Organizacja sieciowa

Organizacja sieciowa (zwana też siecią międzyorganizacyjną) to zbiór więcej niż dwóch samodzielnych, lecz kooperujących organizacji. Cechują się one kolektywnym podejmowa-niem decyzji, powtarzalnością (a nie doraźnością) wspólnych działań i dłuższym horyzontem współpracy. Zakres wzajemnie przekazywanych informacji jest szeroki i ma miejsce koordy-nacja działań, oparta na negocjacjach i porozumieniach, zamiast konkurencji³⁶⁵. Specyfika współpracy w takiej sieci polega na realizacji przez współpracujące podmioty jedynie części z całości procesów zmierzających do wytworzenia rynkowego dobra. Zatem konieczna jest jednostka (broker) koordynująca osiągnięcie końcowego rezultatu. Innym kryterium podziału ciągu zadań jest kryterium funkcjonalne. Podmioty takiej sieci wykonują pewne specjali-styczne działanie (wytwarzanie, projektowanie, marketing i sprzedaż), które składane są w wytwórczy ciąg przez koordynatora sieci. Przykładem może być wydawnictwo, które koordynuje proces wydawniczy pomiędzy niezależnymi podmiotami zajmującymi się redak-cją, składem, drukiem i dystrybucją publikacji³⁶⁶. Charakterystyczna jest wzajemna otwartość informacyjna między podmiotami, mająca na celu koordynację, jasność rozliczeń i budowę zaufania. Swoisty także jest fakt, że poszczególne podmioty rozwijają jedynie własne specja-lizacje, posiadając jednakże możliwość kontraktowania potrzebnych usług i produktów.

Dzięki tym relacjom poszerzającym rynkowe kontakty możliwa staje się obsługa większej grupy klientów. Ograniczana jest także kosztowna, rynkowa rywalizacja oraz unika się dublo-wania nakładów na działania zapewniane przez inne podmioty sieci (np. marketing, badania i rozwój).

Organizacje sieciowe pozwalają na przełamanie deficytów poszczególnych przedsiębiorstw na drodze kooperacji między podmiotami, która uzupełniają luki kompetencyjne i zasobowe (środki finansowe, infrastruktura etc.). W dziedzinie gospodarki innym sposobem na niwela-cję braków jest fuzja lub przejęcie innego przedsiębiorstwa, jednak w sytuacji wysokiej konkurencji i stabilnego rynku, ich koszty prawne i organizacyjne, podobnie jak koszty

365Łobos K.: Organizacja sieciowa. W: Zarządzanie przedsiębiorstwem przyszłości: koncepcje, modele, metody.

Red. K. Perechuda. Placet: Warszawa: Placet, 2000, s. 97.

366Tamże, s. 99.

integracji i restrukturyzacji całości przedsiębiorstwa skłaniają do ograniczenia agresywnych zachowań rynkowych na rzecz użyczenia/wymiany potrzebnych zasobów w drodze współ-pracy i budowy sieci³⁶⁷.

Sieci międzyorganizacyjne tworzone są wówczas, gdy powiązanie pomiędzy podmiotami przynosi pewną wartość dodatkową w stosunku do wartości sumy działań indywidualnych.

Sieć pozwala zatem podmiotom na realizację kolektywnej strategii, która podnosi ich łączną efektywność i stymuluje synergię współpracy między partnerami. By ten efekt nastąpił, musi zachodzić między nimi określona zbieżność, polegająca na tożsamości domeny (produktu, docelowego klienta/użytkownika) lub stosowanych technologii czy sposobów działania³⁶⁸.

Ekonomiści wymieniają szereg korzyści płynących z przynależności do sieci międzyorganiza-cyjnych. Należą do nich: mniejsze potrzeby kapitałowe, elastyczność, niższe koszty transak-cyjne, łatwiejszy dostęp do informacji, szybsza dyfuzja wiedzy, możliwość osiągania efektu skali, łatwiejszy dostęp do rynków lokalnych, lepszy rozkład zadań i ryzyka, wzrost szybkości działania, łatwiejszy dostęp do zasobów i umiejętności nieposiadanych przez daną organiza-cję. Do słabych stron sieci zalicza możliwość ograniczenia lub nawet wyeliminowania mecha-nizmów rynkowych, występowanie działań ukierunkowanych na podwyższenie barier wejścia i utratę indywidualnego charakteru przez podmiot w sieci, nadmierne „uwikłanie” w sieć zobowiązań i utratę elastyczności samodzielnego działania³⁶⁹

Analogie między funkcjonowaniem organizacji sieciowej a RBC są wyraźne. Wielość

„miękkich” negocjowanych więzi pomiędzy uczestnikami sieci sprzyja wymianie różnych form zasobów, pozwala na podział zadań według specjalizacji, obniża próg wejścia do sieci poprzez niwelację deficytów poszczególnych partycypantów, umożliwia zróżnicowanie

„produktów” (w RBC – cyfrowych zbiorów) wzbogacając ofertę dla użytkowników. Jedno-cześnie sieciowa współpraca kierowana przez koordynatora może przynosić wartość dodaną także w postaci ogniskowania („kondensowania”) jej efektów – w miejsce ich rozpraszania.

367M. Najda-Janoszka: Organizacja wirtualna…, s. 27-28.

368K. Łobos: Organizacje sieciowe. W: Zarządzanie przedsiębiorstwem w turbulentnym otoczeniu. Red.

R. Krupski. Warszawa: Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, 2005, s. 162-163.

369B. Barczak, K. Bartusik, A. Kozina: Modele strukturalne organizacji…, s. 67.

