Lingwistyczne aspekty komunikacji internetowej

Z uwagi na cel badań, sformułowany w paradygmacie językoznawczym, niniejszy podrozdział stanowi omówienie komunikacji internetowej z perspektywy lingwistycznej, w tym jej właściwości. Eksplicytną charakterystykę komunikacji internetowej przedstawia językoznawca polonistyczny Jan Grzenia (2006) w publikacji Komunikacja językowa w Internecie. Autor skupia się, na „humanistycznych, filologicznych i lingwistycznych aspektach zagadnienia‖ (Grzenia 2006: Wstęp), natomiast w swojej analizie odnosi się do zjawisk w ramach szerszego terminu „komunikacja elektroniczna‖. W niniejszym podrozdziale zostaną zaprezentowane cechy charakterystyczne komunikacji internetowej na portalach społecznościowych.

Komunikację internetową według Grzeni (2006: 97–119) cechują:

– spontaniczność, – kolokwialność, – multimedialność, – hipertekstowość, – hierarchiczność, – automatyzacja, – dynamiczność.

Pomimo iż komunikacja internetowa jest głównie komunikacją pisemną, cechuje ją w dużej mierze spontaniczność, która ujawnia się nie tylko w występowaniu typowych dla niej cech językowych, takich jak zacieranie granic zdań czy też anakoluty, lecz także w braku znaków diakrytycznych polskiego alfabetu oraz błędach literowych i ortograficznych. Poniżej przykład¹⁴⁹ komunikacji w ramach portalu społecznościowego Facebook; spontaniczność wyraża się tutaj także w stosowanej interpunkcji: brakuje kropek oraz przecinków, w nadmiarze natomiast używa się znaków emotywnych (pytajnik, wykrzyknik oraz wielokropek – również w języku niemieckim).

149 Dane personalne (imię i nazwisko), a także zdjęcie profilowe zostały usunięte.

120

Grafika 17: Przykład treści opublikowanej na portalu społecznościowym Facebook w języku polskim

Dla języka niemieckiego natomiast (jak zauważają Burger i Luginbühl [2014: 468], analizując komentarze do internetowych artykułów prasowych w celu określenia cech nieformalnego użycia języka) charakterystyczne są elipsy, np. einfach traurig (pol. po prostu smutne), pisownia cechująca potoczną wypowiedź, np. nix (pol. nic, od nichts) lub z poniższego przykładu isses (pol. jest, od ist es), a także partykuły Hallo (pol. cześć).

Poniżej przykład komunikacji na portalu Facebook w języku niemieckim.

Grafika 18: Przykład treści opublikowanej na portalu społecznościowym Facebook w języku niemieckim

Grzenia (2006: 101) konstatuje, iż:

fragmenty nazbyt staranne charakteryzowałyby uczestnika np. jako pedanta lub nawet jako człowieka nieszczerego. Staranność ujawniałaby się w tym przypadku przez bardziej rygorystyczne stosowanie reguł pisowni, a szczególnie naznaczone w tym kontekście

121 brakiem spontaniczności byłoby zwłaszcza stosowanie wielkich liter (w funkcji innej niż ekspresywna) oraz standardowej interpunkcji.

Kolejną właściwością komunikacji internetowej jest kolokwialność, która polega głównie na traktowaniu czytelnika jako partnera, np. z powyżej przytoczonego fragmentu w języku polskim: „zrobisz już wszystko‖, „najlepsze gdy wlejesz‖, „idziesz się napić‖, a także formy kolokwialne: „facet‖, „nasika‖, których użycie wynika z potrzeby niwelowania różnic w hierarchii rozmówców (por. Grzenia 2006: 106) i spełnia funkcję fatyczną.

Możliwość dodawania obrazów oraz krótkich filmów stanowi o kolejnej właściwości komunikacji internetowej, którą jest multimedialność. Cechą charakterystyczną komentarzy dodawanych na portalu społecznościowym Facebook są tzw. emotikony, które pełnią funkcję ekspresywną. W powyżej zacytowanym przykładzie pojawiają się emotikony o następującej formie deskryptywnej: „lubię to!‖, „super‖, „ha ha‖.

