W Euroregionie Niemen działa zarówno strona rosyjska, jak i białoruska. A. Badiu-kow wskazał zasadnicze powody uczestnictwa Białorusi. Są nimi: większe możli-wości rozwiązywania problemów przez władze lokalne, zapewnienie korzystnych warunków do tworzenia i rozwoju struktur innowacyjnych (technoparki, technopo-lisy czy inkubatory biznesu), co może sprzyjać ożywieniu aktywności innowacyjnej przedsiębiorstw regionu i zwiększyć konkurencyjność ich produkcji i świadczonych przez nie usług. Innymi korzyściami są wpływ na gospodarkę organizowanych szko-leń i prezentacji oraz możliwość zbliżenia Białorusi do struktur integrującej się
Eu-ropy44. W marcu 1999 r. na terytorium Białorusi rozpoczęła się realizacja projektów
w ramach Euroregionu Niemen. Były one fi nansowane z programu TACIS i
obej-mowały wiele różnorodnych inicjatyw. Według Badiukowa,utworzenie tego
eurore-gionu oraz fi nansowanie wspólnych programów spowodowały zwiększenie udziału
Polski i Litwy w handlu zagranicznym Białorusi45.
Od 18 do 19 października 2002 r. w Grodnie odbywało się forum organizacji społecznych Euroregionu Niemen, zorganizowane przez Stowarzyszenie Społeczne
Centrum Wsparcia Informacyjnego Inicjatyw Społecznych „Trzeci Sektor”46, przy
poparciu przedstawicielstwa Banku Światowego Republiki Białorusi. Udział w pra-cy forum wzięli przedstawiciele trzydziestu organizacji pozarządowych z Białorusi, Polski, Litwy i Obwodu Kaliningradzkiego, a także dyrektor Biura Białoruskiego Euroregionu – Viktar Zdanczuk, konsul Rzeczpospolitej Polskiej w Grodnie, spe-cjalista do spraw stosunków ze społecznością lokalną przedstawicielstwa Banku Światowego w Republice Białorusi, specjaliści urzędów informacji obwodowego oraz miejskiego komitetu wykonawczego z Grodna. Celem forum było opracowanie strategii rozwoju współpracy między NGO, władzami miejscowymi a strukturami
Euroregionu Niemen47.
43 Программa трансграничного сотрудничества Польша–Беларусь–Украина, http://rus. ngo.pl/x/423417 (19.11.2009).
44 A. Badiukow, Euroregion Niemen – rozwój części białoruskiej, [w:] Euroregiony wschod-niego pogranicza…, s. 194.
45 Ibidem, s. 195–196.
46 Stowarzyszenie to zostało założone w 1997 r., a jednym z jego celów jest „rozwój współpra-cy transgranicznej”. Stowarzyszenie prowadzi wiele programów, m.in. Program Inforegion „Niemen”, zob. szerzej: http://adukatar.net/wiki/index.php?structure_id=51 (23.10.2009). 47 Informacja o forum organizacji społecznych Euroregionu Niemen, http://www.polibelka.
Łukasz Wojcieszak
170
Uczestnicy spotkania zaproponowali szereg zmian48. Opracowano możliwości
współpracy w takich obszarach, jak: projekty młodzieżowe, kultura, turystyka, eko-logia czy pomoc grupom zagrożonym wykluczeniem społecznym. Zaproponowano wiele konkretnych inicjatyw, obejmujących m.in. organizację obozów młodzieżo-wych oraz przeznaczonych dla grup zagrożonych wykluczeniem społecznym, dzia-łalność integracyjną, oświatową, informacyjną i rekreacyjną. Ważnym efektem było też ogłoszenie odezwy adresowanej do Członków Rady i kierowników Biura Euro-regionu Niemen na Białorusi, w Polsce, na Litwie i w Obwodzie Kaliningradzkim, a także do kierowników władz wykonawczych i samorządów. Innym rezultatem było osiągnięcie porozumienia w sprawie organizacji w styczniu 2003 r. spotkania robo-czego członków grupy inicjatywnej na terytorium Obwodu Kalinigradzkiego w celu wypracowania strategii dalszej współpracy między NGO, władzami miejscowymi i strukturami Euroregionu Niemen, a także powołanie grupy dyskusyjnej dla NGO Euroregionu. Kolejnym rezultatem było stworzenie grupy inicjatywnej do
wyłonie-nia grupy roboczej NGO Euroregionu Niemen49.
