Nowe sposoby ewangelizacji w sekularyzowanym kraju: wyzwania dla nowego, katolickiego

wydawnictwa

W odpowiedzi na potrzeby i wyzwania społeczeństwa katolickie-go w dziedzinie teologii, katechezy i podstaw doktrynalnych, zo-stały podjęte różne inicjatywy ewangelizacyjne. Jedną z nich jest

18 Por. S. van Voorst, Van censuur naar gedeelde verantwoordeli­

jkheid. Uitgeverij het Spectrum en de katholieke boekenwet, „Jaarboek voor Nederlandse boekgeschiedenis” 10 (2003) s. 197–199; 203.

19 Por. A. van der Weel, Modernity and Print II: Europe 1890–1970, w:

A Companion to the History of the Book (Blackwell Companions to Literature and Culture 48), Ed. S. Eliot, J. Rose, Chichester 2009, s. 359.

20 W. Goddijn, J. Jacobs, G. Van Tillo, Tot vrijheid geroepen, s. 271.

21 Na temat wystapienia ministra Ernst Hirsch Ballina w 1992 r – por.

tamże, s. 261.

założone w 2012 roku wydawnictwo Betsaida. Założenie Betsaidy było motywowane faktem, że mogą pojawić się nowe katolickie wydawnictwa. Niektóre z dawnych wydawnictw, które powstały w czasie filaryzacji nadal istnieją, ale wiele z nich w okresie de-filaryzacji stawało się wyrazicielami nowoczesnej, w dużej mie-rze zsekularyzowanej teologii. Mimo że te stare wydawnictwa są ostatnimi pozostałościami po filarze katolickim i choć są w du-żej mierze zeświecczone, niektórzy biskupi woleliby, aby Betsaida połączyła się z nimi, aniżeli funkcjonowała jako samodzielna re-dakcja. Ta presja pokazuje, jak pozostałości zlaicyzowanych fila-rów utrudniają nowe inicjatywy, zwłaszcza w dziedzinie edukacji i mediów. Betsaida oparła się tej presji z przekonania, że potrzeb-na jest zdrowa rywalizacja między firmami. Sam fakt istnienia bezkompromisowo katolickiego wydawnictwa stał się wyzwa-niem dla innych wydawnictw.

Inicjatywa powstała u stóp Wawelu, w Krakowie, 20 czerwca 2012 r. W czasie powrotu samochodem z podróży przez piękną Ma-łopolskę, wraz z nieżyjącym ks. prof. dr. Stefaanem Van Calsterem, odbyła się dyskusja na temat wyżej opisanych wydarzeń i trudności, jakie napotykają ludzie, publikując książki religijne w języku nider-landzkim, a zwłaszcza podręczniki teologii dla studentów. Trud-ność polegała na tym, że rynek jest zbyt mały, aby mogło istnieć jakiekolwiek zainteresowanie wydawców komercyjnych. W tym momencie ks. prof. dr hab. Henryk Sławiński, który prowadził sa-mochód, wpadł na pomysł, aby założyć własne wydawnictwo.

Już po kilku miesiącach zostały poczynione pierwsze kroki w celu założenia wydawnictwa, co miało ostatecznie miejsce 28 marca 2013 roku. Nazwa Betsaida pochodzi od biblijnego miasta, a jego etymologia oznacza „dom rybacki”. Odnosi się do misji seminarium, w którym znajduje się Betsaida, jako ośrodka for-mowania kapłanów powołanych do bycia „rybakami ludzi”. Logo

Betsaidy to stylizowany dom rybaka z czasów biblijnych z moty-wem ^ἰχθύς (ryba).

Założenie wydawnictwa konfesyjnego nie miało na celu próby odtworzenia części dawnego filaru katolickiego. Stary filar nie-odwracalnie zniknął. Tymczasem cele duszpasterskie Betsaidy znacznie różnią się od celów dawnej filaryzacji. Partykularyzm wyznaniowy zakłada rozłam między Kościołem a społeczeństwem i uważa duchownych jako głównych przedstawicieli Kościoła, a świeckim przypisuje tylko bierną rolę²². Natomiast Betsaida chce służyć Nowej Ewangelizacji, nie chowając się w fortecy instytucji kościelnych, ale pełnić swoją misję w społeczeństwie, dając świec-kim główną rolę w spełnianiu ich apostolstwa, ze szczególnym naciskiem na młodzież, rodziny i intelektualistów²³.

