Regionalizm a biblioteka

Słownik języka polskiego określa „region” jako „obszar o określonych cechach krajobrazo-wych, etnograficznych lub gospodarczych”⁴²¹, a „regionalizm” w dwóch adekwatnych znacze-niach jako „2. ruch społeczno-kulturalny, dążący do zachowania swoistych cech kultury danego obszaru” lub „3. zespół cech etnograficznych i kulturowych, charakterystycznych dla danego regionu”⁴²².

Regionalne biblioteki cyfrowe są spadkobiercami koncepcji biblioteki jako miejsca zachowy-wania tożsamości regionalnej. Ten wątek działalności polskich bibliotek publicznych został odnotowany w branżowej publikacji już w roku 1959⁴²³, zaś rozkwit tej działalności przypadł na lata 90. XX wieku. Miało to bezpośredni związek z reformą administracyjną, modernizu-jącą scentralizowane struktury państwa i utworzeniem w roku 1989 samorządów terytorial-nych, którym przyznano status organizatorów bibliotek publicznych na poziomie wojewódz-twa, miasta, powiatu oraz gminy. Art. 20 i 21, rozdz. 5 Ustawy o bibliotekach z 27 czerwca 1997 roku wskazują, iż do zadań bibliotek publicznych, w szczególności wojewódzkich i powiatowych, należy:

„1) gromadzenie, opracowywanie i udostępnianie materiałów bibliotecznych służących obsłudze potrzeb informacyjnych, edukacyjnych i samokształceniowych, zwłaszcza dotyczących wiedzy o własnym regionie oraz dokumentujących jego dorobek kulturalny, naukowy i gospodarczy;

2) pełnienie funkcji ośrodka informacji biblioteczno-bibliograficznego, organizowanie obiegu wypożyczeń międzybibliotecznych, opracowywanie i publikowanie bibliografii regionalnych, a także innych materiałów informacyjnych o charakterze regionalnym”;

[…]

4) udzielanie bibliotekom pomocy instrukcyjno-metodycznej i szkoleniowej.”⁴²⁴

421Region. W: Słownik języka polskiego. [Dostęp 26 maja 2020]. Dostępny w Internecie: http://sjp.pwn.pl/

szukaj/region.html

422Regionalizm. W: Słownik języka polskiego. [Dostęp 26 maja 2020]. Dostępny w Internecie: http://sjp.pwn.pl/

szukaj/regionalizm.html

423M. Gwarecka: Umacnianie bibliotek jako ośrodków regionalnych. „Bibliotekarz Lubelski”, 1959 nr 4, s. 2-4.

424Ustawa z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach. Dz.U. 1997, nr 85 poz. 539, s. 7. [Dostęp 26 maja 2020].

Dostępny w Internecie: http://www.bn.org.pl/download/document/1358353959.pdf

Ustawowe umocowanie działalności bibliotecznej nakierowanej na region oraz wskazanie zadania udzielania wsparcia publicznym bibliotekom przez większe jednostki stanowi w praktyce fundament prawny do ustanawiania różnych form kooperacji między bibliotekami, które z czasem mogą wychodzić poza obszar instytucji publicznych.

Regionalizacja kraju wzmacniana jest na poziomie europejskim trendem federalizacji i stymu-lowania tożsamości regionalnych, co związane jest z koncepcją „Europy Regionów”. Stano-wiła ona opozycyjną względem „Europy Ojczyzn” (opartą o narodowe organizmy państwowe) koncepcję integracji europejskiej, polegającą na idei przybliżenia politycznych procesów decyzyjnych obywatelom poprzez współpracę i finansowanie na poziomie regio-nów⁴²⁵.

Dostosowanie polskich bibliotek do nowych społeczno-ekonomicznych warunków działania polegało na wprowadzeniu do ich statutów zadań oraz podjęciu i rozwijaniu aktywności polegających m.in. na tworzeniu działów regionalnych, gromadzeniu publikacji oraz niepubli-kowanych dokumentów dotyczących regionu, przygotowywaniu regionalnych bibliografii, kartotek naukowych, zagadnieniowych i adresowych. Tworzą one w ten sposób warsztat regionalistyczny, często kreowany z udziałem publiczności: badaczy historii, kolekcjonerów i miłośników regionu. Utworzone regionalne kolekcje i zasoby informacyjne służą także do promocji lokalnej tradycji i kultury na szerszym forum⁴²⁶ – dzięki elektronizacji usług oraz użyciu Internetu – o globalnym zasięgu. Biblioteki stają się w ten sposób ośrodkami kultury regionalnej, realizując we współpracy z innymi instytucjami spotkania lokalnych literatów, konkursy poetyckie i fotograficzne czy spotkania miejscowych wydawców. Wprowadzają także, często we współpracy ze szkołami, elementy edukacji regionalnej stymulując zaintere-sowanie lokalnym środowiskiem, historią, geografią, architekturą, regionalnym językiem lub gwarą⁴²⁷.

