Pojęcie, cechy i istota zawodu wolnego, zawodu regulowanego, zawodu zaufania publicznego na tle regulacji prawnych Polski i Unii Europejskiej, teorii

prawa i orzecznictwa sądowego

Polskie regulacje prawne posługują się zarówno pojęciem zawodu zaufania publicznego, zawodu regulowanego, jak i zawodu wolnego. Jednocześnie przepisy te nie zawierają definicji legalnych tych pojęć.

Słownik Języka Polskiego definiuje jedynie pojęcia „zawód” oraz „wolny zawód”, nie odnosząc się do pojęć „zawód regulowany” oraz „zawód zaufania publicznego”. Zawód to umiejętność wykonywania pracy w danej dziedzinie, fachowe, stałe

wykonywanie jakiejś pracy w celach zarobkowych; fach, specjalność, zaś wolny zawód

to zawód (np. artysty, adwokata), którego wykonywanie nie jest ograniczone umową o

pracę zawieraną z jakąś instytucją167.

W literaturze podnosi się, że pojęcia „zawód zaufania publicznego”, „zawód regulowany” oraz „wolny zawód”, są pojęciami odnoszącymi się do tego samego zakresu czynności zawodowych ludzi, różni je przede wszystkim etymologia168. Wszystkie trzy odnoszą się do profesjonalnych usług, których wykonywanie wymaga posiadania specjalistycznej wiedzy, potwierdzonej stosownymi certyfikatami zawodowymi oraz których wykonywanie nie jest związane z podwładnością służbową169.

Pojęcie „wolny zawód” nawiązuje do nieobowiązującego już Kodeksu handlowego¹⁷⁰, który stanowił, iż zarobkowe wykonywanie wolnych zawodów polegało na osobistym świadczeniu usług i nie było ono tożsame z prowadzeniem przedsiębiorstwa171. Wykładni art. 3 Kodeksu handlowego należało dokonywać w

167 Słownik Języka Polskiego, Warszawa 1978, Tom III, s. 977.

168 A. Krasnowolski, Zawody zaufania publicznego…, s. 3.

169 Ibidem, s. 3.

170 Art. 3 Kodeksu handlowego z dnia 27 czerwca 1934 r.

79 związku z art. 2 prawa przemysłowego (w brzmieniu z 10 marca 1934 r.)172, który taksatywnie wymieniał wolne zawody, włączając do tego pojęcia pracę zarobkową m. in. adwokatów, obrońców sądowych, notariuszy, inżynierów i architektów.

Na gruncie obowiązującego w Polsce prawa brak uniwersalnej definicji legalnej pojęcia „wolny zawód”, aczkolwiek pojęciem tym prawo posługuje się. Art. 3 pkt. 9 Ordynacji podatkowej przez wolny zawód rozumie wykonywanie działalności zarobkowej we własnym imieniu i na własny lub cudzy rachunek. Zgodnie z art. 86 Kodeksu spółek handlowych173 (zwanego dalej k.s.h.) spółka partnerska tworzona jest w celu wykonywania wolnego zawodu, przy czym może ona być zawiązana w celu wykonywania więcej niż jednego wolnego zawodu. Art. 87 § 1 k.s.h. stanowi ponadto, iż: Partnerami w spółce mogą być wyłącznie osoby fizyczne, uprawnione do wykonywania

wolnych zawodów, określonych w art. 88 lub w odrębnej ustawie.

Zgodnie z art. 88 k.s.h. partnerami w spółce partnerskiej mogą być osoby uprawnione do wykonywania następujących zawodów: adwokata, aptekarza, architekta, inżyniera budownictwa, biegłego rewidenta, brokera ubezpieczeniowego, doradcy podatkowego, maklera papierów wartościowych, doradcy inwestycyjnego, księgowego, lekarza, lekarza dentysty, lekarza weterynarii, notariusza, pielęgniarki, położnej, radcy prawnego, rzecznika patentowego, rzeczoznawcy majątkowego i tłumacza przysięgłego. Katalog ten nie ujmuje wszystkich zawodów uważanych za wolne, np.: komorników sądowych, felczerów czy techników dentystycznych. Jest on katalogiem ustanowionym dla potrzeb ustawy k.s.h.

