Majątek obrotowy organizacji – rzeczowy i finansowy

Aktywa obrotowe, w przeciwieństwie do aktywów trwałych, przeznaczone są do wykorzystania w czasie jednego roku obrachunkowego. Z reguły sprowadza się to do

zu-Ŝycia ich w jednym cyklu operacyjnym lub odsprzedaŜy w czasie poniŜej 12 miesięcy (jest to majątek, którego składniki tracą swoją postać naturalną w stosunkowo krótkim czasie). Aktywa biorą bezpośredni udział w działalności gospodarczej danej organizacji, a co się z tym wiąŜe, znajdują się w ciągłym ruchu i przechodząc przez kolejne fazy działalności, przyjmują coraz inną postać.

W ustawie o rachunkowości wyróŜnia się cztery grupy aktywów obrotowych (pkt 18):

a) aktywa rzeczowe – rozumie się przez nie materiały nabyte w celu zuŜycia na własne potrzeby, wytworzone lub przetworzone przez jednostkę produkty gotowe (wyroby i usłu-gi) zdatne do sprzedaŜy lub w toku produkcji, półprodukty oraz towary nabyte w celu od-przedaŜy w stanie nieprzetworzonym (w bilansie przedstawia się je jako zapasy),

b) aktywa finansowe – płatne i wymagalne lub przeznaczone do zbycia w ciągu 12 miesię-cy od dnia bilansowego lub od daty ich załoŜenia, wystawienia lub nabycia (przez to ro-zumie się instrumenty kapitałowe wyemitowane przez inne jednostki, a takŜe wynikające z kontraktu prawo do otrzymania aktywów pienięŜnych lub prawo do wymiany instrumen-tów finansowych z inną jednostką na korzystnych warunkach), albo stanowią aktywa pie-nięŜne (rozumie się przez to aktywa w formie krajowych środków płatniczych, walut ob-cych i dewiz; do aktywów pienięŜnych zalicza się równieŜ inne aktywa finansowe, w tym w szczególności naliczone odsetki od aktywów finansowych),

c) naleŜności krótkoterminowe – obejmują ogół naleŜności z tytułu dostaw i usług oraz całość lub część naleŜności z innych tytułów niezaliczonych do aktywów finansowych (naleŜne jednostce od osób trzecich – nabywców, odbiorców usług itp. ), a które stają się wymagalne w ciągu 12 miesięcy od dnia bilansowego,

d) rozliczenia międzyokresowe – w pozycji krótkoterminowe rozliczenia międzyokresowe ujmuje się, podobnie jak w długoterminowych, nakłady poniesione przez firmę i rozliczane w koszty w kolejnych okresach, przy czym rozlicznie nie moŜe trwać dłuŜej niŜ 12 miesię-cy.

Do rzeczowego majątku obrotowego zalicza się zapasy, które ze względu na prze-znaczenie w jednostce gospodarczej dzieli się na trzy podstawowe grupy [47, s. 130]:

• zapasy materiałowe,

• zapasy wyrobów gotowych (produkty gotowe, towary).

Materiały są nabywane w celu zuŜycia na własne potrzeby organizacji. ZuŜywają

się całkowicie w procesie produkcyjnym, często tracą przy tym swoją postać naturalną. Cała ich wartość przechodzi na wytwarzane produkty. W skład materiałów mogą wcho-dzić:

- przeznaczone do zuŜycia surowce (zapasy produkcyjne),

- materiały podstawowe i pomocnicze (zapasy przedsiębiorstw handlowych), - półfabrykaty obcej produkcji,

- opakowania itp.

Półprodukty i produkty w toku to niezakończone jeszcze na dany moment wyroby

własnej produkcji oraz niezakończone jeszcze roboty i usługi.

Produkty gotowe to wykonane we własnym zakresie (składniki majątku, które

prze-szły przez wszystkie fazy produkcyjne) i przeznaczone do sprzedaŜy innym jednostkom zakończone produkty i usługi. Towary to rzeczowe składniki majątku obrotowego, nabyte w celu sprzedaŜy w stanie przetworzonym (są to zapasy materiałowe przedsiębiorstw usłu-gowych).

Z punktu widzenia ekonomicznego zapasy moŜna podzielić na: • normatywne,

• nadmierne – przekraczające granicę ekonomicznego uzasadnienia ich gromadzenia (nieuzasadnione zamroŜenie pieniędzy),

• zbędne – najczęściej powstają z zapasów nadmiernych, w momencie zakończenia (zmiany) produkcji,

• sezonowe.

