Martwy tekst i żywe przepowiadanie słowa

Współczesny rozwój komunikacji międzyludzkiej jest tak dyna-miczny, że niektórzy, jak wspomniany J. Dukaj, uważają naszą epokę za popiśmienną. A ona taką nie jest, bo również współ-cześnie pismo zachowuje swoją wartość. Czy społeczność cywilna albo też Kościół może zrezygnować z wykorzystania pisma? Od-powiedź jest negatywna. Nawet autorzy zajmujący się oralnością, jak Walter Ong czy Stanisław Obirek, komunikują innym swoje przemyślenia i opinie, pisząc książki. Objawienie Boże utrwalone w tekście Pisma Świętego jest i pozostanie dla teologów i głosicieli słowa Bożego niezastąpionym źródłem inspiracji, z którego nie można zrezygnować. Powtórzmy, chrześcijaństwo nie jest „religią Księgi” (KKK 108), a jednak ceni księgę, która umożliwia pozna-nie Wcielonego Słowa i doświadczepozna-nie słowa życia. Trzeba przy tym dodać, że wiara chrześcijańska sięga przez formę tekstu Pi-sma Świętego czy dogmatów Kościoła aż do rzeczywistości wyra-żonej za pomocą napisanych formuł. Chrześcijaństwo jest przede wszystkim żywą relacją z Jezusem, Synem Bożym⁶². Prawdą jest, że Jezus nie polecił uczniom: „siadajcie i piszcie”, ale, posyłając ich, powiedział: „Idźcie więc i nauczajcie wszystkie narody, udzielając im chrztu w imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego. Uczcie je zacho-wywać wszystko, co wam przykazałem. A oto Ja jestem z wami przez wszystkie dni, aż do skończenia świata” (Mt 28, 19–20). To polecenie przetrwało również dlatego, że zostało zapisane przez ewangelistę Mateusza. Chrystus nie ograniczył nauczania jedynie do żywego słowa. Choć pozostaje ono najważniejszym sposobem przepowiadania, to jednak pisanie Dobrej Nowiny również

za-62 Por. H. Sławiński, Misterium Chrystusa, kerygmat i dogmat w przepo­

wiadaniu, w: Głosimy Pana Jezusa Chrystusa. Treść przepowiadania, red.

H. Sławiński, Kraków 2017, s. 138.

chowuje trwałą wartość. Słowa są ulotne, a tekst – trwały, choć trzeba dodać, że współczesna technologia umożliwia już utrwale-nie słów i obrazów.

W dobie pisma, a potem druku walorem tekstu była możliwość jego udostępnienia wszystkim ludziom zdolnym do jego odczyta-nia i zrozumieodczyta-nia. Dzisiejsza technologia multimedialna umożli-wia udostępnienie na odległość zarówno tekstów, jak i dźwięku, i obrazu. Możliwe stało się utrwalanie i upowszechnianie na ca-łym świecie Dobrej Nowiny Jezusa Chrystusa w wersji tekstowej, audio i video. W tym ostatnim przypadku czymś, co pozostaje niezmienne, jest nierozerwalny związek głoszonego słowa z oso-bą głosiciela. Nawet jeśli wypowiedź odtwarza się w wersji audio czy video, w każdym przypadku wypowiada się określona osoba.

Natomiast tekst kazania napisany i opublikowany traci więź z au-torem; może być poddany obróbce przez inną osobę, przyswojony i wygłoszony.

Inna różnica polega na tym, że mowa utrwalona w zapisie audio lub video wymaga czasu do odsłuchania bądź obejrzenia.

Spisany tekst mowy można szybko ogarnąć spojrzeniem i szybko wyszukać i wyodrębnić w nim poszczególne fragmenty. Trzeba ponadto pamiętać, że istnieje różnica między językiem mówio-nym i pisamówio-nym, tak że zmiana jednego na drugi wymaga mody-fikacji formy⁶³.

Każdy ze środków przekazu ma swoje mocne i słabe strony.

W przekazie Dobrej Nowiny należy korzystać ze wszystkich moż-liwych środków komunikacji międzyludzkiej, ponieważ osta-tecznie najważniejsze jest to, aby „słowo Pańskie rozszerzało się i rosło” (Dz 12, 24).