W podobnym celu pojęcie „wolny zawód” definiuje ustawa o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne174. Zgodnie z jej treścią wolny zawód to: pozarolnicza działalność gospodarcza wykonywaną osobiście przez lekarzy, lekarzy stomatologów, lekarzy weterynarii, techników dentystycznych, felczerów, położne, pielęgniarki, tłumaczy oraz nauczycieli w zakresie świadczenia usług edukacyjnych polegających na udzielaniu lekcji na godziny, jeśli działalność ta nie jest wykonywana na rzecz osób prawnych oraz jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej albo na rzecz osób fizycznych dla

172 Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 7 czerwca 1927 r. o prawie przemysłowem (Dz. U. Nr 53, poz. 468 z późn. zm.).

173 Ustawa z dnia 15 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych (t.j. Dz. U. z 2013, poz. 1030 z późn. zm.).

174 Ustawa z dnia 20 listopada 1998 r. o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne (Dz. U. Nr 144, poz. 930 z późn. zm.).

80 potrzeb prowadzonej przez nie pozarolniczej działalności gospodarczej, z tym że za osobiste wykonywanie wolnego zawodu uważa się wykonywanie działalności bez zatrudniania na podstawie umów o pracę, umów zlecenia, umów o dzieło oraz innych umów o podobnym charakterze osób, które wykonują czynności związane z istotą danego zawodu¹⁷⁵.

Pojęciem „wolny zawód” posługują się także niektóre umowy międzynarodowe w sprawie unikania podwójnego opodatkowania. Określenie „wolny zawód” obejmuje w

szczególności samodzielnie wykonywaną działalność naukową, literacką, artystyczną, wychowawczą lub oświatową, jak również samodzielnie wykonywaną działalność lekarzy, prawników, inżynierów, architektów oraz dentystów i księgowych176. Podobne

uregulowania znajdują się także w innych umowach międzynarodowych zawartych przez Polskę w sprawie unikania podwójnego opodatkowania w zakresie podatków od dochodu i majątku.

W prawie Unii Europejskiej brak szczegółowych regulacji dotyczących sfery wolnych zawodów. Jedynie Dyrektywa w sprawie uznawania kwalifikacji zawodowych¹⁷⁷ (zwana dalej Dyrektywą 2005/36/WE), w punkcie 43 Preambuły, stanowi, iż w zakresie, w jakim są one regulowane, niniejsza dyrektywa dotyczy również

wolnych zawodów, do których, zgodnie z niniejszą dyrektywą, należą zawody wykonywane osobiście na podstawie odpowiednich kwalifikacji zawodowych w sposób odpowiedzialny i zawodowo niezależny przez osoby świadczące usługi intelektualne i koncepcyjne w interesie klienta i w interesie publicznym. Wykonywanie zawodu może podlegać w Państwach Członkowskich, zgodnie z Traktatem, szczególnym ograniczeniom ustawowym zgodnie z prawem krajowym oraz uregulowaniom zawodowym przyjmowanym w tych ramach samodzielnie przez odpowiednie organizacje zawodowe, chroniącym i rozwijającym profesjonalizm oraz jakość usług, a także poufność w relacjach z klientem.

175 Ibidem, art. 4 ust.1 pkt 11.

176 Por. np.: Umowa między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Bułgarii w sprawie unikania podwójnego opodatkowania w zakresie podatków od dochodu i majątku, sporządzona w Warszawie dnia 11 kwietnia 1995 r. (Dz. U. nr 137, poz. 679); art. 14 ust. 3 oraz umowa między Rzeczpospolitą Polską a Republiką Austrii w sprawie unikania podwójnego opodatkowania w zakresie podatków od dochodu i majątku, podpisana w Wiedniu dnia 13 stycznia 2004 r. (Dz. U. z 2005 r. Nr 224, poz. 1921 z późn. zm.); art. 14 ust. 2; Umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Republiki Albanii w sprawie unikania podwójnego opodatkowania w zakresie podatków od dochodu i majątku, sporządzona w Warszawie dnia 5 marca 1993 r. (Dz.U. Nr 101, poz. 492 z późn. zm.), art. 14 ust. 2.