Wraz z rozbudową regionalnego obszaru działań biblioteki różnych części kraju zainicjowały tworzenie branżowych, regionalnych systemów współpracy: sieci informacyjnych,

współ-425A. Wawdejuk: Teorie integracji – cz. I – Europa ojczyzn a Europa regionów. W: TwojaEuropa.pl. [Dostęp 26 maja 2020]. Dostępny w Internecie: http://www.twojaeuropa.pl/466/teorie-integracji---cz-i---europa-ojczyzn-a-europa-regionow

426E. Kwiatkowska-Wyrwisz: Warsztat regionalisty. W: Regionalizm w bibliotece. Dodatek do „Poradnika Bibliotekarza”. Red. J. Chruścińska, D. Grabowska. [2016], s. 4-6. [Dostęp 26 maja 2020]. Dostępny w Inter-necie: http://poradnikbibliotekarza.pl/new/pliki/regionalizm_w_bibliotece_net.pdf

427E. Furmanek, A. Heidinger: Oblicza regionalizmu. W: Regionalizm w bibliotece…, s. 8-11.

pracy w zakresie współkatalogowania lub prowadzenia bibliografii. Jako przykłady stopniowo integrujących się regionalnych środowisk można tu wymienić:

• wczesną (rok 1993) inicjatywę lubelskiego konsorcjum bibliotek naukowych skoncen-trowanych na komputeryzacji bibliotek uczelni wyższych Lublina ze środków Funda-cji Mellona. Początkowo obejmowała ona biblioteki akademickie, z czasem dołączyła do ich grona wojewódzka biblioteka publiczna⁴²⁸.

• równie wczesną (projekt inicjujący w roku 1994), szerzej opisaną w rozdziale I niniej-szej pracy PFBN, w ramach której powstała m.in. opisana wcześniej WBC,

• działające od 2005 roku Zachodniopomorskie Porozumienie Bibliotek⁴²⁹, tworzące Zachodniopomorski System Informacji Region@lnej i N@ukowej⁴³⁰, rozwijany w wątkach Rozproszonego Katalogu Bibliotek – RoK@Bi (w odmianach dla Szcze-cina, dla województwa i kraju), Zachodniopomorskiej Biblioteki Cyfrowej Pomerania oraz Bazy Wiedzy o Regionie.

• Lubelską Bibliotekę Wirtualną⁴³¹ – powstałą w 2015 rok, a zainicjowaną projektem z roku 2010, integrującą w postaci regionalnego agregatora instytucjonalne BC, katalogi biblioteczne i wybrane bazy danych⁴³².

Powstawanie RBC można w wielu przypadkach uznać za kontynuację regionalnych koopera-tyw zainicjowanych na rzecz tworzenia innych systemów informacyjnych. Bez wątpienia doświadczenia wcześniejszej współpracy stanowiły w przypadku PFBN lub Zachodniopo-morskiego Porozumienia Bibliotek istotny kapitał ułatwiający ufundowanie nowych form współpracy. Jednocześnie ułatwiały integrację RBC z istniejącymi już usługami informacyj-nymi bibliotek – współtwórców RBC.

428G. Nowak: Koszty komputeryzacji bibliotek naukowych na przykładzie bibliotek lubelskiego ośrodka nauko-wego. W: Standaryzacja kosztów w bibliotekach naukowych. Konferencja „Standaryzacja Kosztów w Bibliote-kach Naukowych” Kazimierz Dolny 20-22 IX 2000 r. Lublin: Wydawnictwo Politechniki Lubelskiej, 2001, s. 1-3-105. [Dostęp 26 maja 2020]. Dostępny w Internecie: http://bc.pollub.pl/Content/307/PDF/stand01.pdf

429Historia Porozumienia. Książnica Pomorska im. Stanisława Staszica w Szczecinie, [2014]. [Dostęp 26 maja 2020]. Dostępny w Internecie: https://www.ksiaznica.szczecin.pl/ozpb

430L. Marcinkiewicz: Biblioteka w erze informacji cyfrowej. Projekt Zachodniopomorskiego Systemu Informacji Region@lnej i N@ukowej. „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego. Studia Informatica” 2010, nr 26, s. 21-35. [Dostęp 26 maja 2020]. Dostępny w Internecie: https://wneiz.pl/nauka_wneiz/studia_inf/26-2010/si-26-21.pdf

431Lubelska Biblioteka Wirtualna. Informacje o projekcie. [Dostęp 26 maja 2020]. Dostępny w Internecie: http://

projektlbw.lublin.eu/informacje-o-projekcie

432Lubelska Biblioteka Wirtualna ....

2.9. Podsumowanie

W rozdziale zaprezentowano szereg uwarunkowań RBC w różnych obszarach, począwszy od technicznej charakterystyki mediów cyfrowych i sieci komputerowych, mającej doniosłe znaczenia dla możliwości systemów przetwarzających informację. Omówiono specyficzną ekonomię cyfrowych mediów, uwzględniając dynamikę korzystania z informacji w sieci („długi ogon”) oraz ekonomię uwagi. RBC jako złożone, mocno zwirtualizowane formy organizacyjne mogą korzystać z dobrodziejstw różnych sposobów prowadzenia geograficznie rozległej działalności jak sieciowość, klastrowość, fraktalizacja, których specyfika została zaprezentowana w rozdziale. W zakresie ściślej nawiązującym do bibliotekarstwa przedsta-wiono kwestie automatyzacji, przebiegu bibliotecznych procesów oraz istotności informacyj-nej architektury, uspójniającej duże zbiory danych i ich kolejne konwersje. Rozdział kończy omówienie problematyki prawa autorskiego oraz legitymacji i form regionalnej współpracy bibliotek w Polsce.