63 Zagadnienie to omówił dość szeroko Zbigniew Adamek – zob.

Z. Adamek, Homiletyka, Tarnów 1992, s. 199–206.

Zakończenie

Przeprowadzone badania służyły pogłębieniu refleksji nad rozwo-jem piśmiennictwa i kultury oralnej w kontekście przepowiadania słowa Bożego w zmieniających się sposobach komunikacji mię-dzyludzkiej. Słowo głoszone jest ściśle związane z mówcą. Słowo utrwalone w tekście uniezależnia się od mówcy, choć zachowuje on do niego prawa autorskie. Dzisiejsza technologia umożliwia to, co było niegdyś walorem jedynie tekstu: umożliwia utrwalenie przesłania i dotarcie z nim do wielu ludzi, z tą różnicą, że tech-nologia multimedialna pozwala na udostępnienie przemówienia w tym samym momencie wszystkim ludziom na świecie. W do-bie renesansu oralności nie można jednak całkowicie zrezygno-wać z pisma. Utrwalanie przemówień w tekście tworzy kulturowe dziedzictwo ludzkości; jest przy tym proste; nie wymaga dostępu do nowoczesnej technologii. Ponadto publikacja tekstów, zwłasz-cza poddawanych opracowaniu redakcyjnemu i procesowi wy-dawniczemu, stanowi rodzaj filtru: nie wszystko bowiem, co jest mówione, zasługuje na utrwalanie i powielanie.

Chociaż Pan Jezus rozesłał swych uczniów z poleceniem „idź-cie więc i nauczaj„idź-cie” (Mt 28, 19), a nie „siadaj„idź-cie i pisz„idź-cie”, to jednak już Apostołowie wykorzystali tekst do głoszenia Ewan-gelii. Po nich czynili to ojcowie Kościoła. Również współcześni głosiciele słowa Bożego wykorzystują spisane teksty kazań, homi-lii i konferencji, pogłębionej refleksji teologicznej i doświadczeń duchowych jako jednego ze środków ewangelizacji. O walorach i skuteczności tego środka świadczą konwertyci inspirowani do przyjęcia Chrystusa jako Pana i Zbawiciela pod wpływem lektury tekstów przenikniętych słowem Bożym.

Streszczenie

Artykuł traktuje o genezie i rozwoju słowa pisanego oraz jego zna-czeniu dla rozwoju cywilizacji ludzkiej, a także o jego wykorzy-staniu w przekazie Dobrej Nowiny. Podjęta refleksja uwzględnia aktualne trendy odchodzenia od piśmiennictwa na rzecz oralno-ści, ale wskazuje, że są dziedziny życia, które tym trendom się nie poddają, takie jak ustawy prawne i majątkowe czy obliczenia matematyczne. Również przekazywanie Dobrej Nowiny, które dokonuje się przede wszystkim za pomocą żywego słowa i w bez-pośrednich relacjach międzyludzkich, znakomicie wykorzysty-wało w ciągu wieków walory pisma. We współczesnym świecie interaktywnych środków społecznej komunikacji słowo pisane nadal znakomicie służy upowszechnianiu Dobrej Nowiny.

Słowa kluczowe: słowo pisane, przepowiadanie, multimedia

Bibliografia

Adamek Z., Homiletyka, Tarnów 1992.

Antologia patrystyczna, przekł. A. Bober, Kraków 1965.

Barkay G., The Priestly Benediction on Silver Plaques from Ketef Hinnom in Jerusalem, „Tel Aviv” 19 (1992), s. 139–192.

Baron A., Głoszenie Chrystusa i jego recepcja w starożytności i dziś w aspekcie przepowiadanej treści, w: Głosimy Pana Jezusa Chrystusa.

Treść przepowiadania, red. H. Sławiński, Kraków 2017, s. 87–118.

Baron A., Pietras H., Chrześcijaństwo, Kraków 2008.

Barron R., Short Biography, https://www.wordonfire.org/bishop-robert--barron/ (29.06.2020); https://wordonfire.institute/ (29.06.2020).

Cezary z Arles, Kazania do ludu (1–80), przekł. S. Ryznar, J. Pochwat, Kraków 2011.

Deacon T.W., The Symbolic Species. The Co­evolution of Language and the Brain, New York–London 1997.

Deskur A., «Wielka teoria piśmienności» – podstawowe założenia, krytyka i problemy metodologiczne, „Academic Journal of Modern Philology”

7 (2018), s. 109–117.