177 Dyrektywa 2005/36/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 7 września 2005 r. w sprawie uznawania kwalifikacji zawodowych (Dz. Urz. UE L 255 z 30.09.2005, s. 22).

81 W związku z powyższym państwa członkowskie samodzielnie określają zasady dostępu i wykonywania wolnych zawodów, przy czym właściwe regulacje nie mogą naruszać zasady proporcjonalności178 oraz niedyskryminacji ze względu na przynależność państwową179.

W literaturze przedmiotu dominują definicje, w świetle których wolnym zawodem jest zawód, do którego cech należy zaliczyć: wykonywanie na podstawie odpowiednich kwalifikacji (takich jak wykształcenie i przygotowanie), samodzielnie i na własną odpowiedzialność, w sposób niezależny, poprzez świadczenie usług intelektualnych lub koncepcyjnych w interesie klienta lub w interesie publicznym, na podstawie ustalonych norm prawnych i etycznych, zapewniających klientom zachowanie tajemnicy zawodowej i opartych na zaufaniu, oraz ponoszenie szczególnej odpowiedzialności związanej ze sposobem ich wykonania.

Według J. Filipka, warunkami niezbędnymi, umożliwiającymi wykonywanie wolnego zawodu są wysokie kwalifikacje i przygotowanie, co podyktowane jest złożonością czynności podejmowanych w ramach wolnego zawodu. Istotą wykonywania wolnych zawodów staje się proces świadczenia lub usługi, który nie może być prawnie skrępowany. Proces ten oparty jest na szczególnym zaufaniu między osobą wykonującą wolny zawód a odbiorcą świadczenia lub usługi. Zawód wolny charakteryzuje swoboda jego wykonywania, czego nie można powiedzieć o zawodach wykonywanych w ramach stosunku pracy czy publicznoprawnego stosunku służbowego. Zawód wolny wykonywany jest bowiem w decydującej mierze według indywidualnych sprawności, intencji, pomysłowości, strategii, taktyki lub sztuki działania.

Istotne elementy każdego wolnego zawodu musi określać ustawa. Ustawa reguluje treść i zakres wolności zawodowej, zasady nabywania i utraty uprawnień do wykonywania zawodu, istnienie i funkcjonowania samorządu zawodowego, którego zadaniem jest zapewnienie samodzielności i niezależności od organów administracji publicznej¹⁸⁰.

178 Art. 5 ust. 4 Traktatu o Unii Europejskiej (wersja skonsolidowana), wersje skonsolidowane Traktatu o Unii Europejskiej i Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej (Dz. Urz. UE L 326 z 26.10.2012, s. 1). Zgodnie z zasadą proporcjonalności zakres i forma działania Unii nie wykraczają poza to, co jest konieczne do osiągnięcia celów Traktatów.

Instytucje Unii stosują zasadę proporcjonalności zgodnie z Protokołem w sprawie stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności.

179 Ibidem, Art. 18: W zakresie zastosowania Traktatów i bez uszczerbku dla postanowień szczególnych, które one przewidują, zakazana jest wszelka dyskryminacja ze względu na przynależność państwową. Parlament Europejski i Rada, stanowiąc zgodnie ze zwykłą procedurą prawodawczą, mogą przyjąć wszelkie przepisy w celu zakazania takiej dyskryminacji.

82 Wykonywanie wolnego zawodu, według Z. Leońskiego, wymaga wysokich

kwalifikacji zawodowych, odbycia odpowiedniej praktyki oraz pozostawienia samodzielności w jego wykonywaniu. Z uwagi na ich ważną rolę społeczną państwo ustala sposoby i warunki dopuszczenia do wykonywania zawodu w drodze przepisów ustawowych, a dopuszczenie do wykonywania zawodu, ograniczenie lub pozbawienie prawa wykonywania zawodu ma z reguły charakter aktu administracyjnego¹⁸¹.

