Kształtowanie się uregulowań dotyczących zawodników w okresie obowiązywania ustawy z dnia 18 stycznia 1996 r

o kulturze fizycznej

Regulacja prawna kształtująca status prawny zawodnika w okresie obo-wiązywania ustawy z dnia 18 stycznia 1996 r. o kulturze fizycznej zawarta była – podobnie jak wcześniej – nie tylko w ustawie, lecz przede wszystkim w aktach o charakterze wykonawczym. Aktów takich było nawet więcej niż w okresie obowiązywania ustawy z dnia 3 lipca 1984 r. o kulturze fizycznej;

na pierwszy plan wysuwają się omawiane dalej:

− zarządzenie Prezesa Urzędu Kultury Fizycznej i Turystyki z dnia 18 grudnia 1996 r. w sprawie zasad i trybu przyznawania, wstrzymy-wania i cofania oraz wysokości stypendiów sportowych dla członków kadry narodowej i olimpijskiej³⁵; zarządzenie to zostało w dniu 1

lu-35 M.P. 1996, Nr 85, poz. 761.

121 tego 2001 r. zastąpione rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodo-wej z dnia 4 stycznia 2001 r. w sprawie zasad i trybu przyznawania, wstrzymywania i cofania oraz wysokości stypendiów sportowych dla członków kadry narodowej i olimpijskiej³⁶;

− rozporządzenie Ministra Sportu z dnia 29 grudnia 2005 r. w sprawie stypendiów sportowych dla członków kadry narodowej osób niepeł-nosprawnych i kadry paraolimpijskiej³⁷; rozporządzenie to zostało z dniem 2 lutego 2009 r. zastąpione rozporządzeniem Ministra Sportu i Turystyki z dnia 26 stycznia 2009 r. w sprawie stypendiów sporto-wych dla członków kadry narodowej osób niepełnosprawnych i kadry paraolimpijskiej³⁸;

− zarządzenie Prezesa Urzędu Kultury Fizycznej i Turystyki z dnia 8 stycznia 1997 r. w sprawie zasad przyznawania i pozbawiania licencji na uprawianie określonych dyscyplin sportu³⁹; zarządzenie to zostało zastąpione w dniu 12 maja 2001 r. rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 kwietnia 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad przyznawania i pozbawiania licencji na uprawianie określonych dyscy-plin sportu⁴⁰;

− zarządzenie Prezesa Urzędu Kultury Fizycznej i Turystyki z dnia 7 listopada 1996 r. w sprawie rodzajów wyróżnień i wysokości nagród za osiągnięcie wysokich wyników sportowych we współzawodnictwie międzynarodowym lub krajowym oraz zasad i trybu ich przyzna-wania⁴¹; zarządzenie to zostało uchylone w dniu 13 kwietnia 2001 r.

na mocy § 12 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 marca 2001 r. w sprawie rodzajów wyróżnień i wysokości nagród za osiągnięcie wysokich wyników sportowych we współzawodnictwie międzynarodowym lub krajowym oraz szczegółowych zasad i trybu ich przyznawania⁴²; nowsze rozporządzenie z kolei zostało zastąpione w dniu 19 listopada 2003 r. rozporządzeniem Ministra Edukacji Naro-dowej i Sportu z dnia 5 listopada 2003 r. w sprawie rodzajów wyróż-nień i wysokości nagród za osiągnięcie wysokich wyników sportowych we współzawodnictwie międzynarodowym lub krajowym oraz szcze-gółowych zasad i trybu ich przyznawania⁴³;

36 Dz.U. 2001, Nr 5, poz. 48 ze zm.

37 Dz.U. 2006, Nr 5, poz. 32.

38 Dz.U. 2009, Nr 17, poz. 95.

39 M.P. 1997, Nr 4, poz. 31.

40 Dz.U. 2001, Nr 37, poz. 432.

41 M.P. 1996, Nr 76, poz. 699.

42 Dz.U. 2001, Nr 26, poz. 282.

43 Dz.U. 2003, Nr 194, poz. 1894 ze zm.

− rozporządzenie Ministra Sportu z dnia 27 lutego 2006 r. w sprawie przyznawania nagród i wyróżnień zawodnikom nieposiadającym licencji zawodnika⁴⁴;

− rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 17 października 2001 r.

