259)
Źródło: Badania własne.
W wyniku przeprowadzonego testu niezależności chi-kwadrat stwierdzono, że tylko w 2008 r. częstość występowania szkód zależała od profi lu produkcyjnego go-spodarstwa (tab. 44). Zależność ta ujawniła się przypadkowo, gdyż w żadnym innym z analizowanych lat nie została ona potwierdzona. Można więc stwierdzić, że częstość występowania szkód, za które uzyskiwane są odszkodowania, nie była zależna od na-stawienia produkcyjnego gospodarstw. Nie można więc na podstawie ukierunkowania produkcji w gospodarstwie wnioskować o poziomie występującego ryzyka.
Biorąc pod uwagę częstość uzyskiwania odszkodowań w związku z ubezpie-czeniami w gospodarstwach rolnych, stwierdzono, że odsetek gospodarstw otrzymu-jących odszkodowania w okresie sześciu badanych lat wyniósł 1,3%. W kolejnych latach było to od 0,5 do 2,2%. Odsetek gospodarstw otrzymujących odszkodowania
Biorąc pod uwagę częstość uzyskiwania odszkodowań w związku z ubezpie-czeniami w gospodarstwach rolnych, stwierdzono, że odsetek gospodarstw otrzymu-jących odszkodowania w okresie sześciu badanych lat wyniósł 1,3%. W kolejnych latach było to od 0,5 do 2,2%. Odsetek gospodarstw otrzymujących odszkodowania