Nabycie uprawnień do wykonywania wolnego zawodu jest swoistym uprawnieniem administracyjnym, uzależnionym od spełnienia przewidzianych przez prawo warunków, np. odbyciem praktyki zawodowej, zdaniem odpowiedniego egzaminu. Osoby wykonujące wolny zawód podlegają szczególnej odpowiedzialności zawodowej lub dyscyplinarnej. Cechą charakterystyczną każdego wolnego zawodu jest to, iż posiada on swój samorząd zawodowy, do którego przynależność jest obowiązkowa182.

Według A. Kidyby, zawód wolny wyróżniają następujące cechy: jest wykonywany

profesjonalnie, zawodowo, przez świadczenie usług typowych, działalność jest wykonywana na własny rachunek, wymaga szczególnego wykształcenia lub umiejętności związanych z wykonywanym zawodem, działalność jest prowadzona samodzielnie i osobiście, (przy ewentualnej pomocy osób podporządkowanych183.

Według K. Wojtczak, wykonywanie wolnego zawodu jest to osobiste i samodzielne

wykonywanie wewnętrznie spójnego zespołu czynności o charakterze intelektualnym, wymagających wysokich kwalifikacji (wiedzy i praktyki), systematycznie w zamian za ustalone honorarium, służące zapewnieniu świadczeń lub usług klientom oraz ochronie istotnych wartości interesu ogólnego, zgodnie z obowiązującymi normami prawnymi, zasadami etycznymi i deontologicznymi184.

Do pojęcia „wolny zawód” odniósł się także Trybunał Konstytucyjny, który w odniesieniu do wolności wykonywania wolnych zawodów, stwierdził, iż treścią wolności wykonywania wolnych zawodów jest stworzenie sytuacji prawnej, w której: po pierwsze,

każdy mieć będzie swobodny dostęp do wykonywania zawodu, warunkowany tylko talentami i kwalifikacjami; po drugie, mieć będzie następnie rzeczywistą możliwość

181 Z. Leoński, Administracyjnoprawna reglamentacja tzw. wolnych zawodów [w]: A. Jamróz , B. Kudrycka, Z. Klepacki, J. Mieszkowski, M. Szyszkowska, „Prawo. Administracja. Obywatele.”, Profesorowi Eugeniuszowi Smoktunowiczowi”, Białystok 1997, s. 217.

182 Ibidem, s. 219.

183 A. Kidyba, Kodeks spółek handlowych. Komentarz, Warszawa 2008, t. 1, s. 319.

83

wykonywania swojego zawodu oraz – po trzecie, nie będzie przy wykonywaniu zawodu poddany rygorom podporządkowania, które charakteryzują świadczenie pracy185.

Część cech wolnego zawodu określa się zarazem jako cechy zawodu regulowanego,¹⁸⁶ co pozwala na stwierdzenie, że pojęcie „zawód wolny” zawiera się w pojęciu „zawód regulowany”. Świadczyć może o tym treść art. 2 ust. 1 Dyrektywy 2005/36/WE, zgodnie z którym Dyrektywę stosuje się wobec wszystkich obywateli

Państw Członkowskich, zamierzających wykonywać zawód regulowany w Państwie Członkowskim innym niż to, w którym uzyskali kwalifikacje zawodowe, zarówno jako osoba pracująca na własny rachunek, w tym jako osoba wykonująca wolny zawód, jak też jako pracownik najemny.

Pojęcie „zawód regulowany” w polskim prawodawstwie definiowane jest na mocy ustawy o zasadach uznawania kwalifikacji zawodowych nabytych w państwach członkowskich Unii Europejskiej187 (zwana dalej Ustawą o uznawaniu kwalifikacji), która została implementowana do polskiego systemu prawnego na mocy Dyrektywy 2005/36/WE.

Art. 3 ust. 1 lit. a powyższej Dyrektywy, stanowi, iż zawód regulowany to:

działalność zawodowa lub zespół działalności zawodowych, których podjęcie, wykonywanie, lub jeden ze sposobów wykonywania wymaga, bezpośrednio bądź pośrednio, na mocy przepisów ustawowych, wykonawczych lub administracyjnych, posiadania specjalnych kwalifikacji zawodowych; w szczególności używanie tytułu zawodowego zastrzeżonego na mocy przepisów ustawowych, wykonawczych i

185 Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 19 października 1999 r., sygn. akt SK 4/99, OTK ZU 6/1999, poz. 119.

