Wyniki badań przeprowadzonych na podstawie danych o gospodarstwach z bazy FADN
8.5. Ubezpieczenia upraw
Ostatnią i zasadniczą częścią analizy wykorzystywania ubezpieczeń jest ocena, na ile w badanych gospodarstwach wykorzystywane były ubezpieczenia upraw oraz jak poszczególne grupy gospodarstw różniły się w zakresie ich wykorzystania. Jako jedną z miar użyto wskaźnika udziału gospodarstw, w których zakupywano ubez-pieczenia upraw. Jako kolejne miary używane w tym porównaniu zostały wykorzy-stane: koszty ubezpieczenia upraw na 1 ha powierzchni produkcji podstawowych
upraw (zboża, strączkowe, rzepak, ziemniaki, buraki cukrowe), koszty ubezpieczeń upraw w relacji do wartości produkcji głównych upraw i koszty ubezpieczeń upraw w relacji do wartości sprzedaży głównych upraw.
Udział gospodarstw ubezpieczających uprawy
Na rysunku 74 przedstawiono udział gospodarstw, w których dokonano ubezpieczeń upraw według województw. W województwie wielkopolskim udział takich gospo-darstw był w każdym roku ponad dwa razy większy niż w łódzkim i mazowieckim.
Także od 2008 r., czyli po wprowadzeniu obowiązku ubezpieczania upraw, udział gospodarstw zakupujących takie ubezpieczenia wynosił tylko 23% w województwie wielkopolskim i około 10% w pozostałych badanych. Niestety, nie można na tej podstawie oszacować udziału powierzchni ubezpieczonej. W całej próbie odsetek ten wynosił 16%.
0,6% 0,3% 0,9% 4,4% 9,1% 11,3%
1,3% 1,5% 2,0% 2,8% 4,1% 9,5%
4,0% 5,1% 7,9% 9,6% 16,4% 22,8%
0,0%
5,0%
10,0%
15,0%
20,0%
25,0%
2004 2005 2006 2007 2008 2009
lata
áodzkie (á) mazowieckie (m) wielkopolskie (w) Rysunek 74. Udział gospodarstw, w których realizowano ubezpieczenia upraw według, województw (N = 1675, N(ł) = 319, N(m) = 537, N(w) = 819)
Źródło: Badania własne.
Rysunek 75 zawiera informacje o zróżnicowaniu upraw w gospodarstwach o różnej powierzchni. Udział gospodarstw z ubezpieczeniem upraw znacznie zwięk-sza się wraz ze wzrostem powierzchni gospodarstwa. Po wprowadzeniu obowiązku ubezpieczania upraw aż 28% gospodarstw największych zakupywało takie ubezpie-czenia. Nie wiadomo jednak, jakiej powierzchni one dotyczyły. W gospodarstwach średniodużych było to 19%, a w dużych 24%. W grupach najmniejszych gospo-darstw (do 20 ha) udział gospogospo-darstw zakupujących ubezpieczenia upraw wynosił
zaledwie około 10%. Można zauważyć, że w każdym z analizowanych lat wraz ze wzrostem powierzchni gospodarstwa wzrastała częstość korzystania z ubezpieczeń upraw. Zarówno interes ekonomiczny, jak też częstsze specjalizowanie się w pro-dukcji roślinnej zwiększają zainteresowanie takim ubezpieczeniem.
11%
19%
11% 12%
14% 15%
2% 2%
4%
7%
28%
24%
0%
5%
10%
15%
20%
25%
30%
2004 2005 2006 2007 2008 2009
lata
bardzo maáe i maáe ( 10 ha) Ğredniomaáe (10 20 ha) ĞrednioduĪe (20 30 ha) duĪe (30 50 ha) bardzo duĪe (> 50 ha)
Rysunek 75. Udział gospodarstw rolnych zakupujących ubezpieczenia upraw według wielkości go-spodarstw
Źródło: Badania własne.
Kolejnym przekrojem analizy było określenie zróżnicowania udziału gospo-darstw korzystających z ubezpieczeń upraw według ich wielkości ekonomicznej.
