E UROPEJSKIE ROZWIĄZANIA MONETARNE
3.4. Nowy europejski mechanizm kursowy
Powyższy scenariusz dotyczył tylko tych państw, które w 1997 roku spełniły wymagane kryteria konwergencji. Na podstawie decyzji przywódców państw członkowskich Unii Eu-ropejskiej, 1 stycznia 1999 roku jedenaście państw utworzyło unię monetarną, czyli trzeci etap EMU. Poza unią monetarną pozostały te państwa, które nie były w stanie w wymaga-nym terminie spełnić kryteriów konwergencji, a tym samym wejść do strefy euro (Szwecja i Grecja) oraz te, które do tej strefy wejść nie chciały (Wielka Brytania i Dania). Poza unią monetarną miały pozostać zapewne dość długo potencjalnie nowe państwa członkowskie Unii Europejskiej (w tym Polska). Powstanie euro i zniknięcie kilku walut mocnych, takich jak marka niemiecka, gulden holenderski czy frank francuski, nie tylko stworzyło nowe problemy, lecz także wywołało potrzebę nowego mechanizmu kursowego.
Sprawa ta była po raz pierwszy przedmiotem nieformalnego spotkania mini-strów finansów i szefów banków centralnych Unii Europejskiej w Dublinie we wrze-śniu 1996 roku. W czasie tego spotkania swoje stanowisko w sprawie nowego eu-ropejskiego mechanizmu kursowego przedstawił Europejski Instytut Monetarny.
Mechanizm ten dotyczy relacji kursowych pomiędzy walutami państw strefy euro a pozostałymi walutami państw Unii Europejskiej. Nowe zasady zostały określone jako mechanizm kursowy II (Exchange Rate Mechanism II − ERM II) a w jego skład weszły elementy niektórych dotychczasowych zasad europejskiego systemu mone-tarnegooraz nowe jakościowo, wynikające z zaistniałej sytuacji.
Do elementów kontynuacji należała podobna konstrukcja prawna systemu. Za-chowana została dwustopniowa struktura nowego mechanizmu kursowego, polega-jąca na dwóch równoległych porozumieniach pomiędzy państwami członkowskimi.
Pierwsze porozumienie zawarte być powinno pomiędzy rządami państw
członkow-skich, a drugie pomiędzy bankami centralnymi państw członkowskich. Podstawą prawną takiego rozwiązania była odpowiednia decyzja Rady Europejskiej na temat nowego mechanizmu kursowego (Resolution of the European Council of 16 June 1997 in Amsterdam). Natomiast procedury operacyjne były treścią porozumienia pomiędzy Europejskim Bankiem Centralnym a narodowymi bankami centralnymi państw Unii Europejskiej niewchodzącymi do strefy euro. Utrzymany został 15% margines wahań oraz dotychczasowe zasady interwencji dewizowych.
Nową jakością w europejskim mechanizmie kursowym, wynikającą z zaistniałej sytu-acji ekonomicznej i instytucjonalnej trzeciego etapu, był system notowań kursów waluto-wych państw członkowskich. Waluty państw członkowskich niebiorących jeszcze udziału w trzecim etapie były notowane w stosunku do euro jako waluty centralnej nowego syste-mu. Wynika to z tego, że wszystkie państwa Unii Europejskiej spoza strefy euro były zo-bowiązane, w wyniku podpisanych porozumień i traktatu, przystąpić do strefy euro tak szybko, jak tylko zdołają spełnić kryteria konwergencji traktatu z Maastricht. Tak więc podstawą nowego systemu kursowego były tzw. kursy centralne walut państw Unii Euro-pejskiej niewchodzących do strefy euro, określane w stosunku do euro, i wokół tych kur-sów ustanowione zostały wspomniane wcześniej dopuszczalne marginesy wahań. Nie było natomiast żadnych wzajemnych parytetów pomiędzy tymi walutami, co nie wykluczało możliwości zawierania pomiędzy poszczególnymi krajami porozumień, mających na celu ograniczanie marginesu wahań pomiędzy kursami walut tych państw.
Z początkiem 2002 roku w 12 państwach strefy euro nastąpiła wymiana banknotów i monet walut narodowych na banknoty i monety euro. Wydrukowano 14,89 mld bank-notów o wartości 633 mld euro. Wybito 52 mld monet o wadze 250 tys. ton, o wartości 15,75 mld euro. W Holandii zakończono wymianę 28 stycznia, w Irlandii 9 lutego, we Francji 17 lutego, a w pozostałych dziewięciu państwach 28 lutego 2002 roku.
