Projekt „Śląska Internetowa Biblioteka Zbiorów Zabytkowych” (2005)

W roku 2005, w związku z uruchomieniem środków funduszu EOG, BŚ opracowała projekt pod nazwą „Śląska Internetowa Biblioteka Zbiorów Zabytkowych” (ŚIBZZ)⁴³⁴. Był on wyrazem kompleksowego podejścia do kwestii digitalizacji zabytkowych zabiorów biblio-tecznych, z uwzględnieniem światowych praktyk w zakresie digitalizacji. Projekt przewidy-wał utworzenie biblioteki cyfrowej zapewniającej prezentację oraz długotrprzewidy-wałe przechowy-wanie zasobu cyfrowego na podstawie zabytkowego piśmiennictwa BŚ⁴³⁵. Ze względu na

434Dokumentacja aplikacyjna w posiadaniu autora rozprawy.

435S. Tobis: Śląska Internetowa Biblioteka Zbiorów Zabytkowych : dokumentacja projektowa. Poznań. 2007.

[Niepublikowane, dokumentacja w posiadaniu autora pracy].

wymóg posiadania własnego wkładu finansowego, BŚ uzyskała jego sfinansowania ze strony samorządu województwa śląskiego w wysokości 15% wartości projektu.

Zgodnie z wnioskiem aplikacyjnym projekt miał przynieść rozwiązania w trzech obszarach problemowych: stopniowej i nieuchronnej degradacji piśmiennictwa zabytkowego, rozprosze-nia zabytkowego piśmiennictwa w całym regionie śląskim oraz ograniczonego dostępu do tych zbiorów dla użytkowników. Celem technicznym projektu było utworzenie komplekso-wego rozwiązania służącego do pozyskiwania, opracowania i prezentacji cyfrowej postaci zbiorów zabytkowych. Rozwiązanie miało być realizowane przez system złożony ze skane-rów, oprogramowania przetwarzającego skanowane obrazy, infrastruktury sprzętowej zapew-niającej przechowywanie i archiwizację zbiorów cyfrowych, oprogramowania specjalnego do opracowania bibliograficznego zbiorów oraz do ich prezentacji w serwisie WWW.

Cel strategiczny projektu określono jako upowszechnianie oraz ochronę dziedzictwa kulturo-wego regionu śląskiego w dziedzinie zbiorów zabytkokulturo-wego piśmiennictwa, natomiast celami bezpośrednimi były:

• umożliwienie dostępu do zabytkowych skarbów piśmiennictwa regionu śląskiego poprzez utworzenie ŚIBZZ,

• zastosowanie Internetu jako formy prezentacji zbiorów zabytkowych,

• ochrona cennych zbiorów poprzez wykonanie ich wtórników i ich bezpieczne przechowywanie,

• promocja dziedzictwa kulturowego regionu śląskiego w Polsce i na świecie.

Wskazano ponadto, że dodatkowymi, pozytywnymi aspektami realizacji projektu będzie wzmocnienie oświatowej i kulturotwórczej funkcji BŚ oraz wzrost jej pozycji w regionie i kraju jako placówki naukowej. Nastąpi poszerzenie dostępu do najcenniejszych skarbów piśmiennictwa osobom niepełnosprawnym ruchowo, które poza internetową formą prezentacji nie mogłyby do nich dotrzeć. Ekonomicznymi walorami projektu było stworzenie nowych miejsc pracy oraz możliwość wykorzystania wyników digitalizacji w innych sektorach gospo-darki.

W uzasadnieniu potrzeby realizacji ŚIBZZ wskazano rosnąca rolę Internetu, jako narzędzia pracy dla ludzi nauki, studentów i dydaktyków oraz jego popularność jako instrumentu pozyskiwania informacji dla szerokiej publiczności. Dzięki digitalizacji zabytkowego

piśmiennictwa przewidywano, że z tej formy dostępu skorzysta ok. 50 tys. osób rocznie na całym świecie. Podkreślono także walor promocyjny ŚIBZZ, polegający na ukazaniu województwa śląskiego jako nowoczesnego ośrodka naukowo-badawczego oraz na prezenta-cji w atrakcyjnej formie historii regionu, co wpłynęłoby na poprawę wizerunku Śląska w Polsce i na świecie.

Projekt miał trwać 3 lata, a jego koszt oszacowano na łączną kwotę 2 839 096 Euro. Projekt zamierzano realizować na podstawie dokumentacji technicznej przygotowanej przez firmy zewnętrzne – w zakresie budowy systemu biblioteki cyfrowej oraz adaptacji pomieszczeń.

