Kwestia polityki kursowej

W Polsce od kwietnia 2000 roku obowiązuje system kursu płynnego. Istnieją uza-sadnione podstawy, aby sądzić, że powodem wprowadzenia tego systemu było powsta-nie pewnego mitu, że kurs płynny jest najdoskonalszym systemem kursowym i powsta-nie wymaga żadnych interwencji na rynku dewizowym. Można przypomnieć, że system kursów płynnych został na szerszą skalę zastosowany po załamaniu się systemu kur-sów stałych z Bretton Woods.

Wprowadzenie kursu płynnego w 2000 roku poprzedziły ostre kłótnie Narodowe-go Banku PolskieNarodowe-go z rządem na temat polityki kursowej, którą ówczesne kierownic-two NBP uznało za element polityki pieniężnej. Towarzyszyła temu seria kontrower-syjnych decyzji NBP, zmieniających zasady ustalania kursu złotego do walut obcych, które nie zawsze były zgodne z prawem.

Niewiele można się dowiedzieć na stronach internetowych NBP o zasadach polity-ki kursowej. Dlatego sięgniemy do odpowiedniej literatury w innych bankach central-nych. Jeden z najstarszych i najwyżej cenionych banków centralnych na świecie Bank Anglii oferuje różne opracowania dotyczące systemów kursowych. Jedno z nich jest przeznaczone dla tych, którzy chcieliby poznać politykę kursową od podstaw, aby móc wybrać taki system kursowy, który najlepiej służyłby gospodarce. To oczekiwanie speł-nia oferowane przez Centrum Studiów o Bankowości Centralnej Banku Anglii (Center of Central Banking Studies Bank of England) opracowanie zatytułowane Wybór syste-mu kursu walutowego, którego autorem jest Tony Latter (Latter, 1996). Opracowanie wskazuje argumenty przemawiające za wyborem każdego z wymienionych systemów kursowych, jak i przeciw wyborowi każdego wymienionego systemu kursowego. Ar-gumenty przemawiające za wyborem kursu płynnego są następujące⁴²:

1. Kurs walutowy jest głównie określany przez mechanizm rynkowy. Podstawową zasadą charakterystyczną dla gospodarki rynkowej jest właściwa i efektywna alo-kacja zasobów (w tym zasobów finansowych).

2. Jeżeli rynek dewizowy funkcjonuje efektywnie i kurs walutowy kształtuje się swo-bodnie, to spekulanci nie są w stanie osiągać zysku na koszt banku centralnego⁴³. 3. Popyt i podaż na walutę krajową w stosunku do walut obcych (i vice versa) są

rów-noważone na rynku. Bank centralny nie ma ani obowiązku, ani potrzeby interwe-niować (jego handel walutami ogranicza się tylko do realizacji zleceń klientów).

Krajowe agregaty monetarne nie ulegają zmianie na skutek napływu i odpływu kapitału, a polityka pieniężna jest niezależna i nie musi nawet uwzględniać polityk pieniężnych zagranicznych banków centralnych.

Natomiast argumenty przemawiające przeciwko wyborowi kursu płynnego są następujące:

1. Rynki rzadko funkcjonują z perfekcyjną efektywnością. Powstaje więc ryzyko odchylania się kursu walutowego od wartości uzasadnionych, tzw.

fundamen-42 Argumenty za, jak i przeciw systemowi kursu płynnego zostały przedstawione w tabeli na s. 8 (Latter, 1996).

43 Nie oznacza to jednak, że spekulanci w takich warunkach nie mogą funkcjonować. Wprost prze-ciwnie można powiedzieć, że kurs płynny szczególnie sprzyja działalności spekulacyjnej, która nie zawsze musi być szkodliwa.

tami gospodarczymi i takie odchylenia mogą utrzymywać się w dość długich okresach.

2. Kształtowanie się kursu walutowego w przyszłości jest bardzo niepewne i to two-rzy dla sektora przedsiębiorstw trudności w planowaniu i ocenie projektów inwe-stycyjnych. W pewnych warunkach możliwa jest ochrona przed taką niepewno-ścią na rynkach instrumentów pochodnych (operacje forward, futures, opcje itd.), ale one tworzą dodatkowe koszty.

