prawnej wolności zrzeszania się
C. STOWARZYSZENIA ZWYKŁE
Stowarzyszenia zwykłe to, zgodnie z treścią art. 40 ust. 1 ustawy POS, uproszczona forma stowarzyszeń. Od stowarzyszeń zarejestrowanych róż-nią się przede wszystkim tym, że nie mają osobowości prawnej. Z jednej strony ich zakładanie i po części funkcjonowanie jest sformalizowane w tak niewielkim stopniu, że staje się wręcz banalnie proste, z drugiej strony ich możliwości działania poddane są bardzo daleko idącym ograniczeniom, sto-warzyszenie takie nie jest ponadto podmiotem praw i obowiązków w sferze prawa cywilnego. Spośród szeregu czynności, których nie mogą podejmować stowarzyszenia zwykłe, za najbardziej dotkliwy dla takich organizacji należy uznać brak możliwości prowadzenia działalności gospodarczej oraz przyj-mowania darowizn, spadków i zapisów, a także otrzymywania dotacji. Cał-kowity zakaz prowadzenia działalności gospodarczej odcina stowarzyszenie od podstawowego źródła dochodu i sprawia, że środki na działalność mogą
pochodzić wyłącznie ze składek członkowskich, a zatem z założenia będą nie-wielkie. Warto podkreślić, że stowarzyszenie zwykłe nie jest też podmiotem praw majątkowych, nie można bowiem mówić o majątku niemającego osobo-wości prawnej zrzeszenia; podmiotem takim są jego członkowie i to oni po-noszą odpowiedzialność za zobowiązania stowarzyszenia58. Opisane wyżej ograniczenia związane z funkcjonowaniem stowarzyszeń zwykłych sprawia-ją, że w praktyce stowarzyszenia zwykłe nie są zakładane często. Istniejące stowarzyszenia zwykłe to najczęściej organizacje nieskomplikowane, służące realizacji celów hobbystycznych59�
58 P. Suski, dz. cyt., s. 309. Istotnym zagadnieniem związanym z praktyką funkcjonowania stowarzyszeń zwykłych jest także problematyka zdolności sądowej i zdolności prawnej tych podmiotów. Do 2 maja 2012 r. stowarzyszenia zwykłe bez wątpienia posiadały zdolność sądo-wą – a więc zdolność występowania w procesie jako strona – wynikało to bowiem wprost z tre-ści art. 64 § 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 43, poz. 296 ze zm.), który stanowił, że „zdolność sądową mają także organizacje społeczne dopusz-czone do działania na podstawie obowiązujących przepisów, choćby nie posiadały osobowości prawnej”. Artykuł ten został jednak uchylony z dniem 3 maja 2012 r. na mocy art. 1 pkt 10 ustawy z dnia 16 września 2011 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 233, poz. 1381). Obecnie organizacje społeczne nieposia-dające osobowości prawnej nie mają zdolności sądowej; ustawodawca pozbawił te organiza-cje zdolności sądowej z racji przekonania, że organizacja pozarządowa powinna występować w obrocie cywilnoprawnym, a także w postępowaniach cywilnych tylko o tyle, o ile posiada zdolność prawną jako osoba prawna (art. 64 § 1) lub ułomna osoba prawna (art. 64 § 11). Co do zdolności prawnej stowarzyszeń zwykłych w literaturze zdania są podzielone. Zwolennicy uznania zdolności prawnej stowarzyszeń zwykłych argumentują, że mają one zalążki zarów-no struktury organizacyjnej, jak i majątku w postaci składek członkowskich i mają charakter ułomnych osób prawnych. Jak pisze M. Żak, poglądy takie są o tyle uzasadnione, że brak jest w ustawie POS wyraźnego przepisu, który by przyznawał zdolność prawną stowarzyszeniom zwykłym – na wzór art. 8 ustawy z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz.U.
