Wpływ prawa międzynarodowego na działalność sportową

Przez długi czas sport traktowany był jako dziedzina życia niejako wy-jęta spod regulacji powszechnie obowiązujących przepisów prawa, zwłasz-cza na płaszczyźnie międzynarodowej. Ten stan faktyczny wynikał głównie z tego, że państwa tworzące prawo międzynarodowe nie widziały potrze-by zajmowania się tym obszarem życia społecznego. Zapewne sądzono, że sport poradzi sobie bez ingerencji czynnika państwowego, a reguły gry, które są potrzebne, ustalają sami zainteresowani (sportowcy). Współcześnie sport stanowi natomiast coś więcej, niż się na pozór wydaje. Sport, a piłka nożna w szczególności, uległ głębokiej komercjalizacji i profesjonalizacji. Zjawisko to, w połączeniu ze stałą niemal obecnością sportu w mediach, spowodowało, że związane z nim relacje prawne oraz konflikty przekraczają ramy zwykłych reguł sportowych, a zatem wymagają odwoływania się do ogólnych norm prawnych. Sport potrzebuje specyficznych tylko dla tej dziedziny regulacji prawnych, zarówno na gruncie krajowym, jak i międzynarodowym.

Analiza literatury przedmiotu oraz doktryny prawniczej wskazuje na abso-lutną potrzebę tworzenia struktury pomagającej rozstrzygać sporne kwestie na podstawie ogólnych przepisów prawa, z uwzględnieniem specyfiki dziedziny, jaką jest sport. Na przykład ustawodawca unijny uznał za konieczne objęcie sportu regulacją normatywną. W art. 165 ust. 1 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej podkreślono, że „Unia przyczynia się do wspierania europejskich przedsięwzięć w zakresie sportu, uwzględniając jego szczególny charakter, jego struktury oparte na zasadzie dobrowolności oraz uwzględniając jego funk-cję społeczną i edukacyjną”. Stąd można wnioskować, że nie ma odrębnej gałę-zi prawa sportowego, to bowiem, co się określa mianem prawa sportowego, to

VI

nic innego jak zbiór zagadnień z zakresu prawa międzynarodowego, unijnego i krajowego, dla którego wspólnym mianownikiem i jedynym wyznacznikiem jest materia poddana regulacji, czyli w tym przypadku sport¹. Prawo między-narodowe i europejskie mają istotny wpływ na funkcjonowanie sportu, nawet na określenie każdego przepisu sportowego². Międzynarodowe prawo sporto-we stanowi zbiór różnych norm, które charakteryzuje jeden wspólny mianow-nik: cel sportowy. Normy te nie tworzą odrębnego, autonomicznego porządku prawnego³. Normotwórcze działanie państwa w sporcie międzynarodowym objawia się przede wszystkim w ramach działalności międzynarodowych or-ganizacji rządowych powszechnych (ONZ, UNESCO) lub regionalnych (Rada Europy, Unia Europejska, Unia Afrykańska)⁴. Z ilościowego punktu widze-nia międzynarodowe prawo sportowe pochodzi głównie z uchwał podjętych przez główne lub pomocnicze organy organizacji międzyrządowych, których zainteresowanie sportem wynika ze statutu.

1 Zob. M. Revillard, Les conventions internationales relatives aux associations, „J.D.I.” 1992, nr 2, s. 301-305; Article 2 de la convention de La Haye du 1^er juin 1956 concernant la reconnaissance de la personnalité juridique des sociétés, associations et fondations étrangères (texte de la conven-tion: RCDIP, 1961, 727); Article 1 al. 3 et article 22 al. 1, statuts de la CONCACAF. Zob. L. Si-lance, La formation de la règle de droit dans le domaine sportif, [w:] La Règle de Droit; Travaux publiés par le Centre de Logique du Droit de Bruxelles, pod red. C. Perelmana, Bruxelles 1971, s. 296.

