Wpływ prawa europejskiego na działalność sportową

Debata dotycząca zagadnień sportowych zarówno w sensie material-nym, jak i instytucjonalnym toczyła się w ramach EWG, a następnie w UE już od lat 80. XX wieku⁸. Jednak dopiero wraz z wejściem w życie traktatu z Lizbony sport po raz pierwszy stał się przedmiotem kompetencji Unii Eu-ropejskiej. Był to przełom w podejściu tej organizacji europejskiej do prob-lematyki sportowej. Odniesienie do sportu znajduje się w art. 165 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE). Przytoczony przepis przyznaje

7 Do tego zjawiska odnoszą się różne akty prawa międzynarodowego: Międzynarodowa konwencja przeciw apartheidowi w sporcie, przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Organizacji Narodów Zjednoczonych 10.12.1985 r. w Nowym Jorku; Konwencja antydopingowa, Strasburg 16.11.1989 r.; Europejska konwencja w sprawie przemocy i ekscesów widzów w czasie imprez sportowych, a w szczególności meczów piłki nożnej, Strasburg 19.08.1985 r.

8 Zob. C. Miège, L’Union européenne et le sport – entre dérégulation et recherche de nouvelles règles, „RJES” 2000, nr 56, sept., s. 81 i n., zwł. s. 91; B. Bogusz, A. Cygan, E. Szyszczak, The regu-lation of sport in the European Union, Cheltenham, Northampton 2007; C. Barnard, The Substantive Law of the EU: The four freedoms, Oxford 2010, s. 266; C. Lembo, FIFA Transfer Regulations and UEFA Player Eligibility Rules: Major changes in European Football and the Negative effect on minors,

„EMORY International Law Review” 2011, nr 25, s. 550; D. Campbell, „Foreigners killing football”:

UEFA chief’s call for firm action against „global teams” at big clubs’, „Observer” 11.03.2001.

UE miękkie kompetencje w obszarze sportu, skupiające się głównie na koor-dynacji, uzupełnianiu i wspomaganiu działań państw członkowskich. Na-stępnie dzięki białej księdze na temat sportu z 2007 r. nastąpiła intensyfika-cja współpracy na szczeblu unijnym i dialogu dotyczącego sportu. Niemal wszystkie działania w ramach towarzyszącego jej planu działania „Pierre de Coubertin” zostały zakończone lub nadal są realizowane. W dokumencie tym znalazły się projekty wielu działań, które miała realizować i wspierać Unia Europejska, takich jak społeczna rola sportu – poprawa zdrowia pub-licznego poprzez aktywność fizyczną; walka z dopingiem; uwydatnienie roli sportu w kształceniu; działania na zasadzie wolontariatu; włączenie społeczne; walka z rasizmem; sport jako narzędzie rozwoju; gospodarczy wymiar sportu – gromadzenie porównywalnych danych; zapewnienie fi-nansowania organizacji sportowych na szczeblu jak najbliższym obywa-telom; organizacja sportu – szczególny charakter sportu; swobodny prze-pływ, transfery zawodników i agentów zawodników; ochrona nieletnich;

zwalczanie korupcji i prania pieniędzy; system licencji dla klubów sporto-wych; prawa medialne. Biała księga zawiera także propozycje dotyczące konkretnych działań w ramach szczegółowego planu działania „Pierre de Coubertin”. Obejmuje on społeczno-ekonomiczne aspekty sportu, takie jak zdrowie publiczne, edukacja, włączenie społeczne oraz wolontariat, sto-sunki zewnętrzne i finansowanie. W wielu obszarach biała księga pozostaje właściwą podstawą do działań na szczeblu Unii w dziedzinie sportu. Do ob-szarów tych należą np. promowanie działalności na zasadzie wolontariatu w sporcie, ochrona nieletnich i ochrona środowiska.