Poprzez apostolat książki Betsaida chce przyczynić się do no-wej chrystianizacji zsekularyzowanej kultury niderlandskiej.

Oznacza to wysiłki na dwu poziomach: zarówno ad intra, jak i ad extra. W zakresie działań ad intra, zasadnicze znaczenie dla odnowienia wiary ma właściwe zrozumienie doktryny katolic-kiej²⁴. Pomocą w tym zakresie służą książki o historii Kościoła i rozwoju doktryny chrześcijańskiej²⁵. Kluczowe jest też

dokład-22 J.A. Coleman, Evolution, s. 11n.

23 S. Hahn, Katholieken evangeliseren (2016); M. Spruit (Ed.), Com pen­

dium voor de nieuwe evangelisatie (2020²).

24 Papież Franciszek, Encyklika Lumen fidei (2013); S. Hahn, Handige gids bij de Bijbel (2014, 2016²); N. Diat, R. Sarah, God of niets (2016, 2017², 2018³); G.-L. Müller, C. Granados, Het fundament van onze hoop (2017);

L. Giussani, Het religieuze zintuig; tenże, Aan de oorsprong van de christeli­

jke claim; tenże, Waarom de Kerk (2017–2018–2019); tenże, Sporen trekken in de geschiedenis van de wereld (2019); N. Diat, R. Sarah, Het wordt avond, de dag loopt reeds ten einde (2019); M. Fazio, Paus Franciscus. Sleutels tot zijn denken (2020²). Zobacz także bardzo cenioną płytę DVD: Catholicism (5 DVD) (2014^1–2, 2015³, 2016⁴, 2017⁵).

25 Na przykład: Benedykt XVI, Getuige en leraar van het geloof.

Catechesen over de apostel Paulus (2013); M. Lindeijer, Seminarie Bovendonk.

ne wyjaśnienie moralności kościelnej, co przeciwdziała etyczne-mu relatywizmowi liberalnego społeczeństwa,²⁶. Inną kwestią jest spadek w praktykowaniu sakramentów przez katolików, co wskazuje na potrzebę jasnej katechezy na ten temat²⁷. Biorąc pod uwagę fakt, że kryzys katolicyzmu jako filaru wyłonił się z braku życia modlitewnego, jak zauważył późniejszy papież Jan Paweł II, koniecznością są książki o duchowości katolickiej²⁸ i życiu mo-dlitewnym²⁹. Najważniejszym zadaniem jest, aby nie zaprzesta-wać tylko na wyjaśnianiu podstaw wiary, ale także przedstawiać żywe przykłady świętych³⁰. W związku z powiązaniem genezy Reisgids door een monument (2018).

26 M. Timmermans, Johannes Paulus II en Franciscus: barmhartigheid als prioriteit (2016); Pauselijke raad voor het pastoraat in de gezond-heidszorg (Papieska Rada do spraw Duszpasterstwa Służby Zdrowia), Nieuw handvest voor werkers in de gezondheidszorg (2020).

27 V. Flynn, 7 ontdekkingen over de biecht (2016^1–2, 2017^3–4); T. van Eijk, Levend Brood voor onderweg. Een theologisch commentaar bij de litanie van het Heilig Sacrament (2017); D. van Havre, Genezing van innerlijke wonden. Praktische gids bij het sacrament van boete en verzoening (2017, 2018²); B. Pitre, Jezus en de Joodse wortels van de eucharistie (2020²).

28 J. Philippe, De innerlijke rust (2015², 2016³); tenże, In de school van de Heilige Geest (2019²); tenże, De innerlijke vrijheid (2019³); G. J.M. van den Aardweg, Honderd jaar Fatima (2017^1–2); Hélène Dumont, De goddeli­

jke barmhartigheid (2017); N. Diat, R. Sarah, De kracht van de stilte (2017, 2018²); W. Stinissen, Nieuwe wijn (2018); R. Stockman, Een spirituele tocht naar binnen (2019); R. Cantalamessa, Leven in Christus (2019²); T. Špidlík, De kunst het hart te zuiveren (2019); F. Kowalska, Ik ben geheel de Uwe (2020).