Grafika 19: Emotikony portalu społecznościowego Facebook

Przedstawione na powyższej grafice emotikony dostępne w ramach portalu społecznościowego Facebook mają kolejno następującą formę deskryptywną:

a) dla języka polskiego „Lubię to‖, dla języka niemieckiego gefällt mir;

b) dla języka polskiego „Super‖, dla języka niemieckiego love;

c) dla języka polskiego i niemieckiego „ha ha‖;

d) dla języka polskiego i niemieckiego „wow‖;

e) dla języka polskiego „Przykro mi‖, dla języka niemieckiego traurig;

f) dla języka polskiego „Wrr‖, dla języka niemieckiego wütend.

Ponadto można zaobserwować komentarze będące konglomeratami słowno-obrazowymi lub słowno-filmowymi.

Kolejna cecha, hipertekstowość¹⁵⁰, jest związana z multimedialnością, można bowiem łączyć w ramach komunikacji internetowej formę tekstową z dokumentami

150 Najpowszechniejsze obecnie znaczenie pojęcia hipertekstu pochodzi od Theodora Nelsona i Douglasa Engelbarta. Badacze w 1965 roku zainspirowali się wizjonerskim artykułem Vannevara Busha z 1945 roku zatytułowanym As We May Think. Tekst opisuje urządzenie do gromadzenia i odtwarzania wiedzy o nazwie Memex. Nalson i Douglas użyli pojęcia hipertekstu w odniesieniu do niesekwencyjnej i nielinearnej

122 hipertekstowymi poprzez zastosowanie hiperłącza. Ujmując precyzyjniej: „hiperłącza są rodzajem środka retorycznego, za pomocą którego autor tekstu wskazuje odpowiedni związek intertekstualny, uznany przezeń za istotny dla odbioru jego tekstu‖ (Grzenia 2006:

111).

Hierarchiczność, jako następna właściwość komunikacji internetowej, jest realizowana w ramach portalu społecznościowego Facebook w sposób wyjątkowo intensywny. Tę cechę ilustrują przykłady cytowane powyżej (zob. grafika 17 i grafika 18), bowiem do każdego komentarza można dodać dowolną liczbę odpowiedzi, które znajdują się w układzie graficznym niżej w stosunku do wypowiedzi rozpoczynającej dany wątek.

W ramach portalu, aby zobaczyć odpowiedzi do komentarzy, należy zaznaczyć ich ikonę.

Taka hierarchizacja tekstów jest środkiem, ułatwiającym odbiór tekstów.

Cechą komunikacji internetowej jest także automatyzacja, możliwe jest bowiem automatyczne dodawanie konkretnych tekstów lub ich fragmentów, przetwarzanie już istniejących treści, a także tworzenie tekstów seryjnych.

Kolejna cecha, dynamiczność, wskazuje, że teksty w komunikacji internetowej mogą zostać łatwo usunięte lub zmienione. Portal społecznościowy Facebook udostępnia informację pod komentarzem, czy tekst po jego opublikowaniu był edytowany, jak w przykładzie poniżej (grafika 20).

Grafika 20: Przykład edytowanego komentarza w ramach portalu społecznościowego Facebook

Należy także dodać, iż komentarze użytkowników portalu społecznościowego Facebook stanowią odpowiedź na zamieszczanie przez innych użytkowników tzw. postów nie tylko w formie tekstowej, obrazkowej lub wideo, ale także w formie artykułów prasowych.

Warto podkreślić, iż na portalu wyświetlają się tylko obraz, nagłówek, lead¹⁵¹ (jeśli istnieje, niem. Lead, także Vorspann) oraz jego adres źródłowy. W ramach serwisu organizacji danych (por. Burger i Luginbühl 2014: 448). Więcej o hipertekście pisali m.in. Sager (2000), Landow (2001), Lehnen (2006) czy Żydek-Bednarczuk (2012).

151 Pierwszy wyodrębniony graficznie akapit artykułu prasowego.

123 Facebook nie wyświetla się tekst główny artykułu; dopiero po kliknięciu na nagłówek lub zdjęcie, poprzez hiperłącze, użytkownik jest przenoszony na właściwą stronę, na której można także dodawać komentarze. W ramach serwisu Facebook komentarze są zatem dodawane bezpośrednio pod obrazem i nagłówkiem artykułu prasowego (a także leadem, jeśli istnieje) oraz treścią postu, który znajduje się nad artykułem.

