Obwód Kaliningradzki, utworzony w czasach ZSRR na terenach dawnych Prus Wschodnich, jest najkrótszym połączeniem tranzytowym Rosji z Europą
Zachod-nią7. Jest to również region o dużym znaczeniu strategicznym, stanowiący rosyjski
przyczółek otoczony państwami należącymi zarówno do Unii Europejskiej, jak i do NATO. Jego położenie czyni go ważnym uczestnikiem politycznej i gospodarczej aktywności Rosji w regionie, w tym współpracy transgranicznej. Ułatwia to również życzliwe względem sąsiadów nastawienie mieszkańców tego regionu, którzy zdają sobie sprawę z korzyści płynących ze współpracy z dużo bogatszymi od siebie part-nerami. Polska od lat postrzega Obwód Kaliningradzki jako potencjalnego partne-ra gospodarczego i ważnego uczestnika współppartne-racy tpartne-ransgpartne-ranicznej. Dowodzą tego 5 T. Łoś-Nowak, Euroregion jako czynnik kreujący tożsamość europejską. Przesłanki,
moż-liwości, zagrożenia, [w:] Euroregiony. Mosty do Europy…, s. 34.
6 A. Chodubski, Regionalizm jako wartość kształtującego się ładu globalnego, [w:] Regiony Europy, red. A. Stępień-Kuczyńska, K. Dośpiał-Borysiak, R. Łoś, Toruń 2009, s. 20–21. 7 Zob. M. Jasiulewicz, Znaczenie Euroregionu Bałtyk w integracji państw bałtyckich, [w:]
Euroregiony wschodniego pogranicza – założenia i osiągnięcia, red. A. Stasiak, Białystok 2002, s. 130. Istnienie kaliningradzkiej enklawy sprzyja kooperacji również innych państw regionu z Rosją. Na uwagę zasługuje stanowisko Komisji Europejskiej, która przedstawia-jąc państwom członkowskim swoje propozycje, „zdaje sobie również sprawę z tego, że wie-lu wyzwaniom można sprostać jedynie poprzez dobrą współpracę z Rosją”. Komisja Euro-pejska inauguruje strategię stymulowania rozwoju regionu Morza Bałtyckiego, IP/09/893, strona Unii Europejskiej, 10.09.2009, http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do? reference=IP/09/893&format=HTML&aged=0&language=PL&guiLanguage=en (22.10.2009). Nie sposób nie zwrócić uwagi na strategię UE dla regionu Morza Bałtyckie-go, uwzględniającą znaczenie multilateralnej kooperacji w nowych warunkach i mającą przede wszystkim na celu maksymalne wykorzystanie potencjału rozwojowego państw członkowskich i regionów w obszarze Morza Bałtyckiego.
Łukasz Wojcieszak
160
liczne inicjatywy, uzgodnione między Warszawą i Moskwą, które odnosiły się do
szeroko nakreślonej współpracy gospodarczej8.
We wrześniu 2009 r. odbyło się w Moskwie Forum Regionów Polski i Rosji, w którym uczestniczyli przedstawiciele 15 polskich województw i ponad 40 przedsta-wicieli rosyjskich regionów. Idea jego zorganizowania zrodziła się podczas spotka-nia ministrów spraw zagranicznych Rzeczypospolitej Polskiej i Federacji Rosyjskiej, a w samym spotkaniu uczestniczyli także inni zainteresowani ministrowie. Uczest-nicy Forum dyskutowali o celach, metodach i wyzwaniach polityki regionalnej. Omawiali praktyczne przykłady współpracy polskich i rosyjskich regionów oraz za-gadnienia dotyczące uregulowania obustronnie korzystnej współpracy międzyregio-nalnej i przygranicznej. Szczególną uwagę skupiono na problemach obustronnego współdziałania w kontekście europejskiej polityki Rosji. Poruszone zostały także kwestie dotyczące projektu „Program Współpracy Transgranicznej Polska–Litwa– Federacja Rosyjska 2007–2013”, planu zagospodarowania przestrzennego, przejść
przygranicznych oraz sprawy wiz dla polskich i rosyjskich obywateli9.
Rozmowy dotyczyły m.in. stanu i perspektyw rozwoju współpracy przygranicz-nej między Polską i Rosją w ramach unijnych programów rozwoju regionalnego, możliwości współpracy polsko-rosyjskiej w kontekście polityki Rosji wobec Europy, roli Izby Przemysłowo-Handlowej Federacji Rosyjskiej w realizacji polsko-rosyj-skich projektów współpracy pomiędzy regionami oraz Obwodu Kaliningradzkiego jako modelu rosyjsko-europejskiej „ścisłej współpracy” na poziomie regionalnym i municypalnym, przy aktywnym udziale Polski. Marszałek Senatu RP Bogdan Bo-rusewicz akcentował potrzebę szerszego niż dotąd współdziałania władz regional-nych obu państw. Wyraził także pogląd, że kontakty między rządami Polski i Rosji powinny być uzupełnione ożywionymi kontaktami na szczeblu regionalnym. Jako przykład udanej współpracy marszałek przywołał relacje, jakie utrzymują polskie
województwa z Obwodem Kaliningradzkim10.
8 Wyrazem intencji strony polskiej był m.in. pakiet polskich propozycji gospodarczych, obejmujący zróżnicowane obszary kooperacji, zob. szerzej: M. Filipowicz, Kaliningrad – nowa ziemia obiecana?, strona „Opcji na Prawo”, http://opcja.pop.pl/numer48/48fi l. html (21.04.2007). Polska starała się również wyeksponować znaczenie współpracy pol-skich województw z Obwodem i ożywienia handlu. Miarą sukcesu stał się fakt, iż Polska w 2003 r. była jednym z największych inwestorów w rosyjskiej enklawie.