29 Benedykt XVI, Ademhaling van de ziel, oase van vrede (2014);

M. E. Gai tley, 33 Dagen tot het Ochtendgloren (2019).

30 Jan XXIII, Het dagboek van mijn ziel (2016); J. Gauthier, Ik heb dorst (2016, ²2017); M. Tjäder, Maria Elisabeth Hesselblad en de nieuwe tak van de Orde van de Allerheiligste Verlosser van de Heilige Birgitta (2016); J. Smith (Ed.), Uit de pen van Pater Pio (2016, 2017²); H. Opstal, J. Smith (Ed.), Léonie Martin, van hopeloos tot heilig (2017); R. Stockman, Ga tot Jozef (2018); E. Janssens, De zalige Clemens August kardinaal von Galen, bisschop van Münster (2018); tenże, 52 méditations de l’Abbé Edouard Poppe (2019).

Oprócz DVD na temat papieża Jana Pawła II Betsaida wydała także filmy

wydawnictwa Betsaida z Krakowem i czcią, jaką jego założycie-le żywią do Świętego Jana Pawła II, pierwsze projekty dotyczyły właśnie życia polskiego papieża³¹. Inną kategorią są święci, będący częścią lokalnej historii, którzy ze względu na powszechne zain-teresowanie ludzi historią swoich regionów, mogą inspirować za-interesowania religijne³². Ponieważ ewangelizacja znajduje wyraz w kulturze, ważne są książki o sztuce i literaturze chrześcijańskiej pokazujące, jak wiara może inspirować i odnawiać kulturę, niosąc światło i radość z prawdziwego piękna³³.

Gdy chodzi z kolei o działalność Wydawnictwa Betsaida ad extra, potrzebne są materiały, które pomogą katolikom w wyra-żaniu ich przekonań religijnych w języku odpowiednim i zrozu-miałym dla zeświecczonego społeczeństwa³⁴. Dla osiągnięcia tego celu, wydaje się niezbędne nie tylko publikowanie książek poru-szających tematy religijne, ale także dostarczanie książek i innych materiałów, które prezentują świadectwa życia

chrześcijańskie-o innych świętych, jak S. Teresa de Jesús (3 DVD) (2016, ²2017); Thérèse (2017); San Filippo Neri (2019).

31 Por. wspomniane komiksy na temat jego życia, a także DVD Karol (2 DVD) (2014); biografia S. Dziwisz, Een leven met Karol (2013¹, 2014²) oraz seria lekcji katechezy autorstwa I. De Rycke i in., Held van God (2014).

32 Por. A.-J. Bijsterveld, R. de Visser, V. Blom, H. Oda van Sint­Oeden­

rode (2013).

33 Zob. na przykład: M. I. Rupnik, Totus Tuus (2017); N. Govekar, Het rood van het gouden plein (2020). Betsaida chce także oferować ukr-yte skarby innych Kościołów, np. C. V. Gheorghiu, Van het 25e uur tot het uur dat eeuwig duurt (2017) oraz tłumaczenia chrześcijańskich tekstów źródłowych, np.: P. Claudel, De boodschap aan Maria (2014); Ch. Péguy, Het portaal van het mysterie van de tweede deugd (2014); L. Blosius, Richtlijn voor het geestelijk leven en andere geestelijke werken (2018²); Prudentius, Liber Cathemerinon (2019).

34 Np. film o problematyce muzułmanów konwertytów na wiarę katolicką De Apostel (2015); a także książki o życiu świętych autorstwa A.  Ivereigh, K. Griffin, Geloof in alle redelijkheid (2014); M. Cabello, Geloven vandaag? (2017); M. Lütz, Fake news ontmaskerd (2020).

go. Taki jest cel książek i filmów, które świadczą o uzdrawiającej mocy łaski i ukazują piękno wiary³⁵.

