T EORETYCZNE I PRAKTYCZNE ASPEKTY POLITYKI PIENIĘŻNEJ
4.3. Teoria inflacji pierwotnej
Termin inflacja pierwotna62 (core inflation) odgrywa od blisko dwudziestu pięciu lat bardzo ważne znaczenie w dyskusjach dotyczących polityki pieniężnej, zarówno wśród teoretyków, jak i praktyków. I chociaż nikt nie próbuje kwestionować znaczenia tej koncepcji, to wciąż nie ma zgody w kwestii pomiaru tego typu inflacji. Najwcze-śniejsze, najbardziej elementarne i powszechne podejście, sprowadzające się do mak-symy „bez żywności i energii”, sięga jeszcze lat siedemdziesiątych ubiegłego stulecia i dotyczy zasady mierzenia inflacji. U podłoża tej maksymy leżało przeświadczenie, że ceny tych dwóch grup towarowych mogą podlegać tak nieprzewidywanym zmia-nom, że mogą znacznie zniekształcać tendencje cenowe, wynikające z prawdziwych przyczyn inflacji. W związku z tym, wskaźniki cen, zawierające ceny zarówno towarów żywnościowych, jak i nośników energii, mogą znacznie zniekształcić tak rozpoznanie, jak i tłumienie tendencji inflacyjnych.
Ostatnio można było zaobserwować wiele prób tworzenia bardziej solidnych pod-staw pomiaru inflacji pierwotnej, w których zauważa się dwie główne cechy. Pierwsza, polega na przypisywaniu większej roli w pomiarze ruchu cen metodom statystycznym niż zjawiskom behawioralnym, i druga, polegająca na tworzeniu monetarnej koncep-cji inflakoncep-cji dla przeciwstawienia jej dotychczasowej mikroekonomicznej koncepkoncep-cji in-flacji, opartej na kosztach utrzymania.
Koncepcja inflacji pierwotnej. Punktem wyjścia koncepcji inflacji pierwotnej jest założenie, że jest to typ inflacji całkowicie odmienny od tej, która jest oparta na teorii kosztów utrzymania i która do dzisiaj jest koncepcją bardziej spójną i znacznie lepiej rozwiniętą niż koncepcja inflacji pierwotnej. Podstawą koncepcji kosztów utrzymania są wydatki lub koszty konsumenckie. W punkcie 0 wystarczy porównać ich wielkość z tymi, które zdarzą się w punkcie 1. O tym, czy mamy do czynienia z inflacją zadecy-duje wielkość i znak różnicy pomiędzy tymi wielkościami. Rezygnacja z pewnej liczby towarów, których zakup zalicza się do kosztów utrzymania może zmienić otrzymane wyniki i oznacza rezygnację z koncepcji kosztów utrzymania.
Podstawą koncepcji inflacji pierwotnej są metody statystyczne, które stosuje się zarówno do cen indywidualnych, jak i do wskaźników cen.
Mierniki inflacji pierwotnej. Wspomniana zasada „bez żywności i energii” ozna-cza krok w kierunku odejścia od teorii kosztów utrzymania w kierunku poszukiwania miernika inflacji pierwotnej. Pojawiło się dość dużo koncepcji miernika inflacji pier-wotnej. Dużą liczbę zwolenników zdobyła niezbyt skomplikowana zasada średniej ru-chomej obliczanej na podstawie historycznych wskaźników inflacji. Ale trzeba pamię-tać, że propozycji takich było i jest znacznie więcej. Warto wspomnieć o propozycji
62 Początkowo w piśmiennictwie polskim rozpowszechniony był termin inflacja bazowa, uwzględniając jednak inne określenie − inflacja podstawowa (underlying inflation), trzeba pamiętać, że polskie okre-ślenia: podstawa i baza, są synonimami i powinno ich się używać tylko zamiennie.
zastosowania filtrów statystycznych do głównych wskaźników inflacji, zwanych od na-zwisk pomysłodawców filtrami Hodricka-Prescotta, czy o metodzie DFI (dynamic fac-tor index), która łączy dwie powyżej wspomniane metody (metodę średniej ruchomej z metodą filtrów), opracowaną przez Michaela F. Bryana i Stephena G. Cecchettiego.
Na wzmiankę zasługują także mierniki otrzymywane metodami VAR (vector auto-regression) lub SVAR (structural vector autoauto-regression), budowane w oparciu o szeregi czasowe. Na podstawie tak skonstruowanych mierników można inflację prognozować.
Literatura
Bronfenbrenner, M., Holzman, F.D. (1963). Survey of Inflation Theory. American Eco-nomic Review, 1963, 53.
Cagan, Ph. (1956). The Monetary Dynamics of Hyperinflation. W: M. Friedman (red.).
Studies in the Quantity Theory of Money. Chicaco: University of Chicago Press.
Friedman, M., Meiselman, D. (1964). The Relative Stability of Monetary Velocity and the Investment Multiplier in the United States 1897−1958. W: Stabilization Policies:
A Series of Research Studies Prepared for the Commission on Money and Credit. Engle-wood Cliffs N.J.: Princeton Hall.