2.5.3. Klastry

Prekursorem koncepcji klastrów był brytyjski ekonomista Alfred Marshall, który badał regio-nalne formy prowadzenia działalności przemysłowej w postaci skupisk przedsiębiorstw (tzw.

dystryktów przemysłowych) pojedynczych branż. Kluczowe twierdzenie Marshalla głosiło, iż duże i małe firmy mogą uzyskiwać korzyści z tytułu lokalizacji³⁷⁰. Korzyści są ważniejsze dla firm mniejszych, te bowiem, kooperując w skupisku, mogą konkurować z dużymi przedsię-biorstwami branży. Marshall wyróżnił korzyści wewnętrzne (efekt skali generujący oszczęd-ność nakładów wraz ze wzrostem produkcji) oraz zewnętrzne. Są nimi:

• podział pracy między firmy i specjalizacja, pozwalająca osiągać wysokie kompetencje w jednej z faz procesu tworzenia produktu – efektu kooperacji wielu firm,

• przyciąganie i rozwój pomocniczych dla skupiska gałęzi przemysłu, co generuje dalsze oszczędności,

• społeczne efekty, polegające na łatwiejszym dostępie do wykwalifikowanych kadr, migracji i mobilności pracowników w obrębie skupiska, co sprzyja dyfuzji wiedzy i innowacji, wytworzeniu lokalnej tożsamości kulturowej i specyficznego klimatu.

Ułatwiał on nabywanie kompetencji dzięki częstej wymianie tych zasobów między podmiotami skupiska, formalnym i nieformalnym zwyczajom, etosowi pracy, rodzą-cym się pokrewieństwom, co stanowiło dodatkowy „społeczny klej”, stabilizujący zwrotnie relacje ekonomiczne³⁷¹.

Pojęcie klastra (grona) zostało sformułowane w latach 90. XX w. przez Michaela Portera.

Według jego definicji klaster to:

„Geograficzne skupisko wzajemnie powiązanych firm, wyspecjalizowanych dostawców, jednostek świadczących usługi, firm działających w pokrewnych sektorach i związanych z nimi instytucji (na przykład uniwersytetów, jednostek normalizacyjnych i stowarzyszeń branżowych) w poszczególnych dziedzinach, konkurujących między sobą, ale również współpracujących.”³⁷²

370E. Kraska, B. Rogowska: Rola i znaczenie koncepcji Alfreda Marshalla dla wyjaśniania współczesnych mechanizmów rozwoju regionalnego. „Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu” 2014, nr 339, s. 61-75. [Dostęp 25 maja 2020]. Dostępny w Internecie: http://www.dbc.wroc.pl/Content/26202/

Kraska_Rola_i_Znaczenie_Koncepcja_Alfreda_Marshalla_2014.pdf

371E. Kraska, B. Rogowska: Rola i znaczenie…, s. 63 - 66.

372Za: A.M. Kowalski: Kooperacja w ramach klastrów jako czynnik zwiększania innowacyjności i konkurencyj-ności regionów. „Gospodarka Narodowa” 2010, nr 5-6(225-226), s. 1-2. [Dostęp 25 maja 2020]. Dostępny w Internecie: https://gnpje.sgh.waw.pl/pdf-101140-32734?filename=Kooperacja%20w%20ramach.pdf

Zatem klaster (lub „grono”) jest również rodzajem opisywanej wyżej organizacji sieciowej, specyficznie powiązanej z lokalnym/regionalnym otoczeniem. Pierwotnie powstanie klastrów związane było z dostępnością surowców oraz istnieniem sprzyjających warunków rynkowych lub naturalnych. Z czasem np. kwestia dostępności złóż staje się wtórna, a znaczenia nabierają dostępność wysoko wykwalifikowanej siły roboczej i wiedzy, istnienie specjalistycznych firm oferujących unikalny sprzęt i jego obsługę, dzielona infrastruktura techniczna oraz ekonomia skali w zakresie zaopatrzenia i zbytu. Przestrzenna bliskość firm oraz poziom zaufania może wpływać na ich specjalizację, ograniczoną do jednego z etapów przygotowania produktu, który wówczas przechodzi kolejno przez kilka podmiotów, zanim przyjmie postać finalną³⁷³.

Pod względem relacji zarządzania można wyróżnić klastry: bez centralnego podmiotu koordynującego, działające we współpracy, z centralnym podmiotem koordynującym, który nie realizuje swej działalności całkowicie samodzielnie, z centralnym podmiotem dodatkowo realizującym pełną działalność samodzielnie lub takie, w których wszystkie podmioty są niezależne w samodzielnej realizacji pełnej działalności.

Przynależność do klastra niesie szereg wymiernych korzyści, m.in.:

• dostęp do wiedzy i informacji o rynku, klientach, trendach, technologiach,

• możliwość naśladowania najlepszych rozwiązań organizacyjnych, uczenie się od innych,

• lepsze wykorzystanie posiadanych zasobów,

• możliwość poszerzenia własnych kompetencji i obszarów działania,

• obniżkę kosztów poprzez wspólne zakupy usług i produktów, marketing, promocję,

• łatwość rozpoczęcia działalności dzięki istniejącej infrastrukturze, obecności poten-cjalnych partnerów i klientów³⁷⁴.

Interpretację RBC jako organizacji klastrowej przedstawił autor rozprawy w artykule z 2009 roku³⁷⁵.

373K. Łobos: Organizacje sieciowe…, s. 189.

374A. Grycuk: Klastry jako instrument polityki regionalnej. „Infos. Zagadnienia Społeczno-Gospodarcze” 2010, nr 13(83), s. 1-4. [Dostęp 25 maja 2020]. Dostępny w Internecie: http://orka.sejm.gov.pl/WydBAS.nsf/0/

B020E3FA76E549A7C125775800244FF4/$file/infos_83.pdf

375R. Lis: Tworzenie biblioteki w modelu klastrowym…, s. 44-50.