Wyniki porównania przedstawiono na rysunku 76. Wraz ze wzrostem wielkości ekonomicznej gospodarstw częstość korzystania z ubezpieczeń upraw zwiększała się. Szczególnie duże różnice, w stosunku do innych grup, były widoczne dla go-spodarstw bardzo dużych. W 2009 r. aż 39% z nich kupiło ubezpieczenia upraw, w następnych grupach było to kolejno 29 i 21%, a w gospodarstwach małych i bar-dzo małych zaledwie poniżej 10%. Aż czterokrotna różnica świadczy o tym, że go-spodarstwa większe ekonomicznie, biorąc pod uwagę ich wielkość ekonomiczną wyrażoną w ESU, mają ważny interes ekonomiczny w ubezpieczaniu upraw. Wy-nikał on z tego, że w gospodarstwach dużych znacznie większy był udział rzepa-ku i pszenicy w zasiewach. Wyższa była też towarowość produkcji roślinnej. Tak więc wraz ze wzrostem udziału roślin narażonych na wyższe ryzyko produkcyjne oraz towarowości produkcji roślinnej rosło znaczenie ubezpieczania upraw jako na-rzędzia zarządzania ryzykiem związanym z produkcją roślinną w gospodarstwach.
W gospodarstwach mniejszych, w których częściej dominowała produkcja
zwie-rzęca i produkty roślinne były przeznaczane głównie na pasze dla zwierząt, ryzy-ko nieuzyskania założonego poziomu przychodów ze sprzedaży i zainteresowanie ubezpieczeniami były mniejsze.
2004 2005 2006 2007 2008 2009
lata
A (bardzo maáe) B (maáe) C (Ğredniomaáe) D (ĞrednioduĪe) E (duĪe) F (bardzo duĪe)
Rysunek 76. Udział gospodarstw z ubezpieczeniami upraw według wielkości ekonomicznej gospo-darstw (A – bardzo małe, B – małe, C – średniomałe, D – średnioduże, E – duże, F – bardzo duże) Źródło: Badania własne.
Rysunek 77 przedstawia częstość zakupywania ubezpieczeń upraw w gospo-darstwach należących do różnych typów produkcyjnych. Najczęściej ubezpieczenia upraw były kupowane w gospodarstwach zaliczanych do typu 13 – „zboża, strączko-we, oleiste”, a następnie do typu 14 – „uprawy polowe”. Prawie w 30% pierwszych i w 21% drugich zakupiono ubezpieczenia upraw w 2009 r. Gospodarstwa z obu tych grup dominującą część przychodów czerpią z produkcji roślinnej. Wynika z tego, że wzrost zainteresowania ubezpieczeniami upraw wiąże się z faktem uzyskiwania dominującej części przychodów z produkcji roślinnej. Najrzadziej z ubezpieczeń upraw korzystali rolnicy z gospodarstw zaliczonych do typów, w których prowa-dzona jest produkcja bydła. W 2009 r. było to tylko około 11%. W tej grupie udział przychodów z produkcji roślinnej jest marginalny, większość lub znaczna część gruntów jest przeznaczana do produkcji pasz objętościowych. Relatywnie duży był udział gospodarstw korzystających z ubezpieczeń upraw w grupie gospodarstw na-stawionych na produkcję zwierząt żywionych paszami treściwymi (trzody chlewnej i drobiu) – 21% w 2009 r. Możliwym do zaakceptowania wyjaśnieniem jest to, że prowadzą one produkcję zbóż, z dużym ich udziałem w strukturze zasiewów, a także roślin przemysłowych. Rolnicy prowadzący takie gospodarstwa mogą być zainte-resowani uzyskaniem ochrony ubezpieczeniowej dla takiej produkcji. Należy także
pamiętać o tym, że ubezpieczenie jest obowiązkowe, a więc dobra ogólna sytuacja ekonomiczna gospodarstw może powodować, że rolnicy chętniej będą wywiązywali się z tego obowiązku.
0%
5%
10%
15%
20%
25%
30%
35%
lata
13 14 41 45 50 70 80
13 7,7% 10,3% 11,5% 12,8% 21,8% 29,5%
14 5,2% 5,9% 7,4% 11,1% 17,0% 20,7%
41 1,5% 0,9% 1,5% 3,4% 6,2% 8,9%
45 0,7% 0,7% 0,7% 2,8% 2,1% 11,7%
50 2,1% 3,5% 8,5% 9,2% 14,4% 21,1%
70 1,7% 1,1% 2,6% 3,7% 8,6% 15,5%
80 3,1% 4,7% 5,8% 8,1% 14,2% 17,5%
2004 2005 2006 2007 2008 2008
Rysunek 77. Udział gospodarstw z ubezpieczeniami upraw według typów podstawowych FADN (13 – zboża, strączkowe, oleiste, 14 – uprawy polowe, 41 – bydło mleczne, 45 – bydło ogółem, 50 – zwierzęta żywione paszami treściwymi, 70 – różne zwierzęta łącznie, 80 – różne uprawy i zwie-rzęta łącznie)
Źródło: Badania własne.