Drączkowski F., Idea kerygmatu pisemnego w przekazach patrystycznych, w: Ewangelizacja w epoce patrystycznej. Zagadnienia wybrane, red.

F. Drączkowski, J. Pałucki, Lublin 1994, s. 9–20.

Dukaj J., Po piśmie, Kraków 2019.

Dunbar R., Człowiek. Biografia, tłum. Ł. Lamża, Kraków 2016.

Euzebiusz z Cezarei, Historia kościelna I, 1, 1, tłum. A. Caba (na podstawie tłum. A. Lisieckiego), H. Pietras SJ (oprac.), Kraków 2013.

Goody J., Logika pisma a organizacja społeczeństwa, tłum., wstęp i red.

G. Godlewski, Warszawa 2006.

Havelock E.A., Muza uczy się pisać. Rozważania o oralności i piśmienno­

ści w kulturze Zachodu, tłum., P. Majewski, Warszawa 2006.

Jan Paweł II, Katechizm Kościoła katolickiego, Poznań 1994.

Klemens Aleksandryjski, Kobierce zapisków filozoficznych dotyczących prawdziwej wiedzy, t. 1–2, J. Niemirska-Pliszczyńska (przekł, wstęp, komentarz, indeksy), PAX, Warszawa 1994.

La edad de acceso a material pornográfico en España baja a los ocho años, http://www.infocatolica.com/?t=noticia&cod=35952 [4.10.2019].

Nowy leksykon biblijny, red. F. Kogler, Kielce 2011, s. 590.

Obirek S., Uskrzydlony umysł. Antropologia słowa Waltera Onga, War-szawa 2010.

Ong W.J., Oralność i piśmiennictwo. Słowo poddane technologii, tłum.

J. Japola, Lublin 1992.

Panuś K., Zarys historii kaznodziejstwa w Kościele katolickim. Część pierwsza. Kaznodziejstwo w Kościele powszechnym, Kraków 1999.

Paweł VI, Adhortacja apostolska o ewangelizacji w świecie współcze-snym Evangelii nuntiandi (8.12.1975), AAS 68 (1976), s. 5–76; Wro-cław 2001.

Peter M., Jak powstała starożytna literatura Bliskiego Wschodu?, w: Tak mówi Bóg. Ogólne wiadomości o Piśmie Świętym, red. M. Peter, Po-znań 1981, s. 7–19.

Platon, Dialogi, t. 2, tłum. W. Witwicki, Kęty 2005.

Platon, Listy, tłum. M. Mykowska, Warszawa 1987.

Sławiński H., Misterium Chrystusa, kerygmat i dogmat w przepowiada­

niu, w: Głosimy Pana Jezusa Chrystusa. Treść przepowiadania, red.

H. Sławiński, Kraków 2017, s. 119–146.

Sławiński H., Chrześcijaństwo jako religia żywego Słowa Bożego, w: O bo­

gactwach Kościoła, red. M. Chojnacki, J. Morawa, A. Napiórkowski, Kraków 2014, s. 343–355.

Sławiński H., Głoszenie Chrystusa przez słowo pisane, „Studia Włocław-skie” 20 (2018), s. 391–406.

Sławiński H., Przygotowanie homilii i kazania za pomocą internetu,

„Ateneum Kapłańskie” 149 (2007), z. 1 (590), s. 125–132.

Sobór Watykański II, Konstytucja dogmatyczna o Objawieniu Bożym, Dei Verbum (18.11.1965), w: Sobór Watykański II. Konstytucje, dekrety, deklaracje. Tekst polski. nowe tłumaczenie, Poznań 2002, s. 350–362.

Vargas Llosa M., Gawędziarz, Poznań 1998.

Vatican News, https://www.vaticannews.va/pl.html (24.07.2020).

Wasilewski E., Uniwersalny wymiar kerygmatu pisemnego, „Resovia Sacra. Studia Teologiczno-Filozoficzne Diecezji Rzeszowskiej”, 22 (2015), s. 333–348.

Wiszowaty E., Technologie informacyjne w warsztacie homilisty, „Po-znańskie Studia Teologiczne” 29 (2015), s. 225–238.

Dobra Nowina w środkach społecznego przekazu, red. H. Sławiński, Kraków 2020, s. 47–64

DOI: 10.5281/zenodo.4317799

Ks. Filip De Rycke¹ ORCID: 0000-0002-4239-4269

Sint-Janscentrum, ’s-Hertogenbosch (NL)