Nr 94, poz. 1037 ze zm.) czy art. 6 ustawy z dnia 24 czerwca 1994 r. o własności lokali (tekst jedn. Dz.U. 2000, Nr 80, poz. 903 ze zm.). Szerzej zob. P. Telenga, Komentarz aktualizowany do art. 64 Kodeksu postępowania cywilnego, [w:] Komentarz aktualizowany do ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego, pod red. A. Jakubeckiego, LEX 2013, nr komentarza 142146;
Z. Radwański, Prawo cywilne – część ogólna, Warszawa 2002, s. 189; E. Skowrońska-Bocian, Pra-wo cywilne – część ogólna. Zarys wykładu, Warszawa 2005, s. 120; M. Żak, Komentarz do zmiany art. 33(1) Kodeksu cywilnego wprowadzonej przez Dz.U. z 2003 r. Nr 49 poz. 408, [w:] K. Korus, D. Rogoń, M. Żak, Komentarz do niektórych przepisów kodeksu cywilnego, zmienionych ustawą z dnia 14 lutego 2003 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 03.49.408), LEX 2003, nr komentarza 80569).
59 Niski stopień sformalizowania stowarzyszeń zwykłych wyraża się przede wszystkim w prostej procedurze ich zakładania. Zgodnie z treścią art. 40 ust. 2 i 3 ustawy POS, stowarzy-szenie takie mogą utworzyć zaledwie trzy osoby fizyczne mające pełną zdolność do czynności prawnych. Procedura zakładania sprowadza się w gruncie rzeczy do uchwalenia regulaminu działalności (określającego nazwę, cel, teren, środki działania, siedzibę oraz przedstawiciela reprezentującego stowarzyszenie) i poinformowania na piśmie o utworzeniu stowarzyszenia właściwego ze względu na przyszłą siedzibę stowarzyszenia organu nadzoru. Jeśli w ciągu 30 dni od dnia uzyskania informacji o założeniu stowarzyszenia jego działalność nie zostanie zakazana, może ono legalnie rozpocząć funkcjonowanie (art. 41 ust. 2 ustawy POS).
35 Stowarzyszenia sportowe w perspektywie historycznej długo podlegały ogólnej regulacji stowarzyszeń zawartej w obowiązującym ponad pół wieku rozporządzeniu Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 października 1932 r.
Prawo o stowarzyszeniach60, mimo że zakres jego stosowania był stosunkowo wąski61. Regulacja stowarzyszeń sportowych została wyodrębniona z ogólnej regulacji stowarzyszeń dopiero w 1984 r., wraz z wejściem w życie uregu-lowań zawartych w ustawie z dnia 3 lipca 1984 r. o kulturze fizycznej; sto-warzyszenia sportowe w ustawie tej określano mianem stowarzyszeń kul-tury fizycznej. Rozwiązania zawarte w tej ustawie były stosunkowo trwałe;
została ona zastąpiona po 12 latach obowiązywania przez ustawę z dnia 18 stycznia 1996 r. o kulturze fizycznej62. Dwie chronologicznie kolejne ustawy kształtujące status prawny zrzeszeń sportowych (już nie stowarzy-szeń kultury fizycznej63) to ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o sporcie kwali-fikowanym64 oraz ustawa z dnia 25 czerwca 2010 r. o sporcie65. Pierwsza z tych ustaw regulowała zagadnienia sportu kwalifikowanego i w rezultacie
60 Dz.U. Nr 94, poz. 808 ze zm. Uzupełniający charakter miało rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 10 grudnia 1932 r. o rejestracji stowarzyszeń (Dz.U. Nr 116, poz. 963 ze zm.).