Ostatnim zestawieniem przedstawiającym zróżnicowanie częstości korzysta-nia z ubezpieczeń upraw jest zestawienie z wykorzystaniem kryterium podziału na gospodarstwa nastawione na produkcję roślinną, zwierzęcą i mieszaną (rys. 78).
Uzyskane wyniki nie są zaskakujące, gdyż na rysunku 77 przedstawiono bardziej szczegółową analizę. Najczęściej ubezpieczenia upraw były kupowane w gospodar-stwach ukierunkowanych na produkcję roślinną, następnie w tych, gdzie prowadzo-ne jest produkcja mieszana, a najrzadziej w gospodarstwach z dominująca produkcją zwierzęcą. Zależność taka utrzymywała się w całym okresie objętym analizą. Bio-rąc pod uwagę strukturę przychodów, na podstawie których określa się typy gospo-darstw, należy stwierdzić, że zainteresowanie ubezpieczeniami upraw wzrasta wraz ze wzrostem udziału produkcji i przychodów z produkcji roślinnej w przychodach, a co za tym idzie także dochodach gospodarstwa. Motyw zakupu tego ubezpieczenia jest więc ekonomiczny.
6,1% 7,5% 8,9%
2004 2005 2006 2007 2008 2009
lata
R Z M
Rysunek 78. Udział gospodarstw z ubezpieczeniami upraw według grup typów podstawowych FADN (R – specjalizujące się w produkcji roślinnej, Z – specjalizujące się w produkcji zwierzęcej, M – z produkcją mieszaną)
Źródło: Badania własne.
W tabeli 48 przedstawiono wyniki testu niezależności dotyczącego ustalenia, czy występują zależności między wybranymi cechami gospodarstw rolniczych a za-kupywaniem przez nie ubezpieczeń upraw. Ze względu na obszerność analizy przed-stawiono wyniki tylko dla 2009 r. Dla każdego z pozostałych lat uzyskano taki sam wynik testu, jak przedstawiony w tabeli 48. Różnice dotyczyły wartości statystyk i poziomu istotności.
Tabela 48. Wyniki testu niezależności dla oceny zależności częstości ubezpieczania upraw od różnych zmiennych charakteryzujących gospodarstwa rolne w 2009 r.
Zależność częstości ubezpieczania upraw od:
Wyniki analizy statystycznej Ocena zależności Chi2 df chi 0,05 p-value
Położenia gospodarstwa w danym
województwie 49,57 2 5,99 0,0000 zależy
Powierzchni gospodarstwa (wg grup
FADN) 64,17 4 9,49 0,0000 zależy
Wielkości ekonomicznej (wg grup
FADN) 62,20 4 9,49 0,0000 zależy
Typu podstawowego gospodarstwa
(wg FADN) 32,42 6 12,59 0,0000 zależy
Ukierunkowania produkcji ogółem* 12,10 2 5,99 0,0024 zależy
* Roślinne, zwierzęce, mieszane Źródło: Badania własne.
Uzyskane wyniki testu niezależności dają podstawę do stwierdzenia, że przed-stawione na poprzednich rysunkach zależności w zakresie zróżnicowania częstości zakupywania ubezpieczeń upraw w gospodarstwach podzielonych według róż-nych kryteriów są istotne także w ujęciu statystycznym. Dla każdego z użytych kryteriów podziału uzyskano statystycznie istotną zależność. Oznacza to, że czę-stość korzystania z ubezpieczeń upraw jest zróżnicowana w ujęciu regionalnym, ale zależy także od powierzchni gospodarstw, ich wielkości ekonomicznej i ukie-runkowania produkcji. Relacje częstości korzystania z ubezpieczeń przedstawiono na rysunkach 74–78.
Koszty ubezpieczeń upraw w relacji do rozmiarów produkcji roślinnej Kolejnym etapem analizy było określenie, czy koszty zakupu ubezpieczeń upraw zależą od rozmiarów prowadzonej produkcji roślinnej w zakresie głównych upraw towarowych oraz czy mają związek z rozmiarami sprzedaży produktów roślinnych.
