Kontrowersje wywołała postawa posłów SPD podczas głosowań w istotnych kwe-stiach dotyczących bezpieczeństwa, np. o użyciu podczas misji w Afganistanie sa-molotów wielozadaniowych Tornado. Spośród 222 socjaldemokratycznych deputo-wanych aż 89 głosowało na „nie”, wstrzymało się od głosu lub nie uczestniczyło
w głosowaniu20. CDU oceniła to jako próbę zdystansowania się od jej linii i
wy-pracowania przez koalicjanta nowego profi lu, tym bardziej że w tym czasie SPD 15 Ibidem, s. 23.
16 Ibidem, s. 22. 17 Ibidem, s. 13. 18 Ibidem. s. 87.
19 Anti-Terror-Einsatz der Bundeswehr um ein Jahr verlängert, „Frankfurter Allgemeine Zeitung”, 11.11.2006, s. 1.
Polityka bezpieczestwa Wielkiej Koalicji (–) – kontynuacja i zmiany…
zainicjowała akcję przeciwko amerykańskim planom tarczy antyrakietowej w Pol-sce i Czechach. Najważniejsi socjaldemokraci, w tym minister spraw zagranicznych Frank-Walter Steinmeier, wypowiadali się negatywnie o tych planach, nazywając je powrotem do wyścigu zbrojeń lub wręcz początkiem nowej zimnej wojny.
Koalicja musiała się też przeciwstawić wzrastającemu oporowi społeczeństwa niemieckiego wobec misji zagranicznych, wzmocnionemu informacjami o ofi arach śmiertelnych wśród żołnierzy w Afganistanie w maju 2007 r. i uprowadzeniu niemie-ckich cywilów w Iraku. Były socjaldemokratyczny minister obrony Peter Struck wy-korzystał to do krytycznej parafrazy swego powiedzenia, mówiąc, że w Hindukuszu
nie broni się interesu Niemiec, lecz się go naraża21. Partie polityczne nie mogły
pozo-stać obojętne na te nastroje. Lewica wykorzystała to do kolejnej skargi do Trybunału Konstytucyjnego, w której uzasadnieniu zarzucono NATO przekroczenie w przy-padku obu misji w Afganistanie („Enduring Freedom” i ISAF) statutowych zadań. Skarga została odrzucona z uzasadnieniem, że niemieccy żołnierze przyczyniają się
do bezpieczeństwa państw NATO, a zatem działają zgodnie z Traktatem NATO22.
We wrześniu 2007 r. chadeccy ministrowie – Schäuble i Jung wywołali kolejny spór w łonie koalicji, dotyczący granic obrony, poprzez wypowiedzi o możliwości
zestrzelenia uprowadzonego samolotu pasażerskiego23. Wywołało to ponowną
de-batę o interwencji Bundeswehry w przypadku zagrożeń ze strony międzynarodowe-go terroryzmu, forsowaną zresztą od początku przez ministra spraw wewnętrznych, Wolfganga Schäublego (CDU). Sprawa nie została rozwiązana ostatecznie w Białej Księdze, w której znalazł się jedynie zapis o konieczności rozszerzenia „ram
prawno-konstytucyjnych sił zbrojnych”24. Polemikę tę prowadzono dalej, mimo
rozstrzygnię-cia kwestii przez Federalny Trybunał Konstytucyjny, który w orzeczeniu z 15 lute-go 2006 r. dotyczącym ustawy o bezpieczeństwie lotów oraz udziału Bundeswehry w akcjach ratunkowych w kraju w związku z klęskami żywiołowymi uznał takie
działanie za sprzeczne z ustawą zasadniczą25.
Zbliżenie stanowisk koalicyjnych partnerów nastąpiło dopiero po propozycji NATO z 2008 r. dotyczącej zwiększenia niemieckiego kontyngentu w Afganistanie i przeniesienia go ze względnie spokojnego regionu północnego na południe, gdzie toczą się walki. Zarówno kanclerz Merkel, jak i minister Jung odmówili dyslokacji jednostek Bundeswehry, otrzymując w tej kwestii poparcie ze strony SPD. Równo-cześnie ujawniło to wewnętrzną sprzeczność niemieckiej polityki bezpieczeństwa:
21 Hilfe ohne Kollateralschäden, „Die Tageszeitung”, 02.08.2007, s. 11.
22 DIE LINKE. erhebt Klage in Karlsruhe gegen den Tornado-Einsatz, http://www.linksfrak-tion.de/pressemitteilung.php?artikel=1229576639 (12.10.2009).