2 Szerzej zob. Cour de justice des communautés européennes, arrêt du 12 décembre 1974, affaire 36/74, Walrave et Koch / U.C.I.; Die Keure, Bruges, 1994, Sportrechtspraak, 1.1.4; Journal des tribunaux, Bruxelles 1977, s. 603; arrêt de la cour de justice du 14 juillet 1976, affaire 13/76, en cause Dona contre Mantero et note d’observations L. Silance, Journal des tribunaux, 30 avril 1977, s. 290; Die Keure, Sport en recreatie, II. Rechtspraak, Algemeenheden I – 4; arrêt de la cour de justice du 15 octobre 1987, affaire 222/86, Union nationale des Entraîneurs et Cadres tech-niques professionnels du football / Georges Heylens; Die Keure, Sportcodex, Rechtspraak, 6.1.12;

cour de justice, arrêt du 15 décembre 1995, affaire C415/93, Jean-Marc Bosman contre Royale Club Liègeois SA, Union des Associations Européennes de Football, J.T.T. 1996, s. 37; affaire C415/93 précitée; Lethonen, Castors Canada Dry Namur-Braine ASBL / Fédération belge de basketball et Ligue belge de basketball, cour de justice des communautés européennes, arrêt du 13 avril 2000, cause C 176/96; arrêt de la cour de justice du 12 décembre 1974, affaire 36/74, en cause Walrave et Koch / U.C.I., Nederlandsche Wielrenunie et Federación Española de Ciclis-mo, Journal des tribunaux, Bruxelles 1975, s. 603.

3 Zob. A.-N. Chaker, Étude des législations nationales relatives au sport en Europe, Strasbourg 1999; J.-P. Karaquillo, Droit international du sport, „Rec. des cours de l’Académie de droit interna-tional” 2004, t. 309, s. 24; Au niveau de l’ONU, v. A/RES/32/105 M, Déclaration internationale sur l’apartheid dans les sports, 14 décembre 1977; A/40/64 G, Convention internationale contre l’apartheid dans les sports, 10 décembre 1985. Conseil de l’Europe, Convention européenne sur la violence et les débordements de spectateurs lors de manifestations sportives et notamment de matches de football, Strasbourg, 19 août 1985, STE 120; Conseil de l’Europe, Convention contre le dopage, Strasbourg, 16 novembre 1989, STE 135; UNESCO, Convention internationale contre le dopage dans le sport, Paris, 25 octobre 2005; Kowencja antydopingowa, Dz.U. z dnia 2 marca 2001.

4 Zob. F. Buy, J.M. Marmayou, D. Poracchia, F. Rizzo, Droit du sport, Paris 2006, s. 23 i n.;

C. Miège, J.-C. Lapouble, Sport et organisations internationales, Paris 2004, s. 5.

195 Zgromadzenie Ogólne Organizacji Narodów Zjednoczonych interwenio-wało przy różnych okazjach w dziedzinie sportu. Początkowo chodziło o pró-bę presji i bojkotu sportowego skierowanego przeciwko Republice Południo-wej Afryki z powodu apartheidu. Następnie, biorąc pod uwagę sport jako instrument utrzymania pokoju między narodami, ZO ONZ oddziaływało poprzez swoje rezolucje w sprawie rozejmu olimpijskiego, zanim ostatecz-nie zauważyło inne wymiary sportu, zwłaszcza edukację, opiekę zdrowotną i rolę sportu w sprawach rozwoju. Zajmowanie się przez Radę Bezpieczeń-stwa sportem można uznać za działanie nadzwyczajne, ale jej kompetencje w dziedzinie utrzymania pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego były wyjątkową okazją do przyjęcia uchwał wiążących w sprawach sportowych.