Euroregion Bug początkowo funkcjonował bez uczestnictwa strony białoruskiej i obejmował obszary dwóch państw: Polski i Ukrainy. Jednak 15 maja 1998 r. do porozumienia dołączyła również Białoruś. W §1 Porozumienia o utworzeniu związ-ku transgranicznego Euroregion Bug, podpisanego we wrześniu 1995 r. w Łuczwiąz-ku, „strony postanawiają, że Związek ma charakter otwarty dla wspólnot lokalnych
i władz terytorialnych, w tym również państw trzecich”50. Jak wspomniano wyżej,
48 Propozycje te dotyczyły m.in. włączenia do Rady Euroregionu Niemen przedstawicieli NGO ze wszystkich części tego euroregionu, stworzenie Rady Społecznej przy Radzie Eu-roregionu czy stworzenie Funduszu Rozwoju EuEu-roregionu Niemen oraz Grupy Roboczej NGO Euroregionu ds. wymiany informacji i koordynowania pracy. Dotyczyły również działalności w sferze mediów, aby informować o działaniach w ramach NGO Euroregionu Niemen. Informacja o forum organizacji społecznych Euroregionu Niemen, http://www. polibelka.org/forumpol.html (03.11.2009).
49 Koordynatorem pracy grupy inicjatywnej w obwodzie Grodzieńskim na Białorusi jest or-ganizacja społeczna Centrum „Trzeci sektor” (Grodno), w Obwodzie Kaliningradzkim Federacji Rosyjskiej – organizacja społeczna Informacyjno-Analityczne Centrum Wspar-cia (Kaliningrad), w Polsce w województwie podlaskim – organizacja Młode Centrum (Białystok), na Litwie – Związek Organizacji Młodzieżowych Wilna „Okrągły Stół”. Inną istotną inicjatywą była odezwa uczestników Forum NGO Euroregionu Niemen, w której zadeklarowano poparcie dla celów utworzenia euroregionu oraz gotowość do współpracy w ramach tej inicjatywy.
50 Porozumienia o utworzeniu związku transgranicznego Euroregion Bug, strona Euroregio-nu Bug, http://www.euroregionbug.pl/content/view/21 (20.10.2009). Droga do powstania euroregionu, przewidywanego od początku jako trójstronny, obejmowała szereg inicjatyw. W grudniu 1991 r. podpisano porozumienie o współpracy przygranicznej województw i obwodów Polski i Ukrainy, a następnie, w wyniku polsko-białoruskich uzgodnień, pod-pisano protokół intencyjny dotyczący wymiany barterowej. Kolejne etapy zbliżenia
po-Współpraca transgraniczna jako przykład kooperacji ponad podziałami…
strona białoruska przystąpiła do euroregionu dopiero trzy lata później. Euroregion Bug zarządzał Funduszem Małych Projektów, który utworzono w 1998 r. w ramach pierwszej edycji Zintegrowanego Programu dla Polskiej Granicy Wschodniej. Od 2000 r. zarządzanie Funduszem przejęło Stowarzyszenie Samorządów Euroregionu
Bug51. Kolejnym euroregionem, w którym działa Białoruś, jest Euroregion Puszcza
Białowieska. Umowa o jego utworzeniu została podpisana 25 maja 2002 r. w
Haj-nówce pomiędzy Rzeczpospolitą Polską a Republiką Białorusi52.
