Trudności w polsko-niemieckim porozumieniu są skutkiem asymetrii doświadczeń w dokonywanych procesach integracji europejskiej (asymetria ewolucji europeizacji) oraz w doświadczeniach prowadzenia stosunków bilateralnych. Polityka europejska stanowiła istotne pole niemieckiej polityki zagranicznej już od połowy lat 50., kiedy to Niemcy zaczęły się integrować podwójnie z Zachodem (doppelte
Westintegra-tion). Istotność polityki europejskiej jest legitymizowana konsensem pomiędzy
naj-ważniejszymi partnerami politycznymi i podmiotami społecznymi, przez co polityka
europejska stała się też częścią polityki wewnętrznej29.
Republika Federalna Niemiec współtworzyła Wspólnotę Europejską, posiada status członka założyciela Unii Europejskiej, doprowadziła do powstania i rozbu-dowania europejskiej polityki zagranicznej i obrony oraz forsowała liczne reformy instytucjonalne i procesów decyzyjnych, których wdrożenie miało usprawnić funk-cjonowanie Wspólnoty Europejskiej 27 państw.
Polska, funkcjonując w ramach UE, potrzebuje wykwalifi kowanych kadr i
know--how, mimo iż w procesie przystosowawczym bierze udział już od momentu
podpi-sania Układu europejskiego ustanawiającego stowarzyszenie między Rzeczpospolitą Polską a Wspólnotami Europejskimi i ich państwami członkowskimi z 16 grudnia 1991 r. Oba kraje dzieli prawie 50 lat doświadczeń w procesie integracji europejskiej. Zauważalne są konsekwencje nierównomierności tego procesu w postaci stopnia ab-sorpcji funduszy unijnych, umiejętności negocjacji interesów kraju w instytucjach unijnych, trudności w akceptacji uwspólnotowienia niektórych obszarów polityki wewnętrznej, sposobu forsowania interesów narodowych, obaw przed rozszerzaniem Unii Europejskiej.
Asymetria doświadczeń w integracji europejskiej skutkuje również zróżnicowa-nym stopniem utożsamiania się z ideą integracji europejskiej. W badaniu dotyczącym podejścia Polaków od integracji Unii Europejskiej 59% respondentów uznało, że UE jest wspólnotą polityczną, ale tylko 36% wyraziło przekonanie, że nie powinna taka pozostać, co „może świadczyć albo o niedocenianiu politycznego charakteru
integra-cji europejskiej, albo o negatywnym skojarzeniem ze słowem polityka”30.
Interes narodowy – „polegający na tworzeniu warunków w kraju i międzynaro-dowych, sprzyjających w możliwie maksymalnym stopniu rozwojowi w dłuższym okresie wartości kulturalnych i materialnych zbiorowości ludzi (obywateli) tworzą-29 Por. S. Bierling, Die Außenpolitik der Bundesrepublik Deutschland, Normen, Akteure,
Entscheidungen, s. 299.
30 B. Roguska, Ludność wiejska o szansach i zagrożeniach związanych z integracją Polski z Unią Europejską, [w:] Chłop, rolnik, farmer? Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej – nadzieje i obawy polskiej wsi, red. X. Dolińska, Warszawa 2000, s. 198–200.
Kamila Mazurek
100
cych dany naród (państwo)”31 – jest realizowany przez wszystkie państwa
członkow-skie w warunkach jednoczesnego procesu oddawania kompetencji w decydowaniu o niektórych sprawach polityki wewnętrznej instytucjom ponadnarodowym. Niemcy wykształciły umiejętności wpływania za pomocą dyplomacji bilateralnej i europej-skiej na decyzje Unii Europejeuropej-skiej. Polska poprzez forsowanie interesów narodo-wych doprowadziła do przyznania jej 27 głosów w Parlamencie Europejskim, co daje jej dobrą pozycję negocjacyjną.