W rezolucji 757 (1992) Rada, działając na podstawie rozdziału VII Karty Naro-dów Zjednoczonych, uznała Jugosławię za państwo objęte embargiem spor-towym. W pkt 8 uchwały Rada zdecydowała, że wszystkie państwa powinny:

podjąć niezbędne kroki w celu zapobieżenia uczestnictwu w imprezach spor-towych na ich terytorium osób lub grup reprezentujących Federalną Republi-kę Jugosławii (Serbia i Czarnogóra)⁵�

Analogia pomiędzy wartościami praw człowieka a wartościami ustano-wionymi w sporcie sprzyja wychowywaniu w duchu poszanowania praw jed-nostki. Sport ujawnia także dyskryminacyjne stereotypy, co ułatwia ich kwe-stionowanie oraz skuteczne zwalczanie; tym samym sprzyja integracji osób marginalizowanych. Mimo że sport nie jest absolutnym rozwiązaniem bolą-czek społeczeństwa, to jednak może w istotny sposób przyczynić się do roz-wiązania kilku poważnych problemów. Na początku roku 2000 sport został przez Organizację Narodów Zjednoczonych uznany za narzędzie utrzymania pokoju, rozwoju i propagowania praw człowieka⁶. Stało się to wraz z utwo-rzeniem Biura Narodów Zjednoczonych do spraw Sportu na rzecz Rozwoju i Pokoju (UNOSDP) z siedzibą w Genewie. Organ ten zapewnia wykorzystanie sportu jako innowacyjnego i skutecznego sposobu promowania rozwoju i po-koju. Sport jest również traktowany jako narzędzie do osiągnięcia milenijnych celów rozwoju, gdyż stanowi ogromną dźwignię edukacji lub terapii. Sport jest

5 Zob. Rés. 757 (1992) du 30 mai 1992, Bosnie-Herzégovine, § 8, b). V.M. Gounelle, La réso-lution 757 du Conseil de Sécurité de l’O.N.U. du 30 mai 1992 plaçant la Yougoslavie (Serbie et Monté-négro) sous „Embargo sportif” – Analyse des problèmes juridiques, „Rev. jur. et éco. du sport” 1992-1993, nr 22, s. 87-94.

6 Zob. P. Weil, Le droit international en quête de son identité – Cours général de droit international public, „Rec. des cours de l’Académie de droit international” 1992-VI, vol. 237, s. 98 i n.; P. Ca-hier, Le droit interne des organisations internationales, „Rev. générale de droit international public”

1963, s. 503-602; L. Focsaneanu, Le droit interne de l’O.N.U., „Ann. français de droit international”

1957, s. 315-349; C.W. Jenks, The Proper Law of International Organizations, Londres, New York 1962; C. Chaumont, La signification du principe de spécialité des organisations internationales, [w:]

Mélanges offerts à Henri Rolin. Problèmes de droit des gens, Paris 1964, s. 56.

najlepszą szkołą życia. W sporcie dzieci uczą się, jak odnieść zwycięstwo, jak poradzić sobie z porażką, jak grać w zespole i być niezawodnym, zdobyć za-ufanie innych członków zespołu; jak szanować przeciwnika i zasady. Uczą się również, że w celu osiągania dobrych wyników konieczne są regularne szko-lenia, że istotne jest poznanie granic własnych możliwości. Lekcje i pozytywne wartości sportu są niezbędne do życia. Z kolei mandat Specjalnego Doradcy polega na koordynowaniu wysiłków Narodów Zjednoczonych na rzecz pro-pagowania wiedzy na temat sportu. Specjalny Doradca odpowiada również za wspieranie dialogu i partnerstwa w tym sektorze. W tym znaczeniu jest orę-downikiem systemu Narodów Zjednoczonych w dziedzinie sportu i angażuje się w szeroką sieć działań różnych podmiotów w tej materii.