Podsumowanie
Współpraca transgraniczna, zwłaszcza ta realizowana w euroregionach, stanowi często znakomity przykład „współpracy ponad podziałami”. Umożliwia zbliżenie społeczności państw partycypujących w danym porozumieniu i pozwala zrealizować wiele istotnych dla stron zamierzeń. UE wspiera współpracę transgraniczną z rosyj-skimi regionami, w tym z Obwodem Kaliningradzkim, a także z Białorusią – pań-stwem najbardziej w regionie oddalonym od standardów obowiązujących w Unii Europejskiej. Zarówno Rosja, jak i Białoruś są jednak ważnymi partnerami dla UE, która pomimo wielu zastrzeżeń wobec obu nich, stara się ich wspierać także poprzez tak szczególną formę kooperacji, jak współpraca transgranicza. Oba te państwa są ważnymi uczestnikami współpracy transgranicznej, o czym świadczy nie tylko
licz-między trzema państwami obejmowały m.in. porozumienia o współpracy transgranicznej, zorganizowanie konferencji na temat projektowanego euroregionu oraz spotkanie robocze partnerów przygranicznych, reprezentujących Polskę, Białoruś i Ukrainę, w czasie które-go strony potwierdziły wolę utworzenia euroregionu. Na jektóre-go utworzenie zdecydowały się w połowie 1995 r. strony polska i ukraińska w formule dwustronnej, lecz z możliwością późniejszego przystąpienia do euroregionu partnerów białoruskich. S. Malarski, Regiony i euroregiony. Zagadnienia organizacyjne, prawne, administracyjne, Opole 2003, s. 183. 51 http://www.wwpwp.gov.pl/fi les/ZRR/raporty%20edycja%202000/Edycja%20PL0005.06%
20-%20Granica%20wschodnia/BUG%202000%20Raport%20koncowy.pdf (04.11.2009). 52 Obszar współpracy ze strony polskiej obejmuje terytorium powiatu hajnowskiego (gminę
i miasto Hajnówka, gminę i miasto Kleszczele, gminę Białowieża, gminę Czeremcha, gminę Czyże, gminę Dubicze Cerkiewne, gminę Narew, gminę Narewka), a ze strony białoruskiej trzy rejony: kamieniecki, prużański i świsłocki. Celem współpracy w ramach euroregionu jest podejmowanie wspólnych działań, m.in. w zakresie ochrony i zacho-wania Puszczy Białowieskiej, podnoszenia poziomu życia mieszkańców euroregionu drogą pozyskiwania inwestycji i realizacji transgranicznych programów gospodarczych, współpracy i wymiany grup społecznych, naukowych, zawodowych, kulturalnych, spor-towych, środowisk młodzieżowych czy zagospodarowania przestrzennego obszarów przygranicznych, w tym rozbudowy infrastruktury transgranicznej; strona Wrota Podlasia, http://www.wrotapodlasia.pl/pl/region/wspolpraca_zagraniczna/euroregiony/puszcza_bia %C5%82owieska.
Łukasz Wojcieszak
172
ba funkcjonujących euroregionów czy osiągane porozumienia, ale również wielość korzystnych przemian wynikających z tej aktywności. Ze względu na chłodne sto-sunki pomiędzy Warszawą i Moskwą oraz pomiędzy Warszawą i Mińskiem ta forma kooperacji stanowi jedną z najlepszych form współpracy, nie tylko pomiędzy regio-nami państw, ale także pomiędzy nimi samymi.
Efektem współpracy transgranicznej jest realizacja wielu wskazanych w pracy inicjatyw, obejmujących różnorodne sfery aktywności, ale wskazać trzeba również na znaczenie aktywizacji społeczeństwa rosyjskiego i białoruskiego. Pomimo licznych odnoszonych korzyści w obu państwach zasadniczym problemem jest stanowisko władz wobec tej kooperacji. Zakres współpracy wyznacza bowiem ich wola umożli-wienia (lub nie) ściślejszej integracji. Obawy przed utratą kaliningradzkiej enklawy, podobnie jak chęć utrzymania na Białorusi istniejącego tam systemu politycznego, uzasadniają kontrolowanie zakresu współpracy transgranicznej. Polska aktywność w stosunku do obu sąsiadów napotyka zatem trudności, choć zakres przedsięwziętej działalności stanowi o sukcesie tych wysiłków. Niezależnie zatem od wciąż skompli-kowanych relacji pomiędzy Polską a jej dwoma sąsiadami zarysowana współpraca pozwoli stworzyć szansę na dalsze wzajemne zbliżenie, choć głównie o charakterze regionalnym.
Udział Polski we współpracy transgranicznej z regionami Białorusi i Rosji przynosi wszystkim stronom wiele korzyści, wzmacniając przy tym integrację ponad zewnętrzną granicą UE. Pojawia się też szansa na zaistnienie silnych, do-brosąsiedzkich więzi pomiędzy uczestniczącymi w porozumieniu regionami, a co za tym idzie – również pomiędzy zainteresowanymi państwami. Kontynuowanie współpracy transgranicznej (w czym pomocny będzie np. ENPI) może też po-lepszyć sytuację ekonomiczną na obszarach regionów państw, które partycypują w tych inicjatywach.
Eugeniusz M. Pluciski