Przyjęto identyczne jak poprzednio kryteria podziału gospodarstw, będzie zatem możliwe zaobserwowanie różnic dla ich poszczególnych kategorii. Na rysunku 79 przedstawiono kształtowanie się analizowanych zależności dla badanej grupy go-spodarstw ogółem. Określono, jakie były ponoszone koszty ubezpieczeń upraw w przeliczeniu na 1 ha produkcji głównych grup roślin, do których zaliczono zboża, strączkowe, oleiste, ziemniaki i buraki cukrowe.
0,9 1,0
2004 2005 2006 2007 2008 2009
lata w záotych
k.u.u. na 1 ha produkcji gáównych upraw k.u.u. na 1000 zá produkcji gáównych upraw k.u.u. na 1000 zá sprzedaĪy z gáównych upraw
Rysunek 79. Poziom kosztów ubezpieczeń upraw w odniesieniu do powierzchni uprawy, wartości produkcji i wartości sprzedaży głównych upraw (N = 1675) (k.u.u. – koszt ubezpieczeń upraw, podano koszty ubezpieczeń na 1 ha).
Źródło: Badania własne.
Do 2007 r. koszty ubezpieczeń upraw kształtowały się na relatywnie niskim poziomie. W przeliczeniu na 1 ha było to mniej niż 3 zł. Należy przypomnieć, że ubezpieczenia te były dotowane już od 2005 r. Na podobnym poziomie kształtowały się koszty tych ubezpieczeń w przeliczeniu na 1000 zł sprzedaży głównych produktów roślinnych (oznacza to także, że średnio na 1 ha produkcji sprzedaż wynosiła około 1000 zł). Dopiero po wprowadzeniu obowiązku ubezpieczania upraw wydatki na ten cel wzrosły około 2,5 razy i osiągnęły w 2008 r. poziom 6,8 zł na 1 ha, a w 2009 r.
7,5 zł na 1 ha. Na znacznie niższym poziomie kształtowała się relacja kosztów ubez-pieczeń do wartości produkcji. W 2009 r. było to tylko 3,7 zł na 1000 zł wartości produkcji, czyli dwukrotnie mniej niż w przeliczeniu na 1000 zł wartości sprzedaży.
Na podstawie oceny dynamiki poszczególnych relacji można przypuszczać, że po-ziom kosztów ubezpieczeń jest silniej związany z wartością sprzedaży produktów roślinnych niż z wartością produkcji roślinnej wytworzonej. Taka teza wymaga jed-nak potwierdzenia w dalszych analizach.
W tabeli 49 przedstawiono poziom kosztów ubezpieczeń w gospodarstwach rol-nych w relacji przyjętych wielkości według województw, a na rysunku 80 zależność dotyczącą tych kosztów na hektar produkcji głównych upraw roślinnych. Uznano, że ujęcie grafi czne ułatwi czytelnikowi obserwację różnic.
Tabela 49. Koszty ubezpieczeń upraw w relacji do wybranych wielkości dotyczących produkcji roślin-nej według województw
Województwo Koszty ubezpieczeń upraw
2004 2005 2006 2007 2008 2009
W zł na 1 ha powierzchni produkcji głównych upraw
Łódzkie 0,05 0,01 0,34 1,41 3,44 2,76
Mazowieckie 0,87 1,10 1,87 1,58 4,18 5,08
Wielkopolskie 1,16 1,16 2,24 3,66 8,41 9,68
W zł na 1000 zł wartości produkcji
Łódzkie 0,02 0,01 0,14 0,46 1,48 1,36
Mazowieckie 0,41 0,60 0,84 0,58 2,11 2,85
Wielkopolskie 0,49 0,59 1,05 1,33 4,20 4,63
W zł na 1000 zł wartości sprzedaży
Łódzkie 0,06 0,01 0,34 1,14 3,27 2,62
Mazowieckie 1,00 1,15 1,93 1,47 4,54 5,64
Wielkopolskie 1,19 1,26 2,78 3,66 10,08 10,20
Źródło: Badania własne.
W odniesieniu do każdej z analizowanych relacji najwyższy poziom obserwo-wano w województwie wielkopolskim. W 2008 i 2009 r. w województwie wielko-polskim wydatki na ubezpieczenia upraw w przeliczeniu na 1 ha były ponad dwa razy wyższe niż w dwóch pozostałych województwach. Podobne zależności były dla
przy odniesieniu tych kosztów do wartości produkcji, ale już w relacji do wartości sprzedaży wartości różnice były aż trzy-, czterokrotne. Uzyskane wyniki wskazują na to, że jednym z podstawowych czynników wpływających na zróżnicowanie po-ziomu wykorzystywania ubezpieczeń upraw do zarządzania ryzykiem jest region.