Jeśli chodzi o konkretne grupy adresatów, priorytetem dla Betsaidy jest wspieranie rodzin katolickich. Rodzina jest ka-mieniem węgielnym Kościoła i społeczeństwa oraz bramą przy-szłości dla cywilizacji i kultury. Betsaida stara się zapewnić wsparcie na wszystkich poziomach: wyjaśnia teologię miłości małżeńskiej³⁶ poprzez świadectwa o jej pięknie i tajemnicy³⁷; do-starcza pomocy do modlitwy małżeńskiej i duchowości³⁸; przy-bliża przykłady świętych³⁹ oraz oferuje materiały katechetyczne⁴⁰,

35 T. Guénard, Sterker dan de haat (2016); M.-T. van het Kruis, Een opmerkelijk verhaal van overwinning op anorexia en misbruik (2016);

Y.-S. Kagoyire, F.-X. Ngarambe, J.-M. Twambazemungu, Ontsnapt uit Kigali (2017); D. C. Mattson, Waarom ik mijzelf niet gay noem (2018);

J. Masih, Niet langer vreemdelingen? (2019); G. Goldmann, In de schaduw van zijn vleugels (2020).

36 C. Granados, De hoop van het gezin (2015^1–2); A. Léonard, De Kerk heeft je lief! (2015); J. Paulus II, De Theologie van het Lichaam (2016, 2020²);

J. Granados, S. Kampowski, J. J. Pérez-Soba, Handleiding voor een nieuwe gezinspastoraal vanuit de exhortatie Amoris Laetitia (2018); F. De Rycke, L. Simons, M. Timmermans (Ed.), Openheid voor het leven. Bewust en ve­

rantwoord ouderschap volgens Humanae Vitae (2018); M. Healy, Mannen en vrouwen komen uit Eden (2019). Książka o geniuszu kobiety: K. M. Wahl-quist (Ed.), In haar sandalen (2018).

37 B. Loenen, Van huis uit (2014); C. Miriano, Trouw en wees on­

derdanig (2014); tenże, Trouw en sterf voor haar (2014); Franciszek, De kracht van het gezin (2016); Fr. A.M. Alting von Geusau, A.J.F. Alting von Geusau-Houben, Gezin, word wat je bent! (2018).

38 Praca zbiorowa: Mijn eigen gebedenboekje (2017, 2018²).

39 H. Mongin, Louis en Zélie Martin (2017, 2018²); A. Vázquez, Een gelukkig huwelijk (2019).

40 J. Evert, C. Stefanick, Opvoeden zonder kleerscheuren (2015);

A. Léonard, Je lichaam om lief te hebben (2016); C. Evert, Pure Womanhood (2016); J. Evert, Gods plan met je lichaam [m/v] (2016, 2018²); E. Raith-Paula, Wat gebeurt er in mijn lichaam? (2017); J. Bishop, De prinses en de kus / De schildknaap en de boekrol (2019); M. i R. Büchsenmeister, Sterk, zelfbewust, voorgelicht (2020).

w tym książki dla dzieci⁴¹ i młodzieży⁴² z przejrzystymi elementa-mi antropologii.

Podobnie, temat kapłaństwa i powołań do życia zakonnego jest przedmiotem szczególnego zainteresowania wydawnictwa, którego nazwa pochodzi od polecenia Chrystusa, by być ryba-kami ludzi⁴³. Pracownicy wydawnictwa zdają sobie sprawę, że tematyka religijna jest śmiałym zaproszeniem dla młodych lu-dzi, znudzonych złudzeniami sekularyzacji i materializmu. Ko-ściół jest wyzwaniem, oferującym zdrowy pokarm duchowy, który pomaga ludziom uniknąć pułapek fałszywych proroków religijnych.

W tym kontekście Betsaida uważa, że wspieranie osób wy-szkolonych naukowo ma podstawowe znaczenie. Wydawnictwo wspiera naukowców i stanowi dla nich wyzwanie, pragnąc, aby rozwijali wiarę w takim samym tempie, w jakim rozwijają swe

41 V. Dudro, I. Galmiche (Ed.), Het katholieke geloof ontdekken (2016, 2018²). Chodzi tu także o wspomniane już materiały o Janie Pawle II, a pondato o książki i płyty CD prezentujące działalność międzynarodowej, katechizującej grupy muzycznej KISI – God’s Singing Kids, a także DVD o Fatimie: De dag waarop de zon danste (2017^1–2–3) i o Eucharystii The great­

est miracle (2019).