Istnieje długoletnie partnerstwo między Międzynarodowym Komitetem Olimpijskim (MKOl) i Organizacją Narodów Zjednoczonych w zakresie wy-korzystania potencjału sportu w pełnym zakresie. Chociaż obie organizacje mają bardzo różne zadania społeczne, promują też te same wartości. Sekretarz Generalny ONZ Ban Ki-moon powiedział na olimpiadzie w Soczi: „Łączy-my nasze siły dla ideałów, które dzieli„Łączy-my. Są nimi: zrównoważony rozwój, uniwersalność, solidarność i brak dyskryminacji oraz równość wszystkich ludzi”. Z kolei podmioty sportowe nieustannie podkreślają humanistyczne wartości sportu, takie jak szacunek dla innych, dzielenie się i solidarność oraz pole otwarte dla wszystkich, gdzie dyskryminacja jest zabroniona. MKOl podjął promocję pierwszego Międzynarodowego Dnia Sportu na rzecz Poko-ju i RozwoPoko-ju, która odbyła się 6 kwietnia 2014 r. Komitet ogłosił też niedawno miastom starającym się o organizację zimowych igrzysk w 2022 roku, że do-dał kolejny przepis dotyczący poszanowania praw człowieka i braku dyskry-minacji. Karta olimpijska już zawierała tę zasadę w art. 6, ale zeszła na dalszy plan i została zapomniana. Po igrzyskach w Soczi i kontrowersjach wokół an-tygejowskiej atmosfery obowiązującej w Rosji MKOl zdecydował się umieścić te zasady w sercu instytucji olimpijskiej, a pretendujące miasta, gdy zosta-ną wybrane, będą musiały respektować umowy. Zgodnie z zasadami MKOl miasto goszczące i narodowy komitet olimpijski muszą teraz „zobowiązać się do prowadzenia działalności w sposób, który promuje zasady i wartości olimpizmu, w szczególności poprzez wprowadzenie zakazu wszelkich form dyskryminacji w odniesieniu do kraju lub osoby, ze względu na rasę, religię, politykę, płeć lub z innych względów”.

Wreszcie sport stanowi narzędzie początkowo neutralne, ale którego zada-niem jest różnorodność. Tym samym może być doskonałym nośnikiem war-tości uniwersalnych, praw człowieka, pozytywnej siły, która nie uwzględnia różnic i barier kulturowych i przyczynia się do pokoju. Zgodnie z tymi wartoś-ciami ludzkimi sport na co dzień może utrwalać promowanie praw człowieka.

Organizacje sportowe bywają jednak źródłem przemocy, dyskryminacji i

wy-197 zysku⁷. Jak w przypadku każdego narzędzia, tak i w odniesieniu do sportu dopiero jego zastosowanie określa wartość. Miejmy zatem nadzieję, że sport będzie stosowany w sposób rozsądny. Sposób, w jaki prawo międzynarodowe ujmuje sport w ogóle, a w szczególności igrzyska olimpijskie, jest wskaźnikiem zmian doświadczanych przez porządek prawny i społeczeństwo.

Tak więc od narodzin igrzysk olimpijskich MKOl, jako stowarzyszenie prawa prywatnego, zajął przestrzeń normatywną w dziedzinie sportu, two-rząc monopolistyczną lex Olympica. Państwa zresztą nie były zainteresowane tym sektorem, tylko przypadkowo prawo międzynarodowe tworzyło normy związane ze sportem czy olimpiadą. W 1980 r. MKOl jednak dostrzegł, że trzeba wykorzystać potencjał międzynarodowego porządku prawnego w celu ochrony igrzysk przed bojkotem. Podpisał liczne umowy o współpracy z róż-nymi organizacjami międzynarodowymi. Uzyskał od Zgromadzenia Ogólne-go Organizacji Narodów Zjednoczonych uznanie olimpijskieOgólne-go zawieszenia broni i dostosował swoje kryteria przyjmowania nowych narodowych komi-tetów olimpijskich do społeczności międzynarodowej. Ponadto rozwój prawa antydopingowego i zdolność MKOl do zawierania z państwami umów odno-szących się głównie do organizacji olimpiad potwierdzają fakt, że sport jest teraz domeną zainteresowania prawa międzynarodowego.