Zapewne dotyczy to postaw rolników wobec obowiązku ubezpieczenia i postrzega-nej korzyści ekonomiczpostrzega-nej ubezpieczenia, gdyż przed wprowadzeniem obowiązku oraz dopłat do ubezpieczeń poziom kosztów ubezpieczeń na 1 ha był bardzo podob-ny w województwach wielkopolskim i mazowieckim, i to bardzo niski.
0 2 4 6 8 10 12
2004 2005 2006 2007 2008 2009
lata w záotych na 1 ha
áódzkie mazowieckie wielkopolskie
Rysunek 80. Poziom kosztów ubezpieczeń upraw w odniesieniu do powierzchni głównych upraw we-dług województw (N = 1675)
Źródło: Badania własne.
Warto zauważyć, że w województwie łódzkim w 2009 r. zanotowano spadek poziomu ubezpieczeń. Może to oznaczać, że niektórzy rolnicy nie byli przekonani do sensowności ubezpieczeń upraw i po ich „sprawdzeniu” w pierwszym roku funk-cjonowania obowiązku ubezpieczeniowego rezygnowali z zawierania kontraktów na ubezpieczenie.
W tabeli 50 zawarto wyniki obliczeń dla poziomu kosztów ubezpieczeń w sto-sunku do rozmiarów produkcji roślinnej w gospodarstwach podzielonych według powierzchni użytków rolnych. Związek między powierzchnią gospodarstwa a ziomem wykorzystywania ubezpieczeń upraw jest wyraźny. Wraz ze wzrostem po-wierzchni gospodarstw wzrastała także intensywność korzystania z ubezpieczeń upraw. W gospodarstwach z grupy „bardzo duże” było to cztery lub pięć razy wię-cej niż w gospodarstwach do 20 ha. Należy zwrócić uwagę na to, że średnia po-wierzchnia gospodarstwa w badanej grupie wynosi około 28 ha. W gospodarstwach
o powierzchni do 30 ha obserwowano dużo niższy poziom kosztów ubezpieczeń w przeliczeniu na 1000 zł sprzedaży produktów roślinnych niż w gospodarstwach po-wyżej 30 ha (tab. 50). Tak wyraźna różnica w poziomie kosztów ubezpieczeń, mimo że nie ma istotnych różnic w powierzchni, świadczy o tym, że działa tu także inny czynnik. Gospodarstwa większe są częściej wyspecjalizowane niż mniejsze.
Tabela 50. Koszty ubezpieczeń upraw w relacji do wybranych wielkości dotyczących produkcji roślin-nej według grup obszarowych gospodarstw
Grupa obszarowa Koszty ubezpieczeń upraw
2004 2005 2006 2007 2008 2009
W zł na 1 ha powierzchni produkcji głównych upraw Bardzo małe i małe (≤ 10 ha) 0,00 0,00 0,03 0,65 2,50 2,33
Średniomałe (10 ≤ 20 ha) 0,11 0,17 0,38 0,78 3,10 2,82
Średnioduże (20 ≤ 30 ha) 0,29 0,24 1,02 1,92 4,59 5,69
Duże (30 ≤ 50 ha) 0,79 1,16 2,30 3,36 5,86 8,33
Bardzo duże (> 50 ha) 2,17 1,96 3,15 4,28 10,56 10,61
W zł na 1000 zł wartości produkcji
Bardzo małe i małe (≤ 10 ha) 0,00 0,00 0,01 0,23 1,17 1,18
Średniomałe (10 ≤ 20 ha) 0,05 0,08 0,16 0,27 1,44 1,40
Średnioduże (20 ≤ 30 ha) 0,13 0,13 0,44 0,67 2,15 2,76
Duże (30 ≤ 50 ha) 0,34 0,61 1,04 1,19 2,81 4,14
Bardzo duże (> 50 ha) 0,94 1,06 1,58 1,58 5,54 5,37
W zł na 1000 zł wartości sprzedaży
Bardzo małe i małe (≤ 10 ha) 0,00 0,00 0,03 0,83 3,60 2,82
Średniomałe (10 ≤ 20 ha) 0,15 0,22 0,46 0,91 3,95 3,86
Średnioduże (20 ≤ 30 ha) 0,39 0,31 1,37 2,27 5,81 7,01
Duże (30 ≤ 50 ha) 0,82 1,29 2,73 3,36 7,23 9,21
Bardzo duże (> 50 ha) 1,81 1,63 3,05 3,14 9,82 8,94
Źródło: Badania własne.