42 H. van Stockum, De gevleugelde wachter (2017); E. M. Jewett, Het geheim van Big John (2018); dla nastolatków: P. Verbeiren, Meneer, hoe komt het dat u altijd zo gelukkig bent? (2018^1–2–3, 2019⁴), wydane także w wersji e-book.

43 Oprócz wspomnianej wcześniej pracy C.V. Gheorghiu, np. ho-milia papieża Franciszka, Wees herders met de geur van uw kudde (2013);

S.  Lauras, Als een verterend vuur (2016); H. Putman, De ware vreugde (2017); J. Schröder, De priester als profeet (2017); Benedykt XVI, R. Sarah, Uit de grond van ons hart (2020); DVD La última cima (2015). Homilie dla kapłanów: V. Neckebrouck, In de leer bij het Evangelie (2016–2014–2015);

inspirujące rozważania W. Peeters, Hij is onder ons komen wonen (2017);

wskazówki dotyczące praktyki duszpasterskiej: M. White, T. Corcoran, Rebuilt (2019^1–2); A.P. Villahoz, Op koers met geestelijke begeleiding (2017²).

umiejętności intelektualne⁴⁴. Sukces i siła wiary osobistej muszą być nierozłącznie związana i zintegrowana z naukową, katolicką refleksją teologiczną⁴⁵. Celem Betsaidy jest przeprowadzanie po-ważnych rozważań teologicznych, które służą osobistemu spotka-niu z żywym Słowem Boga „przez poznanie Jego: zarówno mocy Jego zmartwychwstania, jak i udziału w Jego cierpieniach – w na-dziei, że upodabniając się do Jego śmierci, dojdziemy do pełnego powstania z martwych” (Flp 3, 10–11). Przez popularyzowanie słowa Bożego połączonego z poważną refleksją teologiczną jest nadzieja, że pojawią się autentycznie chrześcijańskie wytyczne do-tyczące odpowiednich działań społecznych i prawdziwej reformy Kościoła i społeczeństwa⁴⁶.

Powrót do korzeni wiary umożliwia współpracę różnych ru-chów religijnych, które korzystają z pomocy Betsaidy, aby lepiej poznać swoją historię i duchowość⁴⁷.

Założenie Betsaidy przyniosło również nieoczekiwany i dość radosny efekt. Sam fakt, że istnieje kanał, który ponownie

roz-44 Książki akademickie np. S. T. Pinckaers, De bronnen van de christelijke moraal (2013); I. Verhack, Een weg naar God voor deze tijd (2016); J.  Van Reeth, H. Sławiński, B. Pottier, and F. De Rycke (Ed.), Secularisation & Europe (z Wydawnictwem Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie 2017); P.W.F.M. Hamans, Het Pastoraal Concilie van de Nederlandse kerkprovincie (2018); R. Stark, Vals getuigenis (2018, 2019²);

H. Tercic, Al het goede is een schaduw van God (2019).

45 Zobacz w tym kontekście także instrukcję dotyczącą powołania ko-ścielnego teologa z Kongregacji Nauki Wiary, Donum Veritatis (24 maja 1990), „Acta Apostolicae Sedis” 82 (1990), s. 1550–1570.

46 Por. D. Melé, Christenen in de samenleving (2018); M. Aquilina, J.L. Pa pandrea, Hoe het Christendom de beschaving heeft gered… en dit opnieuw moet doen (2020).

47 Betsaida współpracuje z innymi wydawnictwami np. De Boog z Opus Dei, Carmelitana, a także ze wspólnotami takim jak np. Wspólnota Emmanuel, Centro Aletti w Rzymie, Pro Sanctitate, Katholiek Alpha Centrum, Samuel Advies oraz Centrum voor Parochiespiritualiteit.

prowadza katolickie książki na rynek publiczny, wyzwolił nie-spodziewaną kreatywność, która odniosła sukces i została nawet dowartościowana przez innych⁴⁸. W tym kontekście Betsaida uwa-ża również za swoją misję stymulowanie młodych talentów do gło-szenia piękna Stwórcy, wiary katolickiej i życia, które On daje⁴⁹.