W polityce zagranicznej obu państw zauważalne jest odmienne postrzeganie inte-resów narodowych, zarówno w polityce europejskiej, jak i w relacjach bilateralnych. Niemcy realizują cele polityki zagranicznej przede wszystkim w dziedzinie ekonomii politycznej, Polska patrzy z perspektywy obrony własnych interesów narodowych, w które nie zawsze wpisuje się konkretny rachunek ekonomiczny, ale realizowane są w kontekście obrony i dążenia do uznania wartości niematerialnych, takich jak: religia, cierpienia narodu polskiego podczas II wojny światowej czy zagrożenie ze strony Rosji.
Zarówno Polska, jak i Niemcy forsowały swoje interesy narodowe i je realizo-wały. Forsowanie narodowych interesów w wykonaniu polskiej dyplomacji różniło się od niemieckiego, które determinowane było odmiennymi przesłankami, wynika-jącymi z posiadanych instrumentów oraz długoletnim doświadczeniem w funkcjo-nowaniu w otoczeniu międzynarodowym. Niemcy dla innych państw europejskich są bardziej przekonujące dzięki posiadanemu doświadczeniu. Umiały wpleść swoje interesy narodowe w proces integracji europejskiej, co w pewnym stopniu ułatwiał fakt, że europeizacja części polityki wewnętrznej Niemiec stanowi niejako niemie-cką rację stanu. Dla Polski takie uwspólnotowienie jest procesem zewnętrznym, z którym się asymiluje. Mimo że państwo jest wplecione w kulturę chrześcijańską, śródziemnomorską i łacińską, trudniej jest się społeczeństwu polskiemu utożsamić z Europą.
W odniesieniu do asymetrii doświadczeń dyplomacji polskiej i niemieckiej w zarządzaniu stosunkami bilateralnymi można przypuszczać, iż jedną z pierwszych faz cyklu integracji po II wojnie światowej jest etap chronienia zasobów państwa i dystans wobec państw ościennych. Tezę te wydaje się potwierdzać rozwój współ-pracy niemiecko-francuskiej, której intensyfi kacja nastąpiła dopiero od początku lat 60. XX wieku, a zatem około piętnastu lat po zakończeniu II wojny światowej. Po-dobnie w Rzeczpospolitej Polskiej: po zjednoczeniu Niemiec oraz upadku bloku ko-munistycznego nastąpiła faza chronienia własnych zasobów przez Polskę, rozumia-na jako dążenie do wytworzenia (względnie odrozumia-nalezienia), a rozumia-następnie zachowania
31 S. Gomółka, Czym jest interes narodowy Polski w obliczu integracji Polski z Unią Europej-ską, [w:] Interes narodowy Polski w obliczu integracji z UE, Seminarium Instytutu Spraw Publicznych, Warszawa 2000, s. 12, www.isp.org.pl/fi les/949344340074901001206630487. pdf (22.02.2000).
Problemy i wyzwania stosunków polsko-niemieckich na pocztku XXI w.
tożsamości narodowej w zmieniającej się europejskiej rzeczywistości politycznej. W warunkach transformacji społecznej prowadziło to do forsowania polskich in-teresów narodowych, a na poziomie rządowym – do zarzutów wobec decydentów o forsowanie narodowych interesów.
Podsumowanie
Priorytety polskiej polityki zagranicznej były kształtowane przez zorientowanie na Zachód i dążenie – podobnie jak Niemcy po II wojnie światowej – do podwójnego związania z Zachodem w ramach NATO i UE, formułowano ją w myśl koncepcji su-werennego państwa narodowego. Cele i priorytety polityki zagranicznej Niemiec siłą rzeczy były dla polskiej dyplomacji stosunkowo zaawansowane. Pojmowanie przez polski rząd roli państwa w kategoriach realizmu doprowadzało raczej na przestrze-ni ostatprzestrze-nich dwudziestu lat do forsowaprzestrze-nia narodowych interesów, wzmacprzestrze-niając lub wręcz konstytuując koalicję oporu wobec prowspólnotowych działań inicjowanych przez Niemcy. Polska dojrzewała dopiero do wykonywania zadań, jakie Niemcy po-stawiły sobie wiele lat wcześniej. Była konsumentem bezpieczeństwa oraz odbior-cą partycypacji w sojuszach polityczno-gospodarczych i militarnych, podczas gdy Niemcy dążyły do pełnienia funkcji „producenta” bezpieczeństwa i do moderowania zasad partycypacji w strukturach międzynarodowych (NATO, UE).