186 H. Izdebski, Uwarunkowania instytucjonalnoprawne ustanowienia zawodu pracownika socjalnego

zawodem zaufania publicznego, „Trzeci Sektor” 2012/2013, nr specjalny.

187 Ustawa z dnia 22 grudnia 2015 r. o zasadach uznawania kwalifikacji zawodowych nabytych w państwach członkowskich Unii Europejskiej (Dz. U z 2016 r. poz. 65). Ustawa ta zastąpiła ustawę z dnia 18 marca 2008 r. o zasadach uznawania kwalifikacji zawodowych nabytych w państwach członkowskich Unii Europejskiej(Dz. U. Nr 63, poz. 394 z późn. zm.), która pierwotnie implementowała Dyrektywę 2005/36/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 7 września 2005 r. w sprawie uznawania kwalifikacji zawodowych. Zgodnie z ustawą z dnia 18 marca 2008 r. o uznawaniu kwalifikacji (…), przez „zawód regulowany” należało rozumieć zespół czynności zawodowych, których wykonywanie jest uzależnione od

spełnienia wymagań kwalifikacyjnych i warunków określonych w odrębnych polskich przepisach, zwanych dalej „przepisami regulacyjnymi” (art. 2 ust. 1 pkt 1). Ustawa z dnia 18 marca 2008 r. o uznawaniu

kwalifikacji (…) zastąpiła ustawę z dnia 26 kwietnia 2001 r. o zasadach uznawania nabytych w państwach członkowskich Unii Europejskiej kwalifikacji do wykonywania zawodów regulowanych (Dz. U. Nr 87, poz. 954 z późn. zm.), której art. 2 ust. 1 pkt 1 definiował pojęcie „wykonywanie zawodu regulowanego”, przez które ustawa rozumiała wykonywanie takiego zawodu na własny rachunek, na podstawie umowy o

pracę lub w innej formie dozwolonej przez przepisy obowiązujące w państwie, w którym zawód był, jest lub ma być wykonywany. Ustawa definiowała także pojęcie kwalifikacje do wykonywania zawodu

regulowanego, tj. wymogi określone przepisami regulacyjnymi, od których spełnienia uzależnione jest

84

administracyjnych dla osób posiadających odpowiednie kwalifikacje zawodowe stanowi sposób wykonywania działalności zawodowej. W przypadkach, w których nie stosuje się pierwszego zdania niniejszej definicji, działalność zawodowa, o której mowa w ust. 2, traktowana jest jako zawód regulowany. Zgodnie z art. 3 ust. 2 tejże Dyrektywy zawód wykonywany przez członków stowarzyszeń lub organizacji wyszczególnionych w załączniku I traktowany jest jako zawód regulowany188.

Natomiast art. 5 pkt 4 ustawy o uznawaniu kwalifikacji definiuje zawód regulowany jako zespół czynności zawodowych, których wykonywanie jest uzależnione od posiadania

określonych w przepisach regulacyjnych formalnych kwalifikacji niezbędnych do wykonywania tych czynności zawodowych oraz, o ile jest to wymagane, od spełnienia innych warunków określonych w tych przepisach.

W literaturze podnosi się, że zawód regulowany to zawód, do którego dostęp jest uzależniony przez ustawodawstwo krajowe od posiadania określonego dyplomu lub innego dokumentu potwierdzającego niezbędny poziom wykształcenia189. Wykonywanie takiego zawodu wymaga zatem posiadania określonych kwalifikacji i dozwolone jest dopiero po uzyskaniu zezwolenia, które można zdobyć tylko po spełnieniu wymogów określonych przepisami prawnymi danego państwa (np. zdanie egzaminu, ukończenie wymaganej praktyki zawodowej, uzyskanie wpisu na listę, ukończenie właściwego kształcenia czy szkolenia)190.

W Europie większość wolnych zawodów (ponad ⅔) jest zawodami regulowanymi191.

