nie krzywej IS wystąpi nadwyżka podaży towarów. Kierunek działania mechanizmu mnożnika pokazują poziome strzałki na rysunku 1.
Im niższa jest wrażliwość wydatków (niższa krańcowa skłonność do konsumpcji i wyższa stawka podatku dochodowego, czyli wysoki mnożnik) i im niższa jest wrażli-wość inwestycji na wysokość stopy procentowej, tym jest większe nachylenie krzywej.
Odwrotne tendencje, czyli niski mnożnik i wysoka wrażliwość inwestycji na wysokość stopy procentowej, powodują bardziej płaskie nachylenie krzywej IS.
Podobnie jak J.R. Hicks możemy wyznaczyć krzywą LM120, jako zbiór punktów równowagi poziomów produkcji i poziomów stopy procentowej. Jak widać na ry-sunku 1 jest to zależność dodatnia, czyli krzywa LM ma charakter rosnący. Jeśli więc krzywa LM przedstawia zbiór punktów równowagi rynku pieniężnego to każdy punkt, który leży poza tą krzywą reprezentuje brak równowagi rynku pieniężnego. Jeśli przy danym poziomie produkcji stopa procentowa jest za wysoka pojawia się nadwyżka podaży pieniądza i r spada. Jeśli stopa procentowa jest za niska pojawia się nadwyżka popytu na pieniądz i r rośnie. Tak więc wszystkie punkty leżące ponad krzywą LM reprezentują nadwyżkę podaży pieniądza, a wszystkie punkty leżące pod krzywą LM reprezentują nadwyżkę popytu na pieniądz. Strzałki pionowe na rysunku 1 oznaczają więc kierunek działania sił rynkowych na rynku finansowym.
Krzywa LM może przesuwać się w wyniku zmiany wielu parametrów. Wzrost po-daży nominalnej pieniądza, spadek wskaźnika cen p, spadek popo-daży obligacji BS, spa-dek popytu na pieniądz Md czy wzrost popytu na obligacje Bd powodują przesunięcie krzywej LM w prawo. Przeciwne tendencje przesuwają krzywą LM w lewo.
Na rysunku 1 naniesione zostały krzywe IS i LM. Widać na nim wyraźnie, że je-dynym punktem, w którym rynki towarowe i pieniężne są w równowadze jest punkt E, gdzie r = r* i Y = Y*. Można go określić jako punkt równowagi produkcji i stopy procentowej, który równoważy rynek towarowy z rynkiem pieniądza.
120 L pochodzi od angielskiego słowa liquidity, a M od słowa money.
Rysunek 1. Model IS-LM Hicksa-Hansena Źrodło: opracowanie własne
na podstawie literatury.
Rysunek 2. Model IS=LM z pułapką płynności Źródło: Krugman, 2011.
Rysunek 1 zwany potocznie kopertą dzieli przestrzeń na cztery pola, które ozna-czają odpowiednie rodzaje nierównowagi na rynku towarów i rynku pieniądza. Pole I oznacza nadwyżkę podaży towarów i nadwyżkę popytu na pieniądz. Pole II oznacza nadwyżkę popytu na towary i nadwyżkę popytu na pieniądz. Pole III oznacza nadwyż-kę popytu na towary i nadwyżnadwyż-kę podaży pieniądza. Pole IV oznacza nadwyżnadwyż-kę podaży towarów i nadwyżkę podaży pieniądza. Można na podstawie tego wykresu wyciągać dalsze wnioski. Na przykład, gdy stopa procentowa jest wyższa od stopy równowagi r* wystąpi zjawisko charakterystyczne dla pola IV, czyli nadwyżka podaży towarów z nadwyżką podaży pieniądza. Nadwyżka popytu na towary też może wystąpić przy nadwyżce podaży pieniądza (górna połowa pola III), a nadwyżka popytu na pieniądz może wystąpić przy nadwyżce podaży towarów (górna połowa pola I). Natomiast nie wystąpi zjawisko charakterystyczne dla pola II, czyli nadwyżka popytu na towary z nadwyżką popytu na pieniądz. Podobnie można wnioskować dla stopy procentowej niższej od stopy równowagi r* i twierdzić, że nie wystąpi zjawisko charakterystyczne dla pola IV, czyli nadwyżka podaży towarów z nadwyżką podaży pieniądza.
Jednak nawet sami jego autorzy twierdzili, że model powyższy ma wiele bra-ków, powoduje sporo trudności i daleki jest od ideału. Pozwala jednak zaobser-wować pewne reakcje jednych wielkości ekonomicznych na inne. Wzrost pew-nych zmienpew-nych autonomiczpew-nych (C0, TX0, TR0, I0, G0 itp.) powoduje przesuwanie się krzywej IS w prawo i w konsekwencji prowadzi do powstania nowego punktu równowagi, który oznacza wyższy poziom produkcji i wyższą stopę procentową.