23 Entfremdung in der Sicherheitspolitik wächst, „Süddeutsche Zeitung”, 18.09.2007, s. 6. 24 Das Weißbuch…, s. 12.
25 Pełny tekst: BVerfG, 1 BvR 357/05 vom 15.2.2006, Absatz-Nr. (1–156), http://www.bverfg. de/entscheidungen/rs20060215_1bvr035705.html.
Ewa Bojenko-Izdebska
108
między postulatami zwiększonej odpowiedzialności a strategią chronienia niemiec-kich żołnierzy przed bezpośrednim udziałem w walce zbrojnej, tak by społeczeń-stwo widziało w tej misji zaangażowanie i zapewnienie odbudowy kraju, a nie udział
w wojnie26. Postawa rządu federalnego wywołała krytykę innych państw Sojuszu,
a amerykański sekretarz obrony, Robert Gates, podczas 44. konferencji bezpieczeń-stwa w Monachium w 2008 r., apelując o zwiększenie niemieckiej obecności w
Af-ganistanie, wspomniał o groźbie możliwego rozłamu27.
Niedługo potem doszło do kolejnej kontrowersji wokół chadeckiego projektu utworzenia w Urzędzie Kanclerskim, w miejsce dotychczasowej Federalnej Rady Bezpieczeństwa, Narodowej Rady Bezpieczeństwa jako organu właściwego w spra-wach wewnętrznego i zewnętrznego bezpieczeństwa oraz tarczy antyrakietowej, uza-sadniając to nowymi zagrożeniami i nowym podejściem do polityki bezpieczeństwa. Koncepcja ta została odrzucona przez socjaldemokratów jako próba „amerykaniza-cji” polityki zagranicznej sprzeczna z ustawą zasadniczą ze względu na zniesienie
granicy między polityką zagraniczną a obronną28. Ten spór udowodnił też pogłębienie
już widocznego wcześniej konfl iktu między chadecką kanclerz i socjaldemokratycz-nym ministrem spraw zagranicznych, który doprowadził niemal do blokady procesu decyzyjnego, a w każdym razie do antynomicznych sygnałów i działań.
Równolegle obie frakcje w Bundestagu – CDU/CSU i SPD – uchwaliły w maju 2008 r. nowe strategie polityki bezpieczeństwa, ukazujące różnice w stanowiskach. W przypadku chadecji znalazł się postulat zwiększenia uprawnień decyzyjnych
kan-clerza i rządu i powołania Narodowej Rady Bezpieczeństwa29, w pozostałej części
dokumentu odwołano się do postanowień Białej Księgi, nieznacznie je modyfi kując. Natomiast socjaldemokracja powróciła w swym dokumencie do idei armii
europej-skiej30. Tym samym koalicjanci, przygotowując się do kampanii wyborczej, zdefi
nio-wali swe priorytety w dziedzinie bezpieczeństwa.
26 Berliner Außenpolitik mit zwei Gesichtern, „Neue Zürcher Zeitung”, 05.02.2008, s. 4. Por. też: T. Bauer, S. Seeger, Politische Kommunikation zwischen politischen Eliten und Bevölkerung – Leitfaden für eine sicherheitspolitische Debatte in Deutschland, „CAP Analyse”, 01.03.2008, http://www.cap.lmu.de/download/2008/CAP-Analyse-2008-01.pdf (20.11.2009), s. 11–12.
27 S. Hebestreit, Die siechende Allianz, „Frankfurter Rundschau”, 09.02.2008.
28 S. Braun, Nationaler Sicherheitsrat entzweit die Koalition, „Süddeutsche Zeitung”, 05.05.2008, s. 1.
29 Eine Sicherheitsstrategie für Deutschland. Beschluss der CDU/CSU-Bundestagsfraktion vom 6. Mai 2008, www.cdu.de/doc/pdfc/080506-beschluss-fraktion-sicherheitsstrategie. pdf (01.12.2009), s. 12.
30 Arbeitsgruppe Sicherheits und Verteidigungspolitik der SPD- Bundestagfraktion, Auf dem Weg zu einer europäischen Armee. Positionspapier 5. Mai 2008, Berlin 2008.