Betsaida wciąż stoi przed nowymi wyzwaniami. Wyciągając naukę z instytucji katolickich z przeszłości, trzeba zauważyć, iż największe zagrożenie pochodzi z wewnątrz. Współpraca z inny-mi instytucjainny-mi z niewłaściwych powodów (np. wzrost gospodar-czy lub inne interesy finansowe kosztem pierwotnej tożsamości) zagroziłaby powołaniu wydawnictwa. W podobny sposób Betsa-ida może być zagrożona w swojej misji, służąc teologicznym rein-terpretacjom, które próbują usprawiedliwić występki i złudzenia dnia dzisiejszego. Poddanie się kościelno-politycznym i akade-mickim prądom, które są bardziej skierowane na ugodę niż na wiarygodność treści, miałoby takie same konsekwencje.

Być może najbardziej niebezpiecznym zagrożeniem byłaby chęć przynależenia do uznanych środowisk społecznych i bycia częścią elity. Pogoń za trendami i akceptacją społeczną (niem.

Sa-48 Betsaida otrzymała nagrodę „Gabriël 2015 Centre Religieux d’In-formation et d’Analyse de la Bande Dessinée (CRIABD)/Kathostrip”

za religijne komiksy D. Bar, L.-B. Koch, G. Lehideux, Johannes Paulus II 1–2 (2014). Z kolei krótki film Come and See (2017) został nagro-dzony trzecim miejscem w kategorii „filmy amatorskie” na festiwalu XXXII Międzynarodowy Katolicki Festiwal Filmów i Multimediów / 32nd International Catholic Film and Multimedia Festival KSF Niepokalana 2017 a także pierwszą nagrodą w kategorii „Filmy krótkometrażowe” na festiwa-lu Mirabile Dictu – International Catholic Film Festival 2017 w Watykanie.

49 Promocja ta dotyczy np. filmu krótkometrażowego Come and See oraz książek początkujących artystów, np. A. Junker, J. Galloy, De kle­

ine Juliana en het brood van leven (2015, ²2018) oraz E. van Broeckhoven, Mijn moeder. Dementie bracht ons genezing (2018). Ta ostatnia książka jest świadectwem o tym, jak demencja matki przyniosła wewnętrzne uzdro-wienie w relacji z córką.

lonfähigkeit) to są wirusy, które od samego początku uderzyłyby w żywotność Betsaidy. Jest to stara pokusa bycia profesjonalistami według ludzkiej mądrości, kosztem przyjmowania i życia zgodnie mądrością Bożą. Skandal Wcielenia Bożego, którego doświadczy-ły pierwsze pokolenia chrześcijan w znaku krzyża, nabiera wła-śnie w naszych czasach kształt wierności doktrynie i instytucji Kościoła.

Poprzez swoje słabości oraz ograniczenia płynące z historycz-nych i kontekstowych uwarunkowań i struktur, Kościół pośredni-czy w uzdrawiającej sile Boga, objawionej w Zbawicielu wiszącym na Krzyżu, „który jest zgorszeniem dla Żydów, a głupstwem dla pogan, dla tych zaś, którzy są powołani, tak spośród Żydów, jak i spośród Greków, Chrystusem, mocą Bożą i mądrością Bożą”

(1 Kor 1, 23–24).

Jedynym sposobem na autentyczną służbę Nowej Ewangeliza-cji i zaradzenie katolicyzmowi zmierzającemu w kierunku uprzej-mej, oświeconej, burżuazyjnej wiary w dobrobyt⁵⁰, jest powrót do autentycznego głoszenia Słowa Bożego jako Ukrzyżowanego Chrystusa. W tym Betsaida chce pełnić swoją pokorną służbę.

Streszczenie

W czasie katolickiej emancypacji w Niderlandach (poł.