Aktywa obrotowe zapewniają organizacji wykorzystanie podstawowych czynni-ków wytwórczych (praca ludzka i majątek trwały) oraz utrzymanie załoŜonego poziomu obsługi rynku. Jest teŜ ujemna ich strona - są one kapitałochłonne i kosztotwórcze. Utrzy-manie ich wymaga zaangaŜowania znacznych kapitałów, co osłabia moŜliwości rozwojo-we i rozbudowę potencjału produkcyjnego, rynkorozwojo-wego i innowacyjnego organizacji.

Wią-Ŝą one środki finansowe jednostki na długi czas (zwłaszcza materiały i zapasy produkcji niezakończonej), co obniŜa jej krótkookresową płynność finansową [47].

Nic więc dziwnego, Ŝe aktywa obrotowe są przedmiotem szczególnej analizy, oce-ny i kontroli. Działania te dotyczą w szczególności ekonomiki zuŜycia materiałów (mie-rzonej za pomocą mierników materiałochłonności), projektowania nowych rozwiązań, normalizacji, unifikacji i stosowania technologii materiałooszczędnych [47].

Efektywne gospodarowanie materiałami:

• materiałochłonność – stopień wykorzystania materiałów mierzony porównaniem na-kładów z efektami produkcyjnymi; wyróŜnia się materiałochłonność całkowitą produk-cji (udział kosztów materiałów w całkowitych kosztach produkproduk-cji) oraz materiało-chłonność jednostkową produktu (zuŜycie materiału na jednostkę produkcji); materia-łochłonność ma szczególne znaczenie w walce konkurencyjnej (organizacja zmniejsza-jąca materiałochłonność ma niŜsze koszty); badanie materiałochłonności zwiększa moŜliwości obniŜenia zuŜycia materiałów, czemu słuŜy:

- postęp konstrukcyjny – eliminacja zbędnych części, wybór optymalnych zasad funk-cjonowania wyrobu, miniaturyzacja wyrobu i obniŜanie stopnia jego komplikacji oraz wybór najwłaściwszych wyrobów,

- normalizacja i unifikacja – tworzenie jednolitych kryteriów dotyczących czynności i właściwości przedmiotów oraz zmniejszanie ich róŜnorodności, co umoŜliwia ma-sową produkcję,

- postęp technologiczny – technologie bezodpadowe, nisko energochłonne, optymali-zacja cięcia materiałów, automatyczna kontrola jakości, przetwarzanie odpadów, - lepszy dobór materiałów;

• normowanie zuŜycia – zmierza do ustalenia najbardziej celowego (ekonomicznego) poziomu nakładów materiałowych; normy słuŜą planowaniu zuŜycia i wielkości zapa-sów (funkcja planistyczna) oraz ocenie poziomu zuŜycia materiałów (funkcja kontrol-no-analityczna); istotnymi zasadami normowania zuŜycia materiałów są: stosowanie dokładnej analizy warunków produkcji, dobór metod normowania, aktualizacja norm, uwzględnienie potrzeb uŜytkowników norm; w normowaniu stosuje się metody

staty-styczne (analiza zuŜycia w poprzednich okresach) lub techniczne (określanie poziomu

zuŜycia na podstawie badań analityczno-obliczeniowych lub analityczno-doświadczalnych); na normę zuŜycia składają się: zuŜycie teoretyczne, straty produk-cyjne, odpady;

• kontrola zuŜycia – porównanie normatywów z realnym zuŜyciem materiałów: - wstępna – dysponowanie materiałami na podstawie limitów poboru,

- bieŜąca – przestrzeganie reŜimu technicznego w fazie produkcji, - wynikowa – rozliczanie zuŜytych materiałów.

Pytania kontrolne

1. Przedstaw podział majątku trwałego organizacji (wg ustawy o rachunkowości).

2. Zdefiniuj pojęcie środka trwałego.

3. Omów rolę i istotę gospodarki środkami trwałymi w organizacji.

4. Omów pozyskiwanie i wykorzystywanie środków trwałych w organizacji.

5. Omów likwidację i odtwarzanie środków trwałych w organizacji.

6. Przedstaw podział aktywów obrotowych (wg ustawy o rachunkowości).

7. Na czym polega efektywne gospodarowanie aktywami obrotowymi w organizacji?