Polityka bezpieczestwa Wielkiej Koalicji (–) – kontynuacja i zmiany…
Podsumowanie
Kampania wyborcza w 2009 r. miała specyfi czny charakter, gdyż toczyła się między nadal współrządzącymi, lecz równocześnie konkurującymi ze sobą partiami, dlatego też każda z nich z jednej strony podkreślała osiągnięcia Wielkiej Koalicji, a z drugiej nie szczędziła krytyki koalicjanta i jego programu wyborczego. W czasie kampanii kanclerz Merkel wyraźnie wskazała na przyszłego partnera koalicyjnego – liberałów FDP, a socjaldemokraci na poprzedniego partnera koalicyjnego – Sojusz ‘90/Zielo-nych.
Porównując oba programy wyborcze CDU/CSU i SPD w kontekście polityki bezpieczeństwa, można było odnieść wrażenie, że wyżej przedstawione
kontrower-sje nie znalazły odbicia w programach rządowych31. Należy jednak podkreślić, że
w przypadku SPD nastąpił wyraźny powrót do koncepcji sprzed Wielkiej Koalicji. Wprawdzie zarówno CDU, jak i SPD uznały NATO za najważniejszego gwaranta bezpieczeństwa RFN, jednak w przypadku chadecji pojawił się także postulat sfor-mułowania nowych celów strategicznych Sojuszu, adekwatnie do współczesnych za-grożeń i zadań, oraz ściślejszej współpracy NATO–UE, natomiast socjaldemokraci, również wskazując na potrzebę debaty dotyczącej nowych celów strategicznych So-juszu, uznali dodatkowo, że priorytetem powinny być rozbrojenie i kontrola zbrojeń, utworzenie „wspólnej przestrzeni bezpieczeństwa od Vancouver do Władywostoku”, dzięki wzmocnieniu stosunków NATO z Rosją.
W kwestii Afganistanu obie partie wykazały zgodność, za priorytet uznając wspie-ranie samodzielności administracyjnej i wojskowej tego kraju, potwierdzając jednak konieczność dalszej obecności wojskowej. Już po wyborach okazało się, że minister Jung, pełniący tymczasem w nowym rządzie chadecko-liberalnym funkcję ministra pracy, musiał podać się do dymisji w związku z zatajaniem informacji o błędach
Bundeswehry i skutkach nalotu w Kunduzie32.
Wyniki wyborów okazały się dla obu partii ludowych wielką porażką. CDU/CSU i SPD straciły od roku 2002 jedną trzecią swoich wyborców, czyli 12,3 miliona
gło-sów. Szczególnie dotknęło to SPD, która utraciła 46% wyborców33. W wielu
ko-mentarzach jako jeden z powodów takiej sytuacji wymieniano utratę profi lu przez 31 SPD-Parteivorstand, Sozial und Demokratisch. Anpacken. Für Deutschland. Das
Regie-rungsprogramm der SPD, http://www.spd.de/de/pdf/parteiprogramme/Regierungspro-gramm2009_LF_navi.pdf, s. 80–92; CDU/CSU. Wir haben die Kraft. Gemeinsam für ser Land. Regierungsprogramm 2009–2013, Verabschiedet in einer gemeinsamen Sitzung des Bundesvorstands der CDU und des Parteivorstandes der CSU Berlin, 28. Juni 2009, http://www.cdu.de/doc/pdfc/090628-beschluss-regierungsprogramm-cducsu.pdf, s. 78–90. 32 Dymisja ministra za zatajanie błędów Bundeswehry,
http://www.dw-world.de/dw/artic-le/0,,4939903,00.html (27.11.2009).
33 Fundacja Konrada Adenauera, Analiza wyborów do Niemieckiego Bundestagu w 2009 r., Warszawa, 01.10.2009, s. 1.
Ewa Bojenko-Izdebska
110
socjaldemokratów w okresie współrządzenia z chadecją. SPD zapłaciła cenę przede wszystkim za Agendę 2010, lecz również za wewnętrzne sprzeczności w polityce bezpieczeństwa.
Nowy rząd CDU/CSU/FDP w umowie koalicyjnej zapowiedział, że europejska polityka bezpieczeństwa i obrony będzie jednym z trzech obszarów (poza polityką energetyczną i regulacjami dotyczącymi sektora bankowego), w których RFN zamie-rza wystąpić z nowymi inicjatywami. Oznaką nowego podejścia jest również miano-wanie Karla-Theodora zu Guttenberga na stanowisko ministra obrony.
Andrzej Bonusiak