Pojecie „zawód zaufania publicznego” jest pojęciem specyficznym dla polskiego systemu prawa, nie występuje ono w żadnym innym państwie europejskim192 ani w prawodawstwie Unii Europejskiej, które posługuje się pojęciem „wolne zawody” bądź „zawody regulowane”. Terminem „zawód zaufania publicznego” posługuje się

188 Zobacz Załącznik I do Dyrektywy 2005/36/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 7 września 2005 r. w sprawie uznawania kwalifikacji zawodowych – Lista stowarzyszeń lub organizacji zawodowych, które spełniają warunki art. 3 ust. 2. 1. Załącznik ten wymienia pięć stowarzyszeń (organizacji) w Irlandii, z czego trzy związane są z działalnością księgową (The Institute of Chartered Accountants in Ireland, The Institute of Certified Public Accountants in Ireland, The Association of Certified Accountants) oraz 38 stowarzyszeń/organizacji w Zjednoczonym Królestwie, z czego cztery związane są z działalnością księgową (Institute of Chartered Accountants in England and Wales, Institute of Chartered Accountants of Scotland, Institute of Chartered Accountants in Ireland, Chartered Association of Certified Accountants).

189 Szerzej na ten temat E. Skrzydło-Tefelska, Wykonywanie wolnych zawodów prawniczych w świetle orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich, „Państwo i Prawo”, 2000, nr 7, s. 77 i nast.

190 A. Krasnowolski, Zawody zaufania publicznego…, s. 3.

191 Ibidem.

85 Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.193 oraz ustawa Prawo o notariacie194, przy czym ustawa ta w odniesieniu do zawodu notariusza używa pojęcia „osoba zaufania publicznego”. Biorąc jednakże pod uwagę, iż notariusz, będący osobą zaufania publicznego, wykonuje zawód notariusza, można skonstatować, iż regulacje tej ustawy odnoszą się do zawodu zaufania publicznego.

Żaden akt prawny w Polsce nie zawiera normatywnego znaczenia terminu „zawód

zaufania publicznego”. Pojęcie to nie ma także definicji słownikowej. Nie ulega

wątpliwości, że pojęcie „zawód zaufania publicznego” należy wiązać z używanym w systemie prawa pojęciem „zawód wolny” oraz z pojęciem „zawód regulowany”.

Według H. Izdebskiego każdy zawód zaufania publicznego musi należeć do kategorii zawodów regulowanych195, których nie wszystkie cechy można przypisać zawodom wolnym¹⁹⁶.

Próbę zdefiniowania pojęcia „zawód zaufania publicznego” podjął P. Sarnecki, który stwierdza, żeZawód zaufania publicznego to zawód polegający na obsłudze

osobistych potrzeb ludzkich, wiążący się z przyjmowaniem informacji dotyczących życia osobistego i zorganizowany w sposób uzasadniający przekonanie społeczne o właściwym dla interesów jednostki wykorzystaniu tych informacji przez świadczących usługi. Wykonywanie zawodu zaufania publicznego określane jest dodatkowo normami etyki zawodowej, szczególną treścią ślubowania, tradycją korporacji zawodowej czy szczególnym charakterem wykształcenia wyższego i uzyskanej specjalizacji (aplikacja)197.

Definicja ta odpowiada ugruntowanej w literaturze przedmiotu definicji tego pojęcia, zgodnie z którą do cech zawodu zaufania publicznego zalicza się:

1) szczególną doniosłość prawidłowego i zgodnego z interesem publicznym wykonywania – istotnego z racji znaczenia, jaką dana dziedzina społecznej

193 Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483, z późn. zm.): Art. 17. 1. W drodze ustawy można tworzyć samorządy zawodowe, reprezentujące osoby wykonujące zawody zaufania publicznego i sprawujące pieczę nad należytym wykonywaniem tych zawodów w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony.

2. W drodze ustawy można tworzyć również inne rodzaje samorządu. Samorządy te nie mogą naruszać wolności wykonywania zawodu ani ograniczać wolności podejmowania działalności gospodarczej.