W dziesięć lat po rozpoczęciu nowego tysiąclecia przyszedł czas na kolejne, konkretne działania na poziomie rządów i społeczeństw, opartych na pragmatyzmie, który Niemcy będą w stanie dobrze zrozumieć, a który Polakom może przynieść korzyści. W rozwoju stosunków polsko-niemieckich warto zwrócić uwagę na nastę-pujące zadania, których realizacja powinna się stać częścią strategii w skali średnio-terminowej:
1. Budowanie wspólnych, ale skutecznych projektów międzynarodowych z Niem-cami, co jest nader istotne po fi asku Trójkąta Weimarskiego oraz rozmyciu wspól-nych działań dla Partnerstwa Wschodniego.
2. Tworzenie nowych mechanizmów współpracy32 i nadawanie wyższej rangi tym
istniejącym33.
3. Wykorzystanie regionalizacji i zasady subsydiarności do wspierania współpra-cy międzyregionalnej, partnerstwa polskich województw i niemieckich krajów związkowych, powiatów, gmin i różnorodnych podmiotów działających w Polsce i w Niemczech.
32 Na przykład inicjatywa Fundacji im. Roberta Boscha dotycząca tandemowych mediów. 33 Polsko-Niemieckie Dni Mediów, Nagroda Dziennikarska dla dziennikarzy zajmujących
się tą problematyką, nagrody Ambasady Polskiej za prace doktorskie, nagrody Centrum Studiów Europejskich i Niemieckich im. Willy’ego Brandta, nagroda im. Piotra Dobro-wolskiego, nagroda za współpracę polsko-niemiecką Fundacji na rzecz Nauki Polskiej.
Kamila Mazurek
102
4. Zadbanie o wizerunek Polski w Niemczech (obecnie przedstawiana jest ona czę-sto w negatywnym świetle: stereotyp złodzieja samochodów wypierany jest obra-zem ludzi zatruwających środowisko, co w przypadku niezwykle proekologicznie nastawionych Niemiec, jest ciężkim zarzutem).
5. Podejmowanie działań na rzecz rozwijania kultury politycznej w Polsce.
6. Dalsze kształcenie kadr, nie tylko na poziomie polskiej dyplomacji, ale również administracji państwowej i pozarządowej.
7. Prowadzenie negocjacji interesów Polski na podstawie strategii zorientowanej na cel, z użyciem konkretnych argumentów, najlepiej natury ekonomicznej.
8. Realizacja zbliżenia za pośrednictwem mieszkańców ziem niemieckich.
Procesy takie toczą się już obecnie, a więc warto je sformalizować – prawdzi-we porozumienie pomiędzy tak różnymi regionami mogą zainicjować i pielęgnować osoby, które mają w tym żywotny interes. Często inicjatorami polsko-niemieckiego zbliżenia są Polacy, którzy odnieśli w Niemczech sukces i dążyli do nawiązania part-nerstwa. Do dialogu włączają się także środowiska zamieszkujące obecne ziemie polskie, często są to już osoby z innej generacji. Na pewno nie powinny to być rewi-zjonistyczne środowiska wypędzonych, lecz następne pokolenia, wiedzione chęcią odkrycia swoich korzeni, których przedstawiciele wracają na dawne ziemie, niejed-nokrotnie utrzymując kontakt z Polakami obecnie zamieszkującymi ich dawne ma-jątki. Jest to niewykorzystany potencjał: mimo że prawie 20% osób przesiedlonych na tereny niemieckie nie interesuje się działalnością Związku Wypędzonych, ale po-znawaniem historii rodzinnych stron, jest szansa na rozwój badań, nie tylko niem-coznawczych, lecz przede wszystkim z Niemcami, tworzenie wspólnych zespołów i projektów badawczych, z wykorzystaniem możliwości fi nansowania przez podmio-ty powołane przez polski i niemiecki rząd: Fundację Współpracy Polsko-Niemie-ckiej, Polsko-Niemiecką Fundację na rzecz Nauki.
Ewa Bojenko-Izdebska