Wzrost podaży pieniądza, spadek poziomu cen, spadek popytu na pieniądz itd.
powodują przesuwanie się krzywej LM w prawo, co w konsekwencji prowadzi do nowego punktu równowagi, który oznacza wyższy poziom produkcji i niższą stopę procentową. Można zauważyć, że skuteczność polityki fiskalnej (mającej wpływ na położenie krzywej IS) i polityki pieniężnej (mającej wpływ na położenie krzy-wej LM) w dużym stopniu zależy od nachylenia obu krzywych. Bardziej stroma krzywa LM przy bardziej płaskiej krzywej IS powodują większą skuteczność po-lityki pieniężnej (większe efekty zmian stopy procentowej). Bardziej płaska LM przy bardziej stromej IS powoduje większą skuteczność polityki fiskalnej (większe efekty zmian wielkości autonomicznych).
Braki te nie zniechęciły jednego z laureatów nagrody Nobla z dziedziny ekono-mii Paula Krugmana, który uznał ten model za szczególnie przydatny do wyjaśnie-nia obecnych warunków ekstremalnych, w których popyt konsumpcyjny pozostaje na tak niskim poziomie, że gospodarka znajduje się w fazie kryzysu pomimo zero-wych stóp procentozero-wych. Wówczas model IS-LM wygląda następująco:
Jak widać na rysunku 2 krzywa LM staje się płaska na poziomie zerowym. Dzieje się tak dlatego, że gdy stopa procentowa spadnie poniżej zera ludzie wolą trzymać pie-niądze niż lokować je w papierach wartościowych. Poza granicą zera pieniądz staje się znacznie lepszym środkiem tezauryzacji niż papiery wartościowe, które nie przynoszą dochodu, a zmiany podaży pieniądza nie przynoszą żadnych efektów. Taka sytuacja jest określana w teorii ekonomii jako pułapka płynności.
Jeśli wykorzystamy tu model IS-LM będziemy mogli sporządzić pewne prognozy.
Deficyt budżetowy przesunie krzywą IS w prawo. W przypadku pułapki płynności nie
ma to jednak wpływu na stopę procentową, która niezależnie od skali przesunięcia pozostanie na poziomie zerowym. Ilość pieniądza w obiegu może być więc dowolnie zwiększana i nie przyniesie to praktycznie żadnych skutków.
Dlatego wszystkie obawy przewidujące niekontrolowany wzrost stóp procento-wych i galopującą inflację, które w 2009 roku pojawiły się w związku z akcją banków centralnych, określanych jako quantitative easing, były zdaniem Paula Krugmana przesadne. Wszyscy, którzy chociaż trochę rozumieli model IS-LM, przewidywali, że w ówczesnych warunkach można nawet potroić bazy monetarne banków centralnych i nie spowoduje to żadnych skutków inflacyjnych. Była więc to swego rodzaju rehabili-tacja modelu IS-LM i porażka tych, którzy niemal panicznie reagowali na tzw. dodru-kowanie pieniądza przez bank centralny (Krugman, 2011).
Literatura
Hansen, A.H. (1949). IS_LM and Modern Macroeconomics. Red. W. Young, B.Z. Zil-berfarb (reprodukcja z 2000 r., New York: Springer Science & Business Media).
Hicks,J.R. (1937). Mr. Keynes and the “Classics”; A Suggested Interpretation. Econo-metrica, 5(2).
Hicks, J.R. (1980). „IS_LM”: An Explanation. Journal of Post Keynesian Economics, 3(2).
Krugman, P. (2011). IS-LMentary. The New York Times z 9 października.
Bernanke, B., Reinhart, V. i Sack, B. (2004). Monetary Policy Alternatives at the Zero Bound: An Empirical Assessment. Finance and Economics Discussions Series, (48).
Washington D.C.: Federal Reserve Board.
Bronfenbrenner, M., Holzman, F.D. (1963). Survey of Inflation Theory. American Eco-nomic Review, 53, s. 593−661.
Cagan, P. (1956). The Monetary Dynamics of Hyperinflation. W: M. Friedman (red.).
Studies in the Quantity Theory of Money. Chicago: University of Chicago Press.
Carpenter, S., Ihrig, J. i Klee, E., Quinn, D., Boote, A. (2012). The Federal Reserve’s Ba-lance Sheet. A Primer and Projections. Washington D.C.: Federal Reserve Board.
Chandler, L.V. (1948). Monetary Policy, Ch. 20. W: S.E. Harris (red.). Saving American Capitalism. New York: Published A.A. Knopf.
Convergence Report 2004, European Central Bank, 2004. Pozyskano z: https://www.
ecb.europa.eu/pub/pdf/conrep/cr2004en.pdf (25.04.2016).
Convergence Report May 2006, European Central Bank, 2006.Pozyskano z: https://
www.ecb.europa.eu/pub/pdf/conrep/cr2006en.pdf (25.04.2016).
Die Wärungsunion mit der Deutschen Demokratischen Republik (1990). Monatsbe-richt der Deutchen Bundesbank” z lipca.
Friedman, M. (1956). The Quantity Theory of Money − A Restatement. W: M. Friedman (red.). Studies in the Quantity Theory of Money. Chicago: University of Chicago Press, s. 5−21.