w sprawie zasad współzawodnictwa sportowego dzieci i młodzieży⁴⁵� Analizę statusu prawnego zawodnika w okresie obowiązywania ustawy z dnia 18 stycznia 1996 r. o kulturze fizycznej należy naturalnie rozpocząć od zbadania definicji zawodnika w kontekście ewentualnych jej zmian. I tak zgodnie z treścią art. 3 pkt 6 ustawy z dnia 18 stycznia 1996 r. zawodnikiem była „osoba uprawiająca amatorsko albo profesjonalnie określoną dyscyplinę sportu i uczestnicząca we współzawodnictwie sportowym”. Należy w tym miejscu podkreślić, że wcześniejsza ustawa o kulturze fizycznej z dnia 3 lipca 1984 r. w art. 17 ust. 1 zupełnie inaczej – zdecydowanie bardziej wąsko – defi-niowała zawodnika. Przede wszystkim ze starszej definicji wprost wynikała obligatoryjność członkostwa zawodników w stowarzyszeniach kultury fizycz-nej, co wyeliminowano z definicji zawartej w ustawie z dnia 18 stycznia 1996 r.⁴⁶ Kolejnym rozwiązaniem zasadniczo odróżniającym kształt statusu prawnego zawodnika w świetle uregulowań ustawy z dnia 18 stycznia 1996 r. o kulturze fizycznej w stosunku do statusu prawnego zawodnika w świetle wcześniej-szych regulacji była rezygnacja ustawodawcy z klasyfikowania zawodników według obowiązujących w danej dyscyplinie sportu klas sportowych.

5.1.2.1.  Obowiązki, uprawnienia oraz zakazy dotyczące zawodników Poniżej analizie poddane zostaną zagadnienia: obowiązków zawodnika (A), ogólnej charakterystyki jego uprawnień (B), stypendiów, które mógł uzy-skać (C), nagród i wyróżnień (D) i wreszcie dotyczących go zakazów (E).

A.  OBOWIĄZKI ZAWODNIKA

Do najważniejszych regulowanych w ustawie z dnia 18 stycznia 1996 r.

obowiązków zawodnika należało (art. 24, 25 ust. 1 oraz 49 ust. 1 ustawy):

1. Posiadanie licencji zezwalającej na uprawianie określonej dyscypliny sportu. Licencje przyznawał właściwy w danej dziedzinie lub

dyscypli-44 Dz.U. 2006, Nr 37, poz. 258 ze zm.

45 Dz.U. 2001, Nr 128, poz. 1416.

46 W ówczesnej literaturze uznawano jednak, że członkostwo zawodników w stowarzysze-niach kultury fizycznej nadal jest zasadą. Jak podkreślał np. W. Cajsel, nie istniały jakiekolwiek ograniczenia stanowiące barierę dla zrzeszania w swych szeregach przez związek zawodo-wy sportowców, w tym także zawodników o statusie amatora, przy czym za amatora Cajsel uznawał zawodnika, którego łączyła z klubem tylko umowa członkostwa w stowarzyszeniu.

Zawodnik taki za wykonywane czynności otrzymywał wyłącznie zwrot kosztów przejazdu, wyżywienia itp. (W. Cajsel, Podstawy prawne działalności związków zawodowych w polskim sporcie profesjonalnym, „Radca Prawny” 2001, nr 5, s. 50).

123 nie sportu polski związek sportowy⁴⁷, przy czym zasady przyznawa-nia i pozbawiaprzyznawa-nia licencji określał początkowo w drodze zarządzeprzyznawa-nia wydawanego po zasięgnięciu opinii właściwych polskich związków sportowych Prezes Urzędu Kultury Fizycznej i Turystyki, a od dnia 30 marca 2001 r⁴⁸ minister właściwy do spraw kultury fizycznej i sportu, w drodze rozporządzenia⁴⁹. Warto odnotować, że przepisy ustawowe dotyczące licencji (art. 24 ustawy) zostały zauważalnie rozbudowane w rezultacie nowelizacji dokonanej mocą art. 1 pkt 12 ustawy z dnia 15 kwietnia 2005 r. o zmianie ustawy o kulturze fizycznej oraz ustawy o żegludze śródlądowej⁵⁰. Nowelizacja weszła w życie w dniu 31 maja 2005 r. i polegała na:

− rozszerzeniu katalogu osób, które obowiązane były uzyskać licen-cję (po nowelizacji licenlicen-cję musieli uzyskać nie tyle zawodnicy, ile

„uczestnicy współzawodnictwa sportowego”),

− wprowadzeniu obowiązku dołączania do wniosku o wydanie licen-cji zaświadczenia lekarskiego o zdolności do uprawiania określonej dyscypliny lub dziedziny sportu.