Powierzchnia gospodarstwa jest czynnikiem w istotny sposób różnicującym po-ziom wykorzystywania ubezpieczeń rolnych. W pewnej części jest to czynnik sko-relowany z typem produkcyjnym, gdyż gospodarstwa największe są w dużej części nastawione na produkcję roślinną.
Kolejnym przekrojem analizy jest porównanie intensywności wykorzystywania ubezpieczeń upraw w gospodarstwach o różnej wielkości ekonomicznej. Cecha tak jest silnie skorelowana z powierzchnią gospodarstwa więc uzyskano bardzo podob-ne wyniki (tab. 51). Biorąc pod uwagę to, że kryterium podziału gospodarstw jest ich wielkość ekonomiczna, można stwierdzić, że ze wzrostem wielkości gospodarstwa – czy to obszaru, czy wielkości ekonomicznej – wiąże się zwiększanie poziomu wy-korzystywania ubezpieczeń upraw. Wyjaśnieniem w takim przypadku wydaje się to, że wraz ze wzrostem wielkości gospodarstwa jednorazowy wydatek nawet znacz-nej kwoty na ubezpieczenie nie zmniejsza zasadniczo funduszu przeznaczonego na
konsumpcję. W mniejszych gospodarstwach, gdzie uzyskiwany jest relatywnie niski dochód, ubytek nawet 100–200 zł może być odczuwalny. Możliwe, że rolnicy trak-tują ubezpieczenia upraw jako pewnego rodzaju fanaberię, dobro quasi-luksusowe, na co ponosi się wydatki o ile „fundusz swobodnej decyzji” w gospodarstwie jest na tyle duży, aby nie konkurowało to z potrzebami rodziny. Weryfi kacja tego do-mniemania wymaga jednak zastosowania innych metod badawczych, z elementami badań jakościowych.
Tabela 51. Koszty ubezpieczeń upraw w relacji do wybranych wielkości dotyczących produkcji roślin-nej w podziale według klas wielkości ekonomiczroślin-nej
Grupa obszarowa Koszty ubezpieczeń upraw
2004 2005 2006 2007 2008 2009
W zł na 1 ha powierzchni produkcji głównych upraw
A – bardzo małe 0,00 0,13 0,00 0,00 1,34 0,50
B – małe 0,29 0,12 0,07 0,51 3,17 2,83
C – średniomałe 0,24 0,39 1,12 1,51 4,06 4,52
D – średnioduże 0,53 0,92 1,48 2,25 5,91 7,21
E – duże 2,32 2,20 3,37 5,32 10,56 11,97
F – bardzo duże 1,37 0,00 3,77 4,40 9,41 8,55
W zł na 1000 zł wartości produkcji
A – bardzo małe 0,00 0,07 0,00 0,00 0,64 0,28
B – małe 0,15 0,07 0,03 0,20 1,66 1,62
C – średniomałe 0,11 0,22 0,50 0,55 1,97 2,39
D – średnioduże 0,23 0,47 0,66 0,80 2,89 3,53
E – duże 0,93 1,10 1,51 1,80 5,09 5,63
F – bardzo duże 0,56 0,00 1,96 1,64 4,61 4,02
W zł na 1000 zł wartości sprzedaży
A – bardzo małe 0,00 0,11 0,00 0,00 0,86 0,38
B – małe 0,44 0,15 0,08 0,53 3,28 2,93
C – średniomałe 0,29 0,47 1,21 1,40 4,08 4,73
D – średnioduże 0,57 1,00 1,81 2,27 7,38 7,52
E – duże 2,10 2,09 3,54 4,80 11,32 12,24
F – bardzo duże 1,37 0,00 5,80 3,80 14,62 11,73
Źródło: Badania własne.
Jednym z ważniejszych czynników wpływających na częstość zakupów ubez-pieczeń upraw był typ gospodarstwa, obrazujący ukierunkowanie jego produkcji.
W tabeli 52 zestawiono wyniki obliczeń dotyczących analizowanych wielkości.