194 Ustawa z dnia 14 lutego 1991 r. – Prawo o notariacie (t.j. Dz. U. z 2014 r. poz. 164 z późn. zm.): Art. 2. § 1. Notariusz w zakresie swoich uprawnień, o których mowa w art. 1, działa jako osoba zaufania publicznego, korzystając z ochrony przysługującej funkcjonariuszom publicznym. (…).

195 H. Izdebski, Uwarunkowania instytucjonalnoprawne…, s. 77.

196 Ibidem.

197 P. Sarnecki, Pojęcie zawodu zaufania publicznego (Art.17 ust. 1 Konstytucji) na przykładzie adwokatury [w:] L. Garlicki (red.), „Konstytucja, wybory, parlament”, Warszawa 2000, s. 155.

86 aktywności zawodowej odgrywa w społeczeństwie, oraz z racji konieczności zapewnienia ochrony gwarantowanych Konstytucją praw podmiotowych jednostki, 2) powierzanie w warunkach wysokiego zaufania uprawiającym taki zawód informacji

osobistych i dotyczących życia prywatnego osób korzystających z ich usług, 3) uznawanie tych informacji za tajemnicę zawodową, która nie może być ujawniona, 4) objęcie osób dysponujących taką tajemnicą – w wypadku możliwości naruszenia istotnych dóbr jednostki w razie jej ujawnienia – immunitetem zwalniającym je od odpowiedzialności karnej za nieujawnienie informacji,

5) korzystanie ze świadczeń tych zawodów często w razie nastąpienia realnego albo choćby potencjalnego niebezpieczeństwa dla dóbr jednostki o szczególnym charakterze (np. życie, zdrowie, wolność, godność, dobre imię),

6) niepodleganie regułom hierarchii urzędniczej,

7) występowanie sformalizowanej deontologii zawodowej oraz rękojmia należytego i zgodnego z interesem publicznym wykonywania zawodu, gwarantowana z jednej strony przez wysokie bariery dostępu do wykonywania każdego z zawodów zaufania publicznego, obejmujące nie tylko wymóg ukończenia odpowiedniego szkolenia, lecz również reprezentowanie odpowiedniego poziomu etycznego, z drugiej – sprawowaną w interesie publicznym pieczą organów samorządu zawodowego198.

Rola i znaczenie zawodów zaufania publicznego były też przedmiotem orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego199, zgodnie z którym: Po pierwsze, „zawód

zaufania publicznego” to zawód polegający na obsłudze osobistych potrzeb ludzkich, wiążący się z przyjmowaniem informacji dotyczących życia osobistego i zorganizowany w sposób uzasadniający przekonanie społeczne o właściwym dla interesów jednostki wykorzystywaniu tych informacji przez świadczących usługi.

Po drugie, wykonywanie zawodu zaufania publicznego określane jest dodatkowo normami etyki zawodowej, szczególną treścią ślubowania, tradycją korporacji zawodowej czy szczególnym charakterem wykształcenia wyższego i uzyskanej specjalizacji (aplikacja). Ustawodawca ma prawo uzależniać prawo wykonywania

198 Zob. m.in. J. Hausner, D. Długosz, Tezy w sprawie zawodów zaufania publicznego [w:] S. Legat, M. Lipińska, „Zawody zaufania publicznego a interes publiczny – korporacyjna reglamentacja versus wolność wykonywania zawodu”, Warszawa 2002 s. 119, M. Tabernacka, Pojęcie zawodu zaufania publicznego, „Acta Uniwersitatis Wratislaviensis” nr 2663, s. 302, P. Sarnecki, Opinia w sprawie wykładni art. 17 ust. 1

Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, „Przegląd Sejmowy” 2001, nr 2, s. 75-76.

199 Por. w szczególności: Wyrok TK z dnia 7 maja 2002 r., sygn. akt SK 20/00, OTK ZU nr 3/A/2002, poz. 29, wyrok TK z dnia 18 lutego 2004 r., sygn. akt P 21/02, OTK ZU nr 2/A/2004, poz. 9, wyrok TK z dnia

W dokumencie Doradztwo podatkowe jako instrument ochrony praw podatnika w Polsce (Stron 78-107)