*****
Tak wyglądał zaplanowany i wprowadzony w życie przez przywódców państw zachodnioeuropejskich pożądany kształt unii gospodarczej i monetarnej państw Unii Europejskiej. Scenariusz ten nie jest jednak ani w stu procentach pewny, ani kompletny. Z jednej strony, wątpliwości co do pomyślnej realizacji tego scenariusza wypowiadali i wypowiadają nawet jego autorzy, co nierzadko jest odbierane jako votum nieufności wobec zamierzeń Unii. Powyższe rozwiązania krytykowała także prasa. Europejska wersja „Wall Street Journal” porównała ewentualną klęskę euro do biblijnego Har-Magedonu53. 12 grudnia 1998 roku odbył się w Berlinie panel na temat przyszłości EMU, na którym były członek Rady Niemieckiego Banku Cen-tralnego Wilhelm Hankel zaproponował zmianę nazwy euro na ikar, gdyż czeka go prawdopodobnie podobny los, jak bohatera znanego greckiego mitu o Dedalu i Ika-rze. Jeżeli kurs euro pomimo ostrzeżeń zacznie wzrastać czeka go zapewne los Ikara,
53 Thinking the Unthinkable: Could EMU Fail?, Wall Street Journal z 10 grudnia 1998 roku.Collapse Might Seem Like Armagedon (klęska może wyglądać jak Har-Magedon) − stwierdzał jeden z podtytułów arty-kułu; według Apokalipsy Św. Jana (16:16) będzie to symboliczne miejsce światowej klęski wrogów Boga.
który nie usłuchał przestróg ojca i wzniósł się tak wysoko, że promienie słońca roz-topiły wosk, którym miał sklejone skrzydła i spadł do morza54. Hankel, jako jedna z czterech osób, które zaskarżyły euro do niemieckiego trybunału konstytucyjne-go w styczniu 1998 roku, stwierdził, że to rozwiązanie jest niezkonstytucyjne-godne z niemiecką konstytucją. Z drugiej strony, chociaż założenia i kryteria konwergencji dotyczyły 15 państw Unii, to od 1 maja 2004 roku Unia Europejska rozszerzyła się o dziesięć państw, a od 1 stycznia 2007 roku o następne dwa państwa i obecnie liczy 27 państw.
Istnieje ścisły związek pomiędzy przytoczonymi wyżej okolicznościami. Trzeba pamiętać, że proces osiągania zawartych porozumień i traktatów nie był łatwy. Wyśru-bowane i sięgające granic możliwości kryteria konwergencji spełnić było bardzo trud-no nawet wysoko rozwiniętym gospodarczo krajom zachodnioeuropejskim. Jedtrud-no- Jedno-cześnie bez ich spełnienia wszystkie porozumienia i traktaty stawałyby się martwą literą, a zachodnia Europa wróciłaby do sytuacji sprzed drugiego etapu EMU.
Wprowadzenie euro od 1 stycznia 1999 roku w jedenastu państwach Unii Europejskiej było doniosłym wydarzeniem gospodarczym na skalę światową. Zwolennicy euro wierzą, że ta nowa wspólna europejska waluta przyczyni się do przywrócenia dynamizmu gospo-darce europejskiej, opartej na stabilności cen i dyscyplinie fiskalnej. To właśnie w euro do-strzega się obecnie szansę na nową walutę o zasięgu światowym, która może stać się ważną walutą rezerwową, i która w przyszłości może zastąpić amerykański dolar.
W skali międzynarodowej euro ma wielką szansę na to, aby stać się międzynaro-dową jednostką rozrachunkową, co oznacza, że międzynarodowe transakcje handlowe będą zawierane coraz częściej w tej właśnie walucie nawet w przypadku, kiedy stro-ny transakcji będą spoza Unii Europejskiej. Będzie także zapewne walutą odniesienia przy ustalaniu zasad kursów poszczególnych państw. Kolejna rola euro będzie polegała na spełnianiu przez tę walutę roli międzynarodowego środka płatniczego, co oznacza, że coraz więcej rozliczeń międzynarodowych będzie dokonywane w euro. Dotyczyć to będzie także transakcji interwencyjnych na międzynarodowych rynkach dewizowych.