3. W swobodzie prowadzenia polityki pieniężnej może nastąpić nadużycie, na przy-kład rząd, który nie jest zobowiązany do zapobiegania deprecjacji kursu waluto-wego, może pokusić się do uprawiania inflacyjnych praktyk budżetowych.

Ponadto, w podsumowaniu opracowania (Latter, 1996, s. 12) autor konkluduje:

system kursu płynnego daje pełną swobodę siłom rynkowym, ale jednocześnie za-znacza, że sytuacja sprzyjająca prawidłowemu funkcjonowaniu kursu płynnego może wystąpić tylko w teorii. Natomiast w praktyce takie warunki występują rzadko, a jeśli się pojawią, to utrzymują się niezbyt długo. Stąd też banki centralne krajów, które nie mają wyboru i kurs płynny jest dla nich jedynym wyjściem, interweniują na rynku de-wizowym, aby nie dopuścić do nadmiernych wahań ich kursów walutowych, których nie uzasadniają żadne przyczyny ekonomiczne.

Należy zwrócić też uwagę na inną sprawę uregulowaną artykułem 24 ustawy o NBP, który stwierdza w ustępie 2, że zasady ustalania kursu złotego w stosunku do walut obcych ustala Rada Ministrów w porozumieniu z Radą Polityki Pieniężnej.

Taki stan rzeczy charakteryzuje bardzo małą skuteczność decyzyjną, a bardzo wysoka zmienność kursu złotego takiej decyzji wymaga. Można zatem zadać pytanie, kto ma tę decyzję podjąć i za tę decyzję odpowiadać? Przepis ten nie określa jednak, jak takie porozumienie powinno wyglądać. A polityka kursowa, bo o niej traktuje ów przepis, jest jednym z najważniejszych elementów polityki gospodarczej. Jeżeli w Polsce poja-wi się kryzys finansowy, a niedorozwój polskiego rynku finansowego może do takie-go kryzysu doprowadzić, wówczas pilną i konieczną zmianą może okazać się zmiana zasad ustalania kursu złotego. Na podstawie istniejącego zapisu żadne przedsięwzię-cie może się nie udać, bo osiągnięprzedsięwzię-cie porozumienia rządu z Radą Polityki Pieniężnej może okazać się niemożliwe.

Nie należy mieć jednak wątpliwości, że tak kontrowersyjny zapis powinien zostać jak najszybciej zmieniony. Można zalecić praktycznie jedyne rozwiązanie stosowane powszechnie niemal na całym świecie, że polityka kursowa jest prowadzona przez rząd, a polityka pieniężna przez bank centralny. Znane są tylko trzy wyjątki od tej reguły: pierwszym jest Eurosystem, gdzie zasady polityki kursowej zostały ustalone przez traktat z Maastricht; drugi zdarzył się w Szwecji, gdzie kurs płynny wprowadził parlament szwedzki; trzecim jest NBP, który w ostatnich kilkunastu latach kilkakrot-nie zmieniał zasady ustalania kursu złotego, bez ustawowego uprawkilkakrot-nienia. Standar-dem jest więc w tym przypadku możliwość zmiany zasad ustalania kursu przez polski rząd i taką zasadę wskazanym byłoby wprowadzić na okres wstąpienia złotego do me-chanizmu kursowego ERM II, który poprzedzi przyjęcie przez Polskę wspólnej waluty europejskiej.

Literatura

Abildgren, K. (2005). Sterilised and Non-Sterilised Intervention in the Foreign-Exchange Market. Danmarks Nationalbank Monetary Review, 1^st Quarter.

Bernanke, B., Reinhart, V. i Sack B. (2004). Monetary Policy Alternatives at the Zero BIS (2007). Triennial Central Bank Survey, załącznik 1.

Bound: An Empirical Assessment. Finance and Economics Discussions Series, (48). Wa-shington D.C.: Federal Reserve Board.

Carpenter, S., Ihrig, J. i Klee, E., Quinn, D., Boote, A. (2012). The Federal Reserve’s Ba-lance Sheet. A Primer and Projections. Washington D.C.: Federal Reserve Board.

Chandler, L.V. (1948). Monetary policy, Ch. 20. W: Saving American Capitalism. New York: A.A. Knopf.