Problematyka sportowa stanowi przedmiot prac najważniejszych orga-nów Unii Europejskiej, w tym Parlamentu Europejskiego, Rady Unii Europej-skiej, a także Komisji Europejskiej i Europejskiego Trybunału Sprawiedliwo-ści⁹. W strukturach Parlamentu Europejskiego funkcjonuje Komisja Kultury i Edukacji, która w działalności swojej uwzględnia również sprawy sportu i ma na celu poprawę finansowania i promocję aktywności fizycznej, zwłasz-cza wśród młodych ludzi. Dzięki wzmocnieniu roli sportu w prawie i

struk-9 Zob. CJCE, 15 décembre 1995, Bosman, affaire C-415/93, Rec. CJCE, 1995, s. I-4921; CJCE, 18 juillet 2006, Meca-Medina et Majcen, affaire C-519/04 P, Rec. CJCE, 2006, s. I-6991. V.F. Latty, L’arrêt, le livre blanc et le traité. La lex sportiva dans l’ordre juridique communautaire – développements récents, „Rev. du marché commun et de l’Union européenne” 2008, nr 514, s. 43-52; Commission des droits de l’homme, décision du 12 janvier 1994, Durini contre Italie, DR 76-A, 76; G. Cohen-Jo-nathan, La Convention européenne des droits de l’homme, Paris 1989, s. 12; D. Spielmann, Obligations positives et effet horizontal des dispositions de la Convention, [w:] L’interprétation de la Convention européenne des droits de l’homme, pod red. F. Sudre’a, Bruxelles 1998, s. 133-174; J.-P. Marguenaud, Sport et Convention européenne des droits de l’homme: les garanties substantielles, „R.J.E.S.” 2003, nr 66, s. 18-19; F. Rigaux, Le droit disciplinaire du sport, „R.T.D.H.” 1995, nr 22, s. 305. Cf. l’arrêt C.E.D.H., 20 juillet 2001, Pellegrini contre Italie, requête nr 30882/96.

199 turach UE po raz pierwszy pojawił się mechanizm finansowy umożliwiający finansowanie projektów sportowych. Jest nim program Erasmus+ Sport. Ze środków UE finansowany jest również Europejski Tydzień Sportu. Przedsta-wiciele Ministerstwa Sportu i Turystyki biorą udział w posiedzeniach Rady w formacie Edukacja, Młodzież, Kultura i Sport, nieformalnych spotkaniach ministrów, spotkaniach dyrektorów, Grupy Roboczej do spraw Sportu, Ko-mitetu Erasmus+ oraz grup eksperckich. W ramach tych grup dyskutowane są zagadnienia związane z rozwojem polityki sportowej w UE, a także prze-ciwdziałaniem zagrożeniom dla sportu. Wymiernym efektem prac są konklu-zje, rezolucje i rekomendacje, które można znaleźć w bazie dokumentów eu-ropejskich. Unia Europejska wspiera także dobre zarządzanie w sporcie. Jest ono warunkiem autonomii i samoregulacji organizacji sportowych. Chociaż nie można wyodrębnić jednego modelu zarządzania w różnych dyscyplinach europejskiego sportu ze względu na szereg różnic między poszczególnymi krajami, Komisja Europejska uważa, że istnieją pewne wzajemnie powiązane zasady, które leżą u podstaw zarządzania sportem na szczeblu europejskim, takie jak autonomia w ramach prawa, demokracja, przejrzystość i odpowie-dzialność przy podejmowaniu decyzji, reprezentowanie różnych zaintereso-wanych stron. Dobre zarządzanie w sporcie jest niezbędne, by stawić czoła wyzwaniom stojącym przed sportem i ramami prawnymi UE.

W ramach Unii Europejskiej sport jest uznawany za zjawisko, które ma szczególny charakter. Pojęcie prawne szczególnego charakteru sportu zo-stało ustanowione przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej, było uwzględniane przez instytucje UE w różnych okolicznościach i zostało dokładniej omówione w białej księdze na temat sportu i w dołączonym do-kumencie roboczym służb Komisji – jest obecnie usankcjonowane art. 165 TFUE¹⁰. Pojęcie to obejmuje wszystkie cechy charakterystyczne sportu, które

10 Zasadniczo podstawą prawną w sprawie sportu w Unii Europejskiej jest art. 165 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, który wszedł w życie 1 grudnia 2009 r. Stanowi on również fragment szerszej debaty w sprawie sposobu stosowania prawa Unii Europejskiej do działalno-ści federacji sportowych, a także przygotowuje grunt dla nowego podejdziałalno-ścia uwzględniającego szczególny charakter sportu w bardziej konkretny i praktyczny sposób. Na mocy TFUE Unia Europejska ma kompetencje pomocnicze w dziedzinie sportu. Oznacza to, że jej działalność ogranicza się do koordynacji – w razie takiej potrzeby – inicjatyw związanych ze sportem, po-dejmowanych na szczeblu państw członkowskich. Unia Europejska może również podejmować działania motywujące, jednak art. 165 wyraźnie wyklucza wszelkie przepisy harmonizujące.