2. Reprezentowanie kraju w międzynarodowych zawodach sportowych.

3. Aktywny udział w procesie szkoleniowym i we współzawodnictwie sportowym.

4. Poddawanie się obowiązkowym badaniom lekarskim.

5. Poddawanie się kontrolnym badaniom antydopingowym.

6. Przestrzeganie regulaminów sportowych i zasad rywalizacji sportowej.

Bezpośrednie porównanie powyższego katalogu obowiązków zawodnika z katalogiem formułowanym w art. 18 ustawy z dnia 3 lipca 1984 r. prowadzi do wniosku, że zakres obowiązków zawodnika został ograniczony. W now-szej regulacji brakuje bowiem takich obowiązków, jak:

47 Jedną z poważnych konsekwencji wprowadzenia funkcjonującego przez wiele lat sy-stemu licencyjnego (od formułowania ustawowego obowiązku posiadania licencji odstąpiono w ustawie o sporcie z 2010 r.) jest prawo związku sportowego do dyscyplinarnego ukarania zawodnika nie będącego członkiem związku sportowego (por. B. Wojnicz, Sport: licencja jak umowa, tezy opracowania dostępne w systemie LEX (nr 208672/1).

48 Art. 24 ust. 3 ustawy o kulturze fizycznej zmieniony przez art. 60 pkt 5 ustawy z dnia 22 grudnia 2000 r. o zmianie niektórych upoważnień ustawowych do wydawania aktów nor-matywnych oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. 2000, Nr 120, poz. 1268).

49 Początkowo zarządzenie Prezesa Urzędu Kultury Fizycznej i Turystyki z dnia 8 stycz-nia 1997 r. w sprawie zasad przyznawastycz-nia i pozbawiastycz-nia licencji na uprawianie określonych dyscyplin sportu (M.P. 1997, Nr 4, poz. 31); zarządzenie to zostało zastąpione w dniu 12 maja 2001 r. rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 kwietnia 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad przyznawania i pozbawiania licencji na uprawianie określonych dyscy-plin sportu (Dz.U. 2001, Nr 37, poz. 432).

50 Dz.U. 2005, Nr 85, poz. 726 ze zm.

− zachowanie godnej postawy obywatela i sportowca,

− stałe podnoszenie poziomu sportowego oraz „ambitne współzawodni-ctwo w zawodach sportowych”,

− reprezentowanie barw narodowych w zawodach międzynarodowych,

− dbałość w toku zajęć, treningów i zawodów sportowych o bezpieczeń-stwo i zdrowie swoje, swoich kolegów oraz rywali,

− dbałość o obiekty, sprzęt i ubiór sportowy,

− przestrzeganie zaleceń lekarskich.

Ograniczenie zakresu obowiązków zawodnika można jednak uznać za pozorne. W sferze podstawowych obowiązków dokonano bowiem zmian niemal rewolucyjnych i stanowiących kamień milowy na drodze do pro-fesjonalizacji sportu w Polsce. I tak zupełnie nowymi obowiązkami były obowiązek posiadania licencji zezwalającej na uprawianie określonej dy-scypliny sportu oraz obowiązek poddawania się kontrolnym badaniom antydopingowym. Pozorność wspomnianego ograniczenia wynika także z analizy treści art. 25 ust. 2 ustawy z dnia 18 stycznia 1996 r.: „Szczegółowe prawa i obowiązki zawodnika, w tym status zawodnika amatora i zawodni-ka posiadającego status zawodnizawodni-ka profesjonalnego, określa właściwy pol-ski związek sportowy”. Jak widać, określenie szczegółowych praw i obo-wiązków zawodnika przeniesiono – podobnie jak szczegółowe zasady i tryb zmiany przynależności zawodników do stowarzyszeń kultury fizycznej – na poziom regulacji wewnętrznych poszczególnych związków, a zatem katalog obowiązków zawodnika mógł być poszerzany w niemal dowolny sposób. Warto odnotować, że w nowych przepisach utrzymano zasadę sto-sowania odpowiedzialności dyscyplinarnej w przypadku niewykonywania obowiązków zawodnika. Zawodnik nie wykonujący obowiązków mógł bo-wiem ponosić „odpowiedzialność dyscyplinarną na zasadach określonych w niniejszej ustawie, statutach i regulaminach stowarzyszeń kultury fizycz-nej i związków sportowych oraz umowach o pracę” (art. 25 ust. 3 ustawy).

W porównaniu z wcześniej obowiązującym art. 18 ust. 5 ustawy z dnia 3 lipca 1984 r. dodano jednak umowę o pracę jako miejsce określenia zasad odpowiedzialności dyscyplinarnej.