Die Währungsunion mit der Deutschen Demokratischen Republik (1990). Monatsbe-richt der Deutschen Bundesbank z lipca.

Friedman, M. (1953). Essay on Positive Economics. Chicago: University of Chicago Press.

http://www.nbp.pl/Home.aspx?f=aktualnosci/Wiadomosci_2006/o280206.html (25.04.2016).

https://www.ecb.europa.eu/ecb/legal/pdf/1_33120111214p100010095.pdf (25.04.2016).

Keynes, J.M. (1985). Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza. Warszawa: PWN.

Klyuev, V., de Imus, P. i Srinivasan, K. (2009). Unconventional Choices for Unconven-tional Times: Credit and Quantitative Easing in Advanced Economies. IMF Staff Po-sition Note, z 4 listopada.

Latter, T. (1996). The Choice of Exchange Rate Regime. Handbooks in Central Banking Studies, (2). Bank of England.

Mill, J.S. (1865). Principles of Political Economy with Some of their Applications to Social Philosophy, vol. 2. London: Longmans Green.

Ośrodek Informacji i Dokumentacji Europejskiej Sejmu RP. Pozyskano z: http://oide.sejm.

gov.pl/oide/images/files/dokumenty/traktaty/Traktat_z_Maastricht_PL_1.pdf (25.04.2016).

Raport o Konwergencji EBC (2004). Pozyskano z: https://www.ecb.europa.eu/pub/pdf/

conrep/cr2004pl.pdf (24.04.2016).

Raport o Konwergencji EBC (maj 2006). Pozyskano z: https://www.ecb.europa.eu/pub/

pdf/conrep/cr2006pl.pdf (24.04.2016).

Status banku centralnego. Doświadczenia i perspektywy. Materiały z konferencji zor-ganizowanej w 29 listopada 1994 roku przez Komisję Polityki Gospodarczej Budżetu i Finansów oraz Biuro Studiów i Ekspertyz. Warszawa 1994.

Taylor, J. (1993). Discretion versus Policy Rules in Practice. W: Carnegie-Rochester Se-ries on Public Policy, 39 (1).

Wearden, G., Fletcher, N. (2012). ECB Lends Banks €529bn but Markets Fall on US QE Doubts. The Guardian z 29 lutego.

Woodford, M. (2012). Methods of Policy Accommodation at the Interest-Rate Lower Bound, referat zaprezentowany na Jackson Hole Symposium 31 sierpnia roku.

Wookey, J. (2008). ECB Offers Longer Term Finance via six-month LTRO’s. Euromo-ney z maja.

Pierwsza próba integracji monetarnej państw EWG nastąpiła w latach 1971−1978 po załamaniu się systemu kursowego, zapoczątkowanego w Bretton Woods w 1944 roku, kiedy pojawił się zamiar, aby stopniowo, w stosunkowo długim okresie, stworzyć pewien rodzaj unii gospodarczej i monetarnej. Głównym instrumentem tych zamie-rzeń miało być utworzone w kwietniu 1972 roku europejskie porozumienie kursowe (European Exchange Rate Arrangement), znane także jako europejski wąż walutowy.

Powodem jego utworzenia (bez udziału Francji) miały być znaczne różnice między EWG a pozostałymi państwami w kształtowaniu się kosztów, cen i popytu, a także miedzy ich trendami. W niedługim czasie przystąpiły do niego Francja i dwa państwa stowarzyszone z EWG: Norwegia i Szwecja. Mechanizm ten polegał na określeniu przedziału wahań kursów rynkowych walut w nim uczestniczących na +/– 1,125%

w stosunku do każdej uczestniczącej w nim waluty. Chodziło o wyeliminowanie do-lara amerykańskiego jako waluty odniesienia, co miało uniezależnić waluty euro-pejskie od fluktuacji tego dolara. Niezależnie od zaburzeń w funkcjonowaniu owego węża i wycofania się z niego niektórych państw (Włoch, Wielkiej Brytanii i Irlandii), europejskie porozumienie kursowe dowiodło, że wzajemna stabilizacja kursów wa-lutowych jest możliwa tylko w warunkach stabilnych i wzajemnie zgodnych polityk gospodarczych poszczególnych państw członkowskich i gotowości podporządkowa-nia się wspólnym celom.