Friedman, M., Meiselman, D. (1964). The Relative Stability of Monetary Velocity and the Investment Multiplier in the United States 1897−1958. W: Stabilization Policies:
A Series of Research Studies Prepared for the Commission on Money and Credit. Engle-wood Cliffs, N.J.: Prentice Hall Inc., s. 165−268.
B IBLIOGRAFIA
Harberger, A.C. (1963). The Dynamics of Inflation in Chile. W: C.F. Christ (red.). asurement in Economics: Studies in Mathematical Economics and Econometrics in Me-mory of Yehuda Grunfeld. Stanford: Stanford University Press, s. 219−250.
Hart, A.G., Kenen, P.B. (1961). Money, Debt, and Economic Activity. Englewood Cliffs N.J.: Prentice-Hall Inc.
Holzman, F.D. (1964). Escalation and its Use to Mitigate the Inequities of Inflation, w: Infla-tion, Growth and Unemployment. Englewood Cliffs, N.J.: Prentice-Hall Inc., s. 177−229.
IMF Annual Report, 2007.
Johnson, H.G. (1962). Monetary Theory and Policy. American Economic Review, 52, s. 335−384.
Kazimierczak, A. (2000). Polityka pieniężna w gospodarce rynkowej. Warszawa: Wy-dawnictwo Naukowe PWN.
Keynes, J.M. (1985). Ogólna teoria zatrudnienia procentu i pieniądza. Warszawa: PWN.
Klyuev, V., de Imus, P. i Srinivasan, K. (2009). Unconventional Choices for Unconventio-nal Times: Credit and Quantitative Easing in Advanced Economies. IMF Staff Position Note z 4 listopada.
Latter, T. (1996). The Choice of Exchange Rate Regime. Handbooks in Central Banking Studies (2). Bank of England.
Lerner, A.P. (1951). Full Employment and Inflation. W: Economics of Employment.
New York: McGraw-Hill, s. 191−241.
Means, G.C. (1962). Pricing Power and the Public Interest. New York: Harper.
Perry, F.E. (1989). The Elements of Banking. London: Routledge in association with the Chartered Institute of Bankers.
Phelps, E.S. (1961). A Test for the Presence of Cost Inflation in the United States:
1955−1957. Yale Economic Essays, (1), s. 28−69.
Philips, A.W. (1958). The Relation between Unemployment and the Rate of Change of Mo-ney Wage Rates in the United Kingdom: 1861−1957. Economica. New Series (25), s. 283−299.
Prawo Wspólnot Europejskich – Dokumenty (1996). Warszawa: Wydawnictwo Nauko-we „Scholar”.
Reder, M. (1948). The Theoretical Problems of a National Wage-Price Policy. Canadian Journal of Economic and Political Science (14), s. 46−61.
Rothbard, M. (1962). The Case for a 100 Percent Gold Dollar. W: B. Yeager (red.). In Search of Monetary Constitution. Cambridge, Mass.: Harvard University Press, s. 94−136.
Schulze, L. (1959). Recent Inflation in the United States. U.S. Congress, Joint Economic Committee, Study Paper No. 1, Washington.
Selden, R.T. (1959). Cost-push Versus Demand-pull Inflation: 1955−1957. Journal of Political Economy, 67, s. 1−20.
Spencer, R.W. (1975). Inflation, Unemployment and Hayek. Federal Reserve Bank of St.
Louis Review, maj, s. 6−10.
Status banku centralnego. Doświadczenia i perspektywy. Materiały z konferencji zorga-nizowanej 29 listopada 1994 roku przez Komisję Polityki Gospodarczej Budżetu i Fi-nansów Sejmu RP oraz Biuro Studiów i Ekspertyz.
Sulmicki, P. (1977). Międzynarodowa wymiana gospodarcza. Warszawa: PWE.
The European Union Encyclopedia and Directory 1996, 2nd ed.
Tobin, J. (1961). Money, Capital and Other Stores of Value. American Economic Re-view, 51(2), s. 26−37.
Turvey, R. (1949). Period Analysis and Inflation. Economica. New Series (16), s. 218−227.
Wallich, H.C., Exchange Rates, Inflation and the Dollar, w: “Economic Impact” 1980, nr 2, s. 38−41.
Warburton, C. (1951). The Misplaced Emphasis in Contemporary Business-fluctu-ation Theory. W: Readings in Monetary Theory, American Economic AssociBusiness-fluctu-ation. Ho-mewood III Philadelphia: Irwin, s. 284−318.
Woodford, M. (2012). Methods of Policy Accommodation at the Interest-Rate Lower Bound, referat zaprezentowany na Jackson Hole Symposium 31 sierpnia 2012 roku.
Żyżyński, J. (2005). Problemy polityki pieniężnej. Working paper nr 05-002, maj. War-szawa: Wydawnictwo Naukowe Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego.
Żyżyński, J. (1996). Pieniądz a transformacja gospodarki. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.