Wymienione elementy werbalne oraz graficzne współtworzą odniesienia intratekstualne do tekstu głównego. Nagłówek jest powiązany intratekstualnie z leadem oraz tekstem głównym i ma wzbudzić uwagę czytelnika, a także ułatwić mu wybór tekstów (por. Burger i Luginbühl 2014: 147). Autorzy przedstawiają powyższe cechy charakterystyczne w sposób graficzny (zob. grafika 21).

Grafika 21: Funkcje nagłówka i jego powiązania intratekstualne według Burgera i Luginbühla (2014: 147)

Burger i Luginbühl (2014: 149) przedstawiają graficznie także podział możliwej formy nagłówka oraz jego relację do tytułu¹⁵² (zob. grafika 22).

Grafika 22: Forma nagłówka i jego odniesienie do tytułu według Burgera i Luginbühla (2014: 149)

152 Burger i Luginbühl (2011: 148) przyjmują, iż tytuł jest pojęciem nadrzędnym dla nagłówka, który jest elementem tylko jednego artykułu prasowego, tytuł może się natomiast odnosić np. do całej rubryki.

tytuł nagłówek

prosty

inne

złożony

wiersz tytułowy dodatkowy wiersz

powyżej poniżej

nagłówek lead/tekst główny

czytelnik

funkcja fatyczna funkcja selekcji funkcja intratekstualna

124 Najczęstszy, według autorów (2014: 149), podział wierszy w złożonym typie nagłówka wygląda w następujący sposób:

Unruhen in islamischen Ländern dauern an

Heftige Proteste in Kabul Nasrallah fordert in Beirut Verbot von Schmähfilm im Internet (pol. Trwają zamieszki w krajach islamskich

Gwałtowne protesty w Kabulu Nasrallah żąda w Bejrucie zakazu dla ubliżających filmów w Internecie)

W powyższym przykładzie w nagłówku został sformułowany przekaz tekstu głównego, natomiast wiersz poniżej jest opisem stanu faktycznego (por. Burger i Luginbühl 2014:

149). Nagłówek, który pełni funkcję odniesienia intratekstualnego do tekstu głównego, może być sformułowany jako¹⁵³ a) informacja, b) zagadka lub c) cytat. Powyżej zacytowany nagłówek jest przykładem nagłówka pierwszego typu, sformułowanego jako informacja. Przykłady za Burgerem i Luginbühlem (2014: 152–153) kolejnych dwóch typów w języku niemieckim to:

(b) Der rote Hai hat neue Kiemen (pol. czerwony rekin ma nowe skrzela)

Geht Schumi die Luft aus? (pol. czy Schumacherowi niem. Schumi skończy się powietrze?)

(c) „Ein massiver Konflikt in der Sache”

SPD und Grüne einigen sich auf einen Kompromiss im Streit über den Bau des Metrorapid / von Peter Schilder

(pol. „wielki konflikt w tej sprawie‖ SPD i Zieloni zgadzają się co do kompromisu w sprawie kontrowersji dotyczących budowy systemu szybkiego transportu / Peter Schilder)

Nagłówki artykułów prasowych należy różnicować w zależności od ich źródła: w prasie bulwarowej – w odróżnieniu od prasy abonamentowej – stosuje się w nagłówkach silnie emocjonalną leksykę i frazeologię, drastyczną metaforykę, złożenia błyskawiczne (niem. Augenblickskomposita, złożenia tworzone na potrzeby aktualnego artykułu prasowego), a także potoczne słownictwo (por. Burger i Luginbühl 2014: 151). Według Burgera i Luginbühla (2014: 151) do niemieckiej, austriackiej i szwajcarskiej prasy bulwarowej należą: „Bild‖, „Krone‖ i „Blick‖.

153 O innych rodzajach nagłówków z przykładami w języku polskim pisała Sadowska (2007), która używa terminów „tytuł‖ i „nagłówek‖ synonimicznie.

125