61 Warto w tym miejscu przypomnieć, że wspomniane rozporządzenie było pierwszym polskim aktem normatywnym, w którym w sposób kompletny podjęto problematykę stowa-rzyszeń. Prawo zrzeszania się znacznie częściej niż współcześnie regulowane było jednak przez przepisy o charakterze szczególnym. Regulacjom zawartym w rozporządzeniu z 1932 r. nie podlegały bowiem (art. 9 rozporządzenia w pierwotnym brzmieniu):
− zakony i kongregacje duchowne oraz inne zrzeszenia mające wyłącznie i bezpośrednio na celu wykonywanie kultu religijnego prawnie uznanych kościołów i związków religij-nych;
− komitety powstające celem przygotowania wyborów do instytucji prawno-publicznych, gdy wybory były oparte na ustawach lub zarządzeniach władz – od dnia zarządzenia wyborów do ukończenia czynności wyborczych;
− związki zawodowe pracownicze, podlegające odrębnej regulacji, z wyjątkiem niektórych regulacji Prawa o stowarzyszeniach dotyczących nadzoru, które stosowano także wobec związków zawodowych;
− przewidziane przez prawo przemysłowe korporacje i ich związki oraz związki, grupy i organizacje przemysłowców, powołane do życia przez ministra przemysłu i handlu na podstawie szczególnych upoważnień ustawowych;
− stowarzyszenia ściśle wojskowe, związane z pełnieniem służby w wojsku, a zakładane przez wojskowych w czynnej służbie za zezwoleniem władzy wojskowej;
− spółdzielnie z wyłączeniem podlegającej przepisom rozporządzenia ewentualnej działal-ności kulturalnej spółdzielni;
− stowarzyszenia akademickie, zakładane zgodnie z przepisami o szkołach akademickich, oraz stowarzyszenia młodzieży szkolnej, tworzone w obrębie innych szkół, a znajdujące się pod dozorem władz szkolnych.
62 Dz.U. 2007, Nr 226, poz. 1675 ze zm.
63 Pojęcie stowarzyszenia kultury fizycznej występuje jedynie w ustawach o kulturze fizycz-nej z 1984 r. oraz 1996 r.
64 Dz.U. 2005, Nr 155, poz. 1298 ze zm.
65 Dz.U. 2010, Nr 127, poz. 857 ze zm.
jej wejścia w życie 1 września 2005 r. z ustawy o kulturze fizycznej z dnia 18 stycznia 1996 r. usunięto całość regulacji dotyczących sportu kwalifikowa-nego, pozostawiając w ustawie o kulturze fizycznej jedynie regulacje sportu niekwalifikowanego (określanego nieraz mianem nieprofesjonalnego) oraz wychowania fizycznego66. Z kolei ustawa z dnia 25 czerwca 2010 r. o sporcie niemal w całości zastąpiła ustawę z dnia 18 stycznia 1996 r. o kulturze fizycz-nej, pozostawiając jedyny obowiązujący dzisiaj artykuł ustawy – dotyczący zajęć rehabilitacji ruchowej art 43; całkowicie natomiast ustawa ta uchyliła ustawę o sporcie kwalifikowanym67�
66 Warto w tym miejscu odnotować, że pełne utożsamianie sportu kwalifikowanego ze sportem profesjonalnym nie jest prawidłowe (por. wyroki WSA w Rzeszowie z dnia 19 czerwca 2006 r. oraz WSA w Gliwicach z dnia 19 lipca 2006 r. [I SA/Rz 400/06 oraz I SA/GI 927/06; za:
C. Kąkol, Przestępstwa o charakterze korupcyjnym w sporcie, „Prokuratura i Prawo” 2011, nr 11, s. 113]).
67 W kontekście interpretacji tytułów i w konsekwencji precyzyjnego ustalenia zakresu sto-sowania wymienionych ustaw warto zwrócić uwagę na tezę wyroku WSA w Gorzowie Wiel-kopolskim z dnia 5 grudnia 2006 r.: „pojęcie kultury fizycznej i sportu ma szersze znaczenie od pojęcia sportu kwalifikowanego jako formy aktywności człowieka związanej z uczestnictwem we współzawodnictwie sportowym. Sport kwalifikowany jest jednym z elementów tej kultu-ry, która ma bezpośrednie oddziaływanie na stan zdrowia społeczeństwa” (I SA/Go 1302/06, LEX nr 954967).
37