Oczywiste jest więc, że intencją nowego artykułu nie jest ograniczenie uzasadnionej prawem autonomii federacji sportowych ani ich wyłącznych uprawnień do uznaniowego podejmowa-nia decyzji. Jednakże w przypadkach, gdy prawo UE ma zastosowanie i gdy wpływa ono na działalność organizacji sportowych, obecny art. 165 wymaga uwzględnienia wyjątkowego cha-rakteru sportu. Innymi słowy, chociaż sport nie stoi „ponad prawem”, to sam Traktat zawiera teraz postanowienie, w którego świetle sport nie może być traktowany jak każda inna dziedzina

„działalności gospodarczej”, w oderwaniu od jego szczególnego charakteru.

decydują o jego wyjątkowości, takie jak wzajemna zależność między rywa-lizującymi ze sobą przeciwnikami czy piramidalna struktura otwartych za-wodów sportowych. Pojęcie szczególnego charakteru sportu jest brane pod uwagę przy ocenianiu zgodności zasad sportowych z wymogami prawa UE (prawa podstawowe, swobodny przepływ, zakaz dyskryminacji, konkuren-cja itp.). Do połowy lat 90. status licencjonowanego gracza w europejskich mistrzostwach piłki nożnej przewidywał udział maksymalnie trzech piłkarzy obcego pochodzenia w jednym meczu. Podobne uregulowania były rozpo-wszechnione na szczeblu krajowym i międzynarodowym. Ich celem była pro-mocja piłkarzy krajowych. Zgodnie z prawem Bosmana TSUE stwierdził, że taki udział – chodziło o belgijską federację futbolu – nie był zgodny z art. 48 Traktatu Unii Europejskiej (aktualnie art. 45 TFUE, dawny art. 39 TWE). Prze-ciwnie, w przypadku osób pochodzących z Unii pozostano przy ograniczeniu liczbowym. Późniejsza decyzja TSUE z 12 kwietnia 2005 r. uznała tę klauzulę.

Zawodowy piłkarz rosyjski Simutenkow wniósł sprawę przeciw przepisom federacji hiszpańskiej, według której cudzoziemcy niepochodzący z Unii Eu-ropejskiej mogli być selekcjonowani tylko w ograniczonym zakresie. TSUE stwierdził uchybienie wobec zakazu dyskryminacji, który został wyraźnie podkreślony w umowie o partnerstwie między Unią i Rosją¹¹�

Zasady sportowe dotyczą zazwyczaj organizacji i odpowiedniego pro-wadzenia danej dyscypliny sportu konkurencyjnego. Podlegają one organi-zacjom sportowym i muszą być zgodne z prawem UE. Aby ocenić zgodność zasad sportowych z prawem UE, Komisja rozważa, czy ich cele są zasad-ne, czy wynikające z nich skutki ograniczające są nieodłącznie związane z realizacją tych celów oraz czy są do nich proporcjonalne. Zasadne cele organizacji sportowych mogą wiązać się np. z uczciwością zawodów spor-towych, niepewnością co do ich wyników, ochroną zdrowia sportowców, promowaniem zatrudnienia i szkolenia młodych sportowców, stabilnością finansową klubów sportowych lub jednolitym i stałym sposobem uprawia-nia danego sportu („zasadami gry”). Poprzez dialog z zainteresowanymi stronami działającymi w dziedzinie sportu Komisja dołoży dalszych starań, by na zasadzie analizy poszczególnych tematów wyjaśnić relację między prawem UE i zasadami sportowymi w sporcie zawodowym i amatorskim.

Zgodnie z wyrażonymi podczas konsultacji potrzebami państw członkow-skich i ruchu sportowego Komisja wspiera odpowiednią interpretację

po-11 Zob. Umowa o partnerstwie i współpracy między Wspólnotami Europejskimi i ich Pań-stwami Członkowskimi z jednej strony a Federacją Rosyjską z drugiej strony, podpisana w Kor-fu dnia 24 czerwca 1994 r. i zatwierdzona w imieniu Wspólnot decyzją Rady i Komisji 97/800/

EWWiS, WE, Euratom z dnia 30 października 1997 r. (Dz.Urz. L 327, s. 1); zob. wyroki z dnia 15 grudnia 1995 r. w sprawie C-415/93, Bosman, Zb.Orz. s. I-4921, i z dnia 8 maja 2003 r. Gąsio-rem sprawie C-438/00, Deutscher Handballbund, Zb.Orz. s. I-4135. Por. KP nr 35/03.