Wreszcie euro, jako waluta powszechnie używana zarówno w Europie, jak i poza jej granicami, stanie się powszechną walutą rezerwową, w której inne kraje będą loko-wać swoje rezerwy dewizowe.
Amerykański ekonomista Robert Mundell, laureat nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii w 1999 roku, jest uważany za prekursora nowej europejskiej waluty. W grud-niu 1998 roku na konferencji organizowanej przez Luksemburski Instytut Studiów Eu-ropejskich i Międzynarodowych Mundell przedstawił referat na temat “The Euro and the Stability of the International Monetary System” (Euro a stabilność międzynaro-dowego systemu pieniężnego)55, w którym określił wprowadzenie euro jako epokowe wydarzenie dla świata. Aby jednak waluta ta spełniła pokładane w niej nadzieje za warunek tego uznał dalsze rozszerzenie strefy euro o nowe państwa europejskie.
54 1 stycznia 1999 roku 1 euro było równe 1,13 dolara amerykańskiego, w styczniu 2000 roku kurs euro spadł poniżej 1 dolara, a więc w pierwszym roku jego funkcjonowania kurs euro odnotował tendencję spadkową; w lutym 2008 roku kurs euro przekroczył wartość 1,5 dolara.
55 W podobnym tonie Mundell wypowiadał się podczas pobytu w Polsce, gdzie 7 marca 2000 roku wy-głosił wykład na temat rozszerzenia strefy euro w Wyższej Szkole Przedsiębiorczości i Zarządzania im. Leona Koźmińskiego w Warszawie.
perspektywie planowane było poszerzenie strefy euro o następne dwanaście państw europejskich56. Wówczas strefa euro miała liczyć dwadzieścia siedem państw. Stre-fa franka CFA liczy czternaście państw afrykańskich i była powiązana z francuskim frankiem w relacji 1FF = 100 franków CFA. Do tych czternastu państw dodać trzeba jeszcze Komory z frankiem komorskim, równym frankowi CFA, i Wyspy Zielonego Przylądka z escudo, powiązanym z portugalskim escudo. Od 1 stycznia 1999 roku te szesnaście państw afrykańskich ma swoją walutę ściśle powiązaną z euro, a więc po-większa to docelową wielkość strefy euro do czterdzieści trzech państw.
Wiele osób jednak sądzi, że znaczna liczba wyżej wymienionych państw zwiąże swoje waluty z euro. Dało to Mundellowi i innym ekonomistom podstawy do przewi-dywania, że przyszły kształt międzynarodowego systemu pieniężnego będzie opierał się na tzw. wielkiej trójce trzech walut (Great Three, czyli G-3): dolarze amerykańskim, euro i jenie japońskim. Te trzy waluty staną się podstawą do stworzenia trzech wiel-kich stref walutowych na świecie i wówczas problem stabilizacji na światowym rynku dewizowym sprowadzi się do zapewnienia stabilizacji pomiędzy dolarem amerykań-skim, euro i jenem.
Trzeba jednak pamiętać, że powyższe rozwiązanie, wobec coraz bardziej piętrzą-cych się trudności w międzynarodowym systemie pieniężnym, jest kształtem docelo-wym i docelo-wymagającym wiele wysiłków.
Literatura
Council Decision on co-operation between the Central Banks of the Member States of EEC, 64/300/EEC. Pozyskano z: http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CE-LEX%3A31964D0300 (26.04.2016).
Council Decision on the attainment of progressive convergence of economic policies and performance during stage one of economic and monetary union, 90/141/EEC. Pozyska-no z: http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX%3A31990D0141 (26.04.2016).
Prawo Wspólnot Europejskich – Dokumenty (1996).Warszawa: Wydawnictwo Nauko-we „Scholar”.
Resolution of the European Council of 16 June 1997 in Amsterdam, Annex II. Pozyskano z:
http://ec.europa.eu/economy_finance/publications/publication6325_en.pdf (26.04. 2016).
The European Union Encyclopedia and Directory (1996). London: Europa Publications.
Thinking the Unthinkable: Could EMU Fail? (1998). Wall Street Journal z 10 grudnia.
56 Wówczas Mundell przewidywał, że pierwsza szóstka może dołączyć do strefy euro już w 2005 roku jednak dzisiaj już wiadomo, że mogło to nastąpić znacznie później.