9 Polskie regiony w rosyjskiej Moskwie, 13.11.2009, strona Urzędu Marszałkowskiego Wo-jewództwa Zachodniopomorskiego, http://www.wzp.pl/umwzp/biuro_informacji/p-r-m-a-5373/aktualnosci.htm (28.11.2009). Należy wspomnieć również o wsparciu współpracy transgranicznej Polski, Litwy i Federacji Rosyjskiej (Obwodu Kaliningradzkiego) przez Europejski Instrument Sąsiedztwa i Partnerstwa w latach 2007–2013; zob. I. Nawrocka, Współpraca transgraniczna w Euroregionie Bałtyk w latach 1998–2006, „Biuletyn Euro-regionu Bałtyk” 2008, nr 11, s. 11.
Współpraca transgraniczna jako przykład kooperacji ponad podziałami…
Istotną, choć rzadko nagłaśnianą kwestię w relacjach polsko-rosyjskich stanowi
sprawa rozszerzenia strefy małego ruchu granicznego11, co było tematem rozmów
ministrów spraw zagranicznych obu państw. Projektem jest również zainteresowa-na Litwa, która wraz z Polską negocjuje z Rosją umowę o tzw. małym ruchu gra-nicznym, co miałoby pobudzić region gospodarczo, zwiększając przy okazji handel przygraniczny z Polską i Litwą. Mimo istniejących trudności obie strony zdają sobie sprawę ze znaczenia tego porozumienia (jedną z korzyści jest to, iż mieszkańcy strefy mogliby się przemieszczać przez granicę bez wiz). Warto w tym miejscu dodać, że poważną przeszkodą w postępie polsko-rosyjskiej współpracy transgranicznej był spór wokół wspomnianej wyżej blokady przez Moskwę Zalewu Wiślanego; jego
od-blokowanie stanowiło zatem swoiste „nowe otwarcie” w tej dziedzinie12.
Innym ważnym wydarzeniem było podpisanie w Sztokholmie w listopadzie 2009 r. przez Komisję Europejską i Federację Rosyjską umowy o fi nansowaniu programu współpracy transgranicznej między Polską, Litwą i Rosją. Program, którego całko-wity budżet wynosi 176 mln euro (w tym 44 mln wkładu rosyjskiego), ma wspierać współpracę między przygranicznymi regionami Polski, Litwy i Obwodu Kalinin-gradzkiego. Realizacja programu ma doprowadzić do powstania strefy stabilności, bezpieczeństwa i dobrobytu opartego na intensywnej współpracy ekonomicznej,
spo-łecznej i politycznej tych trzech państw13. Podczas wspomnianego szczytu komisarz
11 Mały ruch graniczny, według rozporządzenia WE nr 1931/2006 Parlamentu Europejskie-go i Rady, oznacza „regularne przekraczanie zewnętrznej granicy lądowej przez osoby zamieszkujące strefę przygraniczną w celu pobytu w strefi e przygranicznej, na przykład ze względów społecznych, kulturalnych lub uzasadnionych powodów ekonomicznych lub ze względów rodzinnych, przez okres nieprzekraczający limitów czasu […]”, ustanowio-nych w myśl tegoż aktu prawnego, rozporządzenie (WE) nr 1931/2006 Parlamentu Eu-ropejskiego i Rady z 20 grudnia 2006 r., ustanawiające przepisy dotyczące małego ruchu granicznego na zewnętrznych granicach lądowych państw członkowskich i zmieniające postanowienia Konwencji z Schengen, http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ. do?uri=OJ:L:2007:029:0003:0009:PL:PDF (23.11.2009).
12 P. Wroński, Otworzyć Kaliningrad, „Gazeta Wyborcza”, 27.11.2009.
13 Udział we wspólnych projektach będą mogły brać władze lokalne i regionalne, MŚP, or-ganizacje pozarządowe i mieszkańcy, co ma prowadzić do wzmocnienia wzajemnego po-rozumienia oraz przyczynić się do regionalnej integracji w tym rejonie. Priorytety i cele najistotniejsze dla regionu zostały określone przez partnerów programu. Projekty będą dotyczyć zrównoważonego wykorzystywania wspólnych zasobów środowiska naturalne-go i wiążących się z tym wyzwań, dostępności infrastruktury lokalnej i regionalnej oraz punktów granicznych, obejmując również takie obszary, jak rozwój turystyki, dobre rządy, oferta edukacyjna oraz lepsza konkurencyjność MŚP i rozwój rynku pracy. Podstawą pro-gramu jest rozwijanie współpracy międzyludzkiej, gdyż sukces propro-gramu będzie możliwy jedynie wówczas, kiedy społeczności lokalne po obu stronach granicy zaczną ze sobą współpracować w tak wielu obszarach, jak to jest możliwe, co zapewni trwałość i stabil-ność kontaktów oraz sieci współpracy. Wspólnym organem zarządzającym dla programu
Łukasz Wojcieszak
162
Benita Ferraro-Waldner oraz rosyjski minister rozwoju regionalnego Wiktor Basar-gin podpisali umowę o fi nansowaniu pięciu transgranicznych programów współpra-cy (CBC). Całkowity budżet programów wynosi około 437 mln euro, na co złoży-ły się: Komisja Europejska (267 mln), państwa członkowskie (67 mln) oraz Rosja (103 mln). Fakt ich współfi nansowania przez Rosję stanowi potwierdzenie ducha
partnerstwa w Europejskim Instrumencie Sąsiedztwa i Partnerstwa (ENPI)14.