Zgodnie z oczekiwaniami, najwyższą intensywność wykorzystania ubezpieczeń upraw obserwowano w gospodarstwach nastawionych na produkcję roślinną. Róż-nica między kosztami ubezpieczeń upraw na 1 ha produkcji głównych upraw w go-spodarstwach z typu „zboża, strączkowe, oleiste” a gospodarstwami z innych typów była bardzo duża, szczególnie w latach 2008 i 2009, kiedy wprowadzono obowiązek
Tabela 52. Koszty ubezpieczeń upraw w relacji do wybranych wielkości dotyczących produkcji roślin-nej w podziale według klas wielkości ekonomiczroślin-nej
Grupa obszarowa Koszty ubezpieczeń upraw
2004 2005 2006 2007 2008 2009
W zł na 1 ha powierzchni produkcji głównych upraw 13 – zboża, strączkowe, oleiste 2,51 2,40 3,42 6,82 16,93 17,74
14 – uprawy polowe 1,97 2,79 4,44 4,39 10,53 12,71
41 – bydło mleczne 0,20 0,11 0,43 1,27 2,77 3,27
45 – bydło ogółem 0,14 0,11 0,19 0,95 0,48 4,71
50 – zwierzęta żywione
paszami treściwymi 0,62 0,55 2,04 3,08 5,98 5,97
70 – różne zwierzęta łącznie 0,20 0,11 0,47 1,00 3,82 3,65 80 – różne uprawy
i zwierzęta łącznie 1,08 1,11 1,77 2,39 5,76 6,70
W zł na 1000 zł wartości produkcji
13 – zboża, strączkowe, oleiste 1,14 1,47 2,01 2,72 9,52 10,88
14 – uprawy polowe 0,62 0,96 1,39 1,16 3,53 4,08
41 – bydło mleczne 0,10 0,07 0,21 0,50 1,52 1,97
45 – bydło ogółem 0,07 0,06 0,09 0,37 0,26 2,94
50 – zwierzęta żywione
paszami treściwymi 0,27 0,31 0,96 1,11 2,89 2,96
70 – różne zwierzęta łącznie 0,10 0,06 0,22 0,39 2,00 1,98 80 – różne uprawy i zwierzęta
łącznie 0,47 0,57 0,81 0,85 2,98 3,36
W zł na 1000 zł wartości sprzedaży
13 – zboża, strączkowe, oleiste 1,87 1,64 2,65 3,79 10,05 11,28
14 – uprawy polowe 0,78 1,10 1,77 1,42 4,03 4,48
41 – bydło mleczne 0,37 0,22 0,94 2,58 7,14 7,83
45 – bydło ogółem 0,24 0,19 0,36 1,69 1,21 10,10
50 – zwierzęta żywione
paszami treściwymi 1,43 1,48 6,15 9,03 19,76 20,28 70 – różne zwierzęta łącznie 0,37 0,22 1,07 2,28 10,67 9,70 80 – różne uprawy i zwierzęta
łącznie 1,05 1,05 1,81 2,03 6,29 6,20
Źródło: Badania własne.
ubezpieczania upraw. Przykładowo, w 2009 r. koszty ubezpieczeń na 1 ha upraw w gospodarstwach zaliczonych do typu 13 wynosiły 17,74 zł, a najwyższy notowany poziom w grupach gospodarstw ukierunkowanych na produkcję zwierzęcą dotyczył tych z typu 50 – „zwierzęta żywione paszami treściwymi” i wynosił tylko 5,98 zł na 1 ha, czyli trzykrotnie mniej. Powstaje wrażenie, że rolnicy prowadzący gospo-darstwa ukierunkowane na produkcję roślinną odczuwali już wcześniej potrzebę ubezpieczania upraw, ale robili to w małym zakresie. Impulsem do zwiększenia za-kresu ubezpieczeń stało się wprowadzenie ich obowiązku oraz zapewnienie dopłaty
do tych ubezpieczeń. Być może ubezpieczanie się za stawki w pełni komercyjne uznawali za nieopłacalne i w takiej sytuacji decydowali się zatrzymać ryzyko w gospodarstwie. Dopłata do cen polis ubezpieczeniowych doprowadziła do tego, że opłacało się dokonać transferu ryzyka na ubezpieczyciela.
