Potencjał organizacji – istota, rodzaje i ruch okręŜny kapitału

Pojęcie „potencjał” w ujęciu leksykalnym oznacza „zasób moŜliwości, mocy,

zdol-ności wytwórczej tkwiący w czymś” [58, s. 854]. ZbliŜoną definicję pojęcia moŜna znaleźć

w literaturze przedmiotu: „Potencjał określa się najogólniej jako zasób moŜliwości,

zdol-ności, sprawzdol-ności, mocy czy wydajzdol-ności, tkwiący w kimś lub czymś” [47, s. 102].

Potencjał organizacji moŜna zatem definiować wielowymiarowo jako zasób jej moŜliwości zbudowanych na zdolnościach, sprawności, mocy i wydajności wszystkich maszyn, urządzeń i załogi.

Zasób tych moŜliwości w głównej mierze ukierunkowany jest na realizację głów-nych celów organizacji. Ma zapewnić maksymalizowanie dochodowości kapitału i mak-symalizację wartości organizacji. Wynika on z jej „zasobów (kapitałów), ich struktury,

cech i właściwości jakościowych oraz umiejętności tworzenia optymalnych kombinacji zasobów” [47, s. 102]. ZróŜnicowanie tych zasobów wpływa na wyróŜnianie róŜnego

ro-dzaju potencjałów w organizacji, np. potencjału rzeczowego, potencjału pracy i potencjału finansowego.

Na potencjał organizacji wpływ mają takŜe walory kadry kierowniczej, a przede wszystkim jej sprawność decyzyjna, kreatywność, przedsiębiorczość, elastyczność. W lite-raturze przedmiotu wskazuje się jednak potencjał strategiczny, jako szczególnie istotny dla rozwoju organizacji. Wskazuje on bowiem na jej zdolność do osiągania sukcesu w przy-szłości. Identyfikację potencjału prowadzi się w oparciu o badania i analizy strategiczne, dotyczące takich zagadnień, jak pozycji organizacji na rynku, struktury kosztów i potencja-łu finansowego, poziomu technologicznego i umiejętności technicznych, cyklu Ŝycia pro-duktów. DuŜe znaczenie dla wzrostu potencjału strategicznego mają umiejętności w two-rzeniu zasobów strategicznych. Na wzrost potencjału organizacji wpływ ma takŜe jej kapi-tał. Jest on nośnikiem moŜliwości sprawnego (efektywnego) działania [47].

Kapitał jest pojęciem wieloznacznym, występuje róŜnorodność w jego definiowa-niu i interpretowadefiniowa-niu, chociaŜ z reguły uwaŜa się go za termin przynaleŜny do dziedziny ekonomicznej, tj. ekonomii, finansów, rachunkowości [47]. „Zgodnie ze współczesną

eko-nomią jest to jeden z czterech czynników produkcji (pozostałe to ziemia, praca i przedsię-biorczość). Wielkim odkryciem wczesnej ekonomii politycznej było, iŜ kapitał nie moŜna sprowadzać wyłącznie do formy pienięŜnej, a wzrost zamoŜności społeczeństwa zaleŜy od

rozwoju jego sił produkcyjnych.” [59, s. 141]. Według J. Lichtarskiego kapitał, w ujęciu

najogólniejszym, to dobro nagromadzone, słuŜące do rozwijania dalszej produkcji oraz zasoby pienięŜne, stosowane w produkcji. Kapitał jako kategoria ekonomiczna natomiast oznacza wartość, która ma zdolność wzrostu. RóŜnica wartości, która powstaje na skutek wzrostu, to wartość dodatkowa (nazywana takŜe zyskiem lub procentem). To dobro poŜą-dane, bo posiadaczowi umoŜliwia określoną działalność i, gdy jest ona racjonalna, jego wartość wzrasta (jest powiększany) lub moŜna się liczyć z jego zwrotem [47].

W literaturze przedmiotu moŜna znaleźć opinie, Ŝe kapitał jest najmniej zbadanym czynnikiem wpływającym na potencjał organizacji. Wśród przyczyn wyróŜnia się:

• kapitał zmienia swój skład,

• wykazuje znaczne zmiany stopnia płynności, • róŜne są źródła pochodzenia kapitału w organizacji.