Dokumentacja systemu biblioteki cyfrowej tworzona była wraz z zespołem pracowników BŚ, złożonym ze specjalistów z działów: SPEC BŚ, DOKA BŚ, SL BŚ, DI BŚ i Poligraficzno-Wydawniczego.

Główne założenia techniczne projektu brzmiały następująco:

• ze skanowanych jednostek zbiorów tworzony będzie zasób bazowy o charakterze archiwalnym, o jakości pozwalającej na substytucję obcowania z oryginałem i wykonanie reprintu dzieła. Proces akwizycji obrazu powinien w jak najmniejszym stopniu narażać oryginał na naprężenia mechaniczne oraz na ekspozycję na inten-sywne oświetlenie,

• formaty obrazowe zasobu bazowego oraz prezentacyjnego mają zapewniać możliwie najmniejszą objętość plików przy zachowaniu maksimum kompatybilności, a ich specyfikacje powinny być otwarte,

• pliki prezentacyjne będą generowane z plików zasobu bazowego co do zasady w sposób zautomatyzowany, z zachowaniem możliwości ustalenia parametrów przetwarzania wsadowego oraz indywidualnej obróbki plików,

• opracowanie bibliograficzne tworzone będzie na podstawie formatu MARC21 Biblio-graphic,

• opis bibliograficzny prezentowany będzie w szablonie Dublin Core i MARC21. Pola niewypełnione nie będą wyświetlane,

• podstawową formą prezentacji digitalizatu będzie strona WWW w połączeniu z przeglądarką internetową,

• sygnatura zbiorów będzie częścią identyfikatorów jednostek i struktury katalogów przechowujących zbiory cyfrowe. Identyfikator będzie podstawową informacją opisu-jącą dany zbiór.

• sygnatury zawierające znaki spoza zakresu zestawu znaków ASCII (w tym szczegól-nie polskie znaki diakrytyczne) będą, dla celów formowania identyfikatorów oraz nazw katalogów i plików, sprowadzane do znaków z tego zakresu,

• proces nadawania nazw plikom, kolejne stopnie opracowania i obróbki plików będą sformalizowane oraz w miarę możliwości zautomatyzowane i wspierane przez podsys-temy skanowania, korekty i katalogowania.

• w celu zachowania integralności i spójności procesu tworzenia zasobu cyfrowego z dokumentami oryginalnymi stan zasobu w trakcie jego przetwarzania (raportowany i sygnalizowany w systemie) będzie wynikał z czynności wykonywanych na każdym stanowisku, natomiast rozpoczęcie procedury dalszego przetwarzania uzależnione będzie od zakończenia przetwarzania na etapie wcześniejszym.

• „jednostką operacyjną” przetwarzania w przypadku czasopism jest zasób opisany numerem (1 numer czasopisma), w przypadku pozostałych – sygnaturą. (1 wolumin, 1 teka, 1 zdjęcie, 1 pocztówka). Zatwierdzenie tej jednostki na danym etapie przetwa-rzania udostępni ją kolejnemu etapowi.

• system obsługi Biblioteki Internetowej zapewni zapis metadanych w tabelach serwera bazy danych oraz dodatkowo w pliku w formacie XML zapisanym w katalogu miesz-czącym pliki obrazowe danej jednostki zbioru i w pliku tekstowym, z odnośnikami do poszczególnych jednostek, w formacie przetwarzanym przez wyszukiwarki interne-towe, w lokalizacji pliku prezentacyjnego. Pliki XML/XSD (będące „zrzutami” rekor-dów bazy danych do katalogów przechowujących pliki archiwalne master – DBMS) umożliwią odtworzenie metadanych w przypadku awarii podsystemu DBMS, a także ułatwią ewentualną jej migrację na inną platformę w przyszłości.

• stanowiska pracy wyposażone będą w karty sieciowe połączone do szybkiej sieci lokalnej umożliwiającej kopiowanie plików o rozmiarach od kilku MB do 2 GB w czasie nie dłuższym niż 2 minuty.

• zasoby systemu będą przechowywane na szybkiej macierzy dyskowej i zabezpieczone przed awarią na kilka sposobów,

• dla zrealizowania celu długotrwałego zabezpieczenia zbioru cały opracowany zasób zostanie naświetlony na mikrofilmie,

• system będzie umożliwiał opracowanie i prezentację zbiorów spoza budynku głównego BŚ. W tym celu będzie istniała możliwość instalacji i rejestrowania zdalnych końcówek skanowania oraz przesyłania skanów przez Internet i tunel VPN