XIX–poł. XX w.) wiele redakcji wydawniczych publikowało książki dla katolików. Postępująca sekularyzacja wstrzymała ten proces i w dzisiejszych czasach trudno jest wydać książki kateche-tyczne i teologiczne. W celu rozwiązania tego problemu w 2012 roku zostało zainaugurowane wydawnictwo Betsaida. Tenże

ar-50 J. Bots, Zestig jaar katholicisme in Nederland, „De Rots” 11 (1981), nr 7–8, s. 71; por. s. 23.

tykuł ma na celu przedstawienie projektu Betsaidy z perspektywy najnowszej historii Kościoła.

Słowa kluczowe: wydawnictwo, filaryzacja, sekularyzacja, ewange-lizacja

Bibliografia

Bos M., van den, Verlangen naar vernieuwing. Nederlands katholicisme 1953–2003, Amsterdam 2012.

Bots J., Het Nederlands Katholicisme van nu in historisch perspectief,

„Tijdschrift voor Geestelijk Leven” 32 (1976) s. 595–642 (tekst skrócony: tenże, Die Kirche in den Beneluxländern. Die Niederlan­

de, w: Die Weltkirche im 20. Jahrhundert (Handbuch der Kirchenge­

schichte VII), Ed. H. Jedin, K. Repgen, Freiburg/Basel/Wien 1979, s. 567–575).

Bots J., Zestig jaar katholicisme in Nederland, „De Rots” 11.7–8 (1981).

Coleman J.A., The Evolution of Dutch Catholicism, 1958–1974, Berke-ley (CA) 1978.

Duffhues T., Felling A., Roes J., Bewegende patronen. Een analyse van het landelijk netwerk van katholieke organisaties en bestuurders 1945 – 1980 (Publicaties van het Katholiek Documentatie Centrum Nijmegen 12), Nijmegen 1985.

Goddijn W., Jacobs J., van Tillo G., Tot vrijheid geroepen. Katholieken in Nederland: 1946–2000, Baarn 1999.

Maeyer J., de, The concept of Religious Modernisation, w: Religion, Chil­

dren’s Literature and Modernity in Western Europe 1750–2000 (KA­

DOC Studies on Religion, Culture and Society 3), Ed. tenże, and others, Leuven 2005, s. 41–50.

Selderhuis H.J. (Ed.), Handboek Nederlandse kerkgeschiedenis, Kampen 2006.

Simons E., Winkeler L., Het verraad der clercken. Intellectuelen en hun rol in de ontwikkelingen van het Nederlandse katholicisme na 1945

(Publicaties van het Katholiek Documentatie Centrum Nijmegen 19), Baarn 1987.

Simons L., Geschiedenis van de uitgeverij in Vlaanderen I: De negentiende eeuw; II: De twintigste eeuw, Tielt 1984–1987.

Thurlings J.M.G., De wankele zuil. Nederlandse katholieken tussen as­

similatie en pluralisme (Publicaties van het Katholiek Documentatie Centrum Nijmegen 1), Deventer 1978².

Weel A., van der, Modernity and Print II: Europe 1890–1970, w: A Com­

panion to the History of the Book (Blackwell Companions to Literature and Culture 48), Ed. S. Eliot, J. Rose, Chichester 2009, s. 354–367.

Wojtyła K., Katolicyzm uporu, „Tygodnik Powszechny” 20 (19 maja 2002).

Voorst S., van, Van censuur naar gedeelde verantwoordelijkheid. Uitgeverij het Spectrum en de katholieke boekenwet, „Jaarboek voor Nederlandse boekgeschiedenis. Bij de tijd. Boeken in Nederland 1950–2000” 10 (2003) s. 193–207.

Dobra Nowina w środkach społecznego przekazu, red. H. Sławiński, Kraków 2020, s. 65–94

DOI: 10.5281/zenodo.4317792

Ks. Maciej Szczepaniak¹ ORCID: 0000-0002-5042-0586

Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu K atarzyna Zagórska²

ORCID: 0000-0002-2015-8046

Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

Ewangelizacja r adiowa

W dokumencie DOBRA NOWINA W ŚRODKACH SPOŁECZNEGO PRZEKAZU (Stron 54-66)