UwaŜa się takŜe, Ŝe róŜnorodność w definiowaniu pojęcia wynika z odmienności jego zastosowania. Najczęściej określenia kapitału słuŜą do wyjaśniania mechanizmu procesów gospodarczych. ZauwaŜa się, Ŝe w istocie „na kapitał składają się narzędzia, maszyny,

zabudowania i wszelkie inne wyprodukowane przez człowieka tworzywa i urządzenia, które nie są przeznaczone do bezpośredniej konsumpcji, lecz wspierają lub zwielokrotniają efek-tywność pracy produkcyjnej ” [59, s. 141]³⁶. Oczywiste jest, Ŝe w ujęciu ekonomicznym kapitał łączony jest z pojęciem zasobów, za które uwaŜa się kaŜdy czynnik wytwórczy wykorzystywany w procesach produkcji i wymiany, a zasoby te znajdują się w kaŜdej or-ganizacji [47].

Czynnikami wytwórczymi są: • praca,

• kapitał (rzeczowy, finansowy, ludzki i informacyjny),

• czynniki niematerialne (wiedza, lojalność pracowników i procedury).

WyróŜnione czynniki w organizacji mogą wystąpić w róŜnych konfiguracjach. Warto jest więc przedstawić często stosowany, klasyczny juŜ podział zasobów w organiza-cji:

• ludzkie – to pracownicy, ich umiejętności i doświadczenie,

• naturalne – to zasoby dane przez naturę; nie są wytworzone przez człowieka,

36 W rozumieniu finansowym, określenia kapitału pozwalają szacować (prognozować) np. wartość organiza-cji czy wielkość dywidendy; w rachunkowości natomiast, stosowane są w nazewnictwie upowszechnionym w dokumentach finansowych (np. bilans, rachunek wyników czy zakładowy plan kont).

• kapitałowe – wszelkie rzeczowe składniki procesów wytwórczych, będące wynikiem pracy człowieka. Do rzeczowych zasobów kapitałowych naleŜą:

- środki pracy – maszyny, urządzenia, instalacje, narzędzia, za pomocą których człowiek wytwarza produkty lub świadczy usługi;

- przedmioty pracy – surowce, półprodukty, które słuŜą do produkcji dóbr.

Do zasobów kapitałowych naleŜą teŜ walory finansowe (środki pienięŜne, które wystę-pują w postaci: gotówki, kredytu, papierów wartościowych).

JeŜeli jako punkt odniesienia podziału róŜnego rodzaju rzeczowych składników procesów wytwórczych brany jest czas ich zuŜywania się, to kapitał dzieli się na:

• obrotowy – wyczerpuje się całkowicie podczas jednego cyklu produkcyjnego – środki, które moŜna wykorzystać lub zuŜyć w czasie nie dłuŜszym niŜ jeden rok (gotówka i naleŜności, np.: zapłata za surowce, energię, siłę roboczą, transport),

• trwały – to budynki, urządzenia, maszyny, które są stopniowo zuŜywane w ciągu kilku lat (umorzenie)³⁷.

Środki obrotowe i środki trwałe, w ujęciu rachunkowym, to podstawowe składniki aktywów organizacji (wszelkich zasobów gospodarczych, które są w posiadaniu organiza-cji). Składnikiem aktywów jest takŜe kategoria: inne (niematerialne) aktywa, obejmujące ogólne pozycje, takie jak patenty i prawa autorskie [47].

Pojęcia kapitału obrotowego i trwałego mają odzwierciedlenie w tzw. ruchu okręŜ-nym kapitału. „Ruch okręŜny kapitału, to przekształcanie się środków z jednej formy w

inną oraz przechodzenie przez stadia produkcji/usług i obrotu” [47, s. 104].

Ruch okręŜny kapitału to pojęcie abstrakcyjne, ale wyraŜa rzeczywiste procesy,

które zachodzą w organizacji w danym czasie. Pojęcie to, biorąc pod uwagę podział kapi-tału, moŜna definiować jako ruch okręŜny środków obrotowych i środków trwałych orga-nizacji.

Środki obrotowe są w nieustannym ruchu i przechodzą kolejno przez fazy, które odzwierciedlają działalność organizacji. Fazami tymi moŜe np. być:

- faza zaopatrzenia, - faza produkcji, - faza dystrybucji.

Odpowiednio do przedstawionej kolejności faz, środki obrotowe przybierają postać pie-nięŜną, produkcyjną i materialną (towarową). Ruch środków obrotowych ma postać ciągłą

37

Odpisy umorzeniowe zarachowane są przede wszystkim z tytułu planowej i nieplanowej amortyzacji, obli-czonej według zasad określonych przepisami ustawy o rachunkowości.

– środki podlegają ustawicznym przekształceniom z jednej postaci w drugą i z powrotem. Całość przejścia określonej partii majątku obrotowego przez wszystkie fazy nazywa się

cyklem obrotowym.

Cykl obrotowy moŜna zobrazować następująco:

Rys. 2.25. Cykl obrotowy dla danej partii środków obrotowych Źródło: opracowanie własne na podstawie [47]