Przedstawiane w poprzednim akapicie różnice w poziomie kosztów ubezpie-czeń między poszczególnymi typami gospodarstw były prawie identyczne jak w od-niesieniu do powierzchni uprawy także w relacji do wartości produkcji głównych upraw. Jednakże relacja kosztów ubezpieczeń upraw do wartości sprzedaży wskazu-je na zmianę sytuacji. Największą intensywność ubezpieczeń zanotowano w latach 2007–2009 w gospodarstwach zaliczanych do typu 50. Wynikało to z niskiej towa-rowości produkcji głównych upraw w tych gospodarstwach. Większość wytworzo-nych produktów przeznaczana była na pasze. Wynika z tego, że towarowość produk-cji objętej ubezpieczeniami może być uznana jako czynnik sprzyjający zwiększaniu wykorzystania ubezpieczeń upraw. Właściwą miarą oceny może zaś być koszt ubez-pieczeń upraw w relacji do powierzchni podlegających takiemu ubezpieczeniu lub w relacji do wartości sprzedaży produktów z takich upraw. Druga z podanych miar może być zawodna w analizach dotyczących gospodarstw, w których produkcja z takich upraw przeznaczana jest na pasze. W takiej sytuacji związek przyczynowo--skutkowy i ekonomiczny w sekwencji „ubezpieczenia – ryzyko – odszkodowanie uzupełniające dochód” nie jest obserwowane. Główne ryzyko obniżenia dochodu wiąże się w takich gospodarstwach z cenami produktów zwierzęcych.
Analiza prawdopodobieństwa wykorzystywania ubezpieczeń upraw do zarządzania ryzykiem w gospodarstwach rolnych
Ostatnim etapem podjętej analizy na bazie danych o gospodarstwach FADN była ocena zależności statystycznych między najważniejszymi zidentyfi kowanymi czyn-nikami wpływającymi na poziom wykorzystania ubezpieczeń upraw a ubezpiecza-niem upraw w gospodarstwach. Wykorzystanie prostych modeli regresji nie było możliwe ze względu na to, że przy każdej wartości zmiennych objaśniających wy-stępowały gospodarstwa, w których nie ubezpieczano upraw. Oznaczało to, że za-leżność regresyjna „opisuje” nieistniejącą rzeczywistość, czyli uśrednione wyniki dla grupy gospodarstw, w których nie ubezpieczano upraw, i grupy, w której re-alizowano takie ubezpieczenie. Gdyby analizą regresji objąć zależności tylko dla gospodarstw, w których ponoszono wydatki na ubezpieczenie upraw, dotyczyłyby one tylko od 3% gospodarstw w 2004 i 2005 r. do 16% gospodarstw w 2009 r.
W związku z takimi ograniczeniami postanowiono wykorzystać funkcję logistyczną do opisu przebiegu prawdopodobieństwa ubezpieczania upraw ze względu na wy-brane zmienne objaśniające.
Jako zmienne objaśniające w analizie zależności przyjęto powierzchnię użyt-ków rolnych, odsetek produkcji roślinnej w wartości sprzedaży ogółem i towaro-wość produkcji roślinnej (oraz poziom dochodu). Jako zmienną objaśnianą przyjęto fakt występowania kosztu ubezpieczeń upraw, co oznaczono jako „1”, podczas gdy brak ubezpieczenia upraw w gospodarstwie oznaczano jako „0”. W analizie wyko-rzystano dane z 2009 r. W tym roku obserwowano największy odsetek gospodarstw z ubezpieczeniem upraw z całego okresu analizy.
METODYKA
Modele dwumianowe (dychotomiczne) są najprostszymi i najpopularniejszymi mo-delami, w których zmienna objaśniana jest zmienną jakościową. W modelach tych zmienna objaśniana jest zmienną zerojedynkową. W modelach dwumianowych za-kłada się, że Pi jest funkcją wektora wartości zmiennych objaśniających xi dla i-tego obiektu oraz wektora parametrów β:
( 1) ( )
i i
P =P y = =F x ȕ .Ti
W zależności od typu funkcji F wyróżnia się różne rodzaje modeli. Do najbardziej znanych należą:
liniowy model prawdopodobieństwa, w którym Pi=F(x ȕTi )=x ȕTi , model probitowy, gdzie
1 2
model logitowy, dla którego
( )
Wartość funkcji odwrotnej do F, określonej wzorem
( )
1( ) (
0 1 1 1)
− , nazywa się logitem. Stąd dla modelu przyjęło się w litera-turze przedmiotu określenie „model logitowy”. Ponieważ
( ) ( )
to marginalny (krańcowy) przyrost prawdopodobieństwa64 można wyrazić jako:
dodatniemu βj odpowiada wzrost prawdopodobieństwa tego, że Y = 1, jeśli Xj zwiększa się,
ujemnemu βj towarzyszy spadek prawdopodobieństwa tego, że Y = 1, jeśli Xj zwiększa się, przy założeniu, że pozostałe zmienne objaśniające pozostają bez
ujemnemu βj towarzyszy spadek prawdopodobieństwa tego, że Y = 1, jeśli Xj zwiększa się, przy założeniu, że pozostałe zmienne objaśniające pozostają bez