Harberger, A.C. (1963). The Dynamics of Inflation in Chile. W: C.F. Christ (red.). Mea-surement in Economics: Studies in Mathematical Economics and Econometrics in Mem-ory of Yehuda Grunfeld. Stanford: Stanford University Press.
Holzman, F.D. (1964). Escalation and Its Use to Mitigate the Inequities of Inflation. W:
Inflation, Growth and Unemployment. Englewood Cliffs N.J.: Prentice-Hall.
Kazimierczak, A. (2000). Polityka pieniężna w gospodarce rynkowej. Warszawa: Wy-dawnictwo Naukowe PWN.
Lerner, A.P. (1951). Full Employment and Inflation. W: Economics of Employment.
New York: McGraw-Hill.
Means, G.C. (1962). Pricing Power and the Public Interest. New York: Harper.
Phelps, E.S. (1961). A Test for the Presence of Cost Inflation in the United States:
1955−1957. Yale Economic Essays, (1).
Philips, A.W. (1958). The Relation between Unemployment and the Rate of Change of Money Wage Rates in the United Kingdom: 1861−1957. Economica. New Series, (25).
Reder, M. (1948). The Theoretical Problems of a National Wage-Price Policy. Canadian Journal of Economic and Political Science, (14).
Rothbard, M. (1962). The Case for a 100 Per Cent Gold Dollar. W: B. Yeager (red.). In Search of Monetary Constitution. Cambridge Mass.: Harvard University Press.
Schulze, C.L. (1959). Recent Inflation in the United States. U.S. Congress, Joint Econo-mic Committee. Study Paper No. 1. Washington.
Selden, R.T. (1959). Cost-push Versus Demand-pull Inflation: 1955−1957. Journal of Political Economy, (67).
Spencer, R.W. (1975). Inflation, Unemployment and Hayek. Federal Reserve Bank of St.
Louis Review z maja.
The Uneasy Triangle (1952). The Economist, (164).
Turvey, R. (1949). Period Analysis and Inflation. Economica. New Series (16).
Warburton, C. (1951). The Misplaced Emphasis in Contemporary Business-fluctu-ation Theory. W: Readings in Monetary Theory. American Economic AssociBusiness-fluctu-ation. Ho-mewood III, Philadelphia: Irwin.
Solidne podstawy ilościowej teorii pieniądza powstały już w osiemnastym wieku. Najstarszy ślad prowadzi do Simona Newcomba, znanego astronoma, któ-ry w 1886 roku podał matematyczną formułę teorii ilościowej. W 1898 roku swoje dość misterne analizy przedstawił w języku niemieckim szwedzki ekonomista Knut Wicksel. Za najbardziej reprezentatywne są uważane jednak dwa ujęcia teorii ilo-ściowej. Pierwsze, ujęcie transakcyjne (transaction version) Irvinga Fishera z 1911 roku i drugie, ujęcie salda kasowego (cash-balance version), zwanego także ujęciem z Cambridge, które przypisuje się Alfredowi Marshallowi (1923 r.) i Arthurowi C.
Pigou (1917 r.)63.
W najbardziej pełnej formie teoria ilościowa pieniądza podkreśla ścisłą proporcjo-nalność pomiędzy ilością tego, co określa się jako pieniądz a poziomem cen. Praktycz-nie każdy przedstawiciel tej teorii przyznawał, że zmiany ilości pieniądza, które towa-rzyszą zmianom w wolumenie handlu lub wielkości produktu krajowego, nie powodują automatycznie zmian cen. Wielu z nich uważało także, że skłonność społeczeństwa do trzymania pieniędzy może pojawić się z wielu powodów i może wprowadza pewne dys-proporcje pomiędzy zmianami ilości pieniądza, przypadającymi na jednostkę handlu lub jednostkę produktu krajowego, a zmianami cen. Wszyscy jednak podzielali pogląd, że powyższe zjawiska mają drugorzędne znaczenie dla znacznych zmian zarówno cen, jak i ilości pieniądza w obiegu i że jedno nie może zdarzyć się bez drugiego.
Teoria ilościowa pieniądza we wszystkich wersjach jest oparta na rozróżnieniu pomiędzy nominalną ilością pieniądza i realną ilością pieniądza. Nominalną ilością pieniądza jest ilość wyrażona w jakichkolwiek jednostkach używanych do określania pieniądza, w: talentach, syklach, funtach, frankach, lirach, drachmach, dolarach, zło-tych itd. Realna ilość pieniądza jest wyrażona w wolumenie dóbr i usług, jaką za pie-niądze można zakupić.
Nie ma jednolitego sposobu wyrażania realnej ilości pieniądza. Jedną z najpo-pularniejszych metod jest metoda standardowego koszyka dóbr i usług. Dochodzi się do niego pośrednio i realną ilość pieniądza otrzymuje się poprzez dzielenie no-minalnej ilości pieniądza przez wskaźnik cen. Standardowy koszyk dóbr i usług jest więc koszykiem, którego elementy składowe są używane jako wagi do kalkulacji
63 Niniejszy rozdział został opracowany na podstawie publikacji: M. Friedman (red.). (1956).