dla innych określonych zawodów regulowanych – księgowych i prawników
We Francji brak prawnej regulacji zawodu doradcy podatkowego, natomiast wykonywanie doradztwa podatkowego zastrzeżone jest dla określonych zawodów regulowanych – prawników i księgowych. W zasadzie doradztwem podatkowym może zajmować się każdy przedstawiciel tych zawodów, wyjątkiem są czynności polegające na reprezentowaniu klienta przed francuskimi sądami finansowymi (uprawnienie to zastrzeżone jest wyłącznie dla adwokatów). Reglamentacji podlegają: księgowość, rewizja rachunkowości oraz doradztwo prawne, których wykonywanie zastrzeżone jest odpowiednio dla: expert-comptable (rewident księgowy), commissaire aux comptes (biegły rewident) oraz avocat (adwokat). Przedstawiciele każdego z wymienionych zawodów charakteryzują się wysokimi kwalifikacjami zawodowymi potwierdzonymi wykształceniem akademickim, praktyką zawodową oraz zdanym odpowiednim egzaminem zawodowym.
Według francuskiego słownika prawniczego expert-comptable to technik rachunkowości o wysokich kwalifikacjach, wpisany na listę zrzeszenia zawodowego i mający za zadanie sprawdzanie, ocenianie i poświadczanie rachunkowości przedsiębiorstw, z którymi nie jest związany stosunkiem pracy. Może on także organizować rachunkowość i analizować sytuację i funkcjonowanie przedsiębiorstw pod względem ekonomicznym, prawniczym i finansowym101.
100 Informacje pochodzą z oficjalnej strony The Chartered Institute of Taxation, http://www.tax.org.uk, z dnia 14 sierpnia 2014 r. Por. także Załącznik nr 1 do Dyrektywy 2005/36/WE, ogłoszony w Komunikacie II Komisji Europejskiej – Zawiadomienie o wyszczególnionych w załączniku I do Dyrektywy 2005/36/WE stowarzyszeniach lub organizacjach zawodowych, które spełniają warunki art. 3 ust. 2 (Dz. Urz. UE C 182 z 26.06.2011, s. 1).
53 We Francji zawód expert-comptable regulowany jest przez ordonnance (rozporządzenie) z dnia 19 września 1945 r.102 oraz dekret z dnia 30 marca 2012 r. w sprawie prowadzenia działalności w zakresie rachunkowości103.
Działalność rewidenta księgowego wykonywana jest w ramach zawodu wolnego, niezależnie, we własnym imieniu i na własną odpowiedzialność. Do zadań francuskiego
expert-comptable należy świadczenie pomocy w prowadzeniu księgowości i
sporządzaniu rocznego zamknięcia rachunkowego (bilansu), sporządzanie deklaracji podatkowych, udzielanie porad w zakresie podatków, o ile porada jest w bezpośrednim związku z rachunkowością zlecającego, i reprezentowanie klienta w tym zakresie także przed urzędami francuskimi. Expert-comptable może udzielać także porad dotyczących ekonomiki przedsiębiorstw i dobrowolnych kontroli oraz porad prawnych, pod warunkiem że są one związane bezpośrednio z rachunkowością klienta.
Expert-comptable nie może jednak przeprowadzać tzw. kontroli obowiązkowych, które
zastrzeżone są dla commissaires aux comptes. Zawód expert-comptable ma własny samorząd zawodowy (Ordre de Experts-Comptables), działający poprzez Izbę oraz 23 regionalne oddziały Izby. Experts-comptables zrzeszają się także na zasadzie dobrowolności w stowarzyszenia zawodowe.
Kandydat do zawodu musi posiadać odpowiednie kwalifikacje zawodowe. Nabywa je poprzez ukończenie studiów uniwersyteckich na kierunku ekonomicznym z kilkoma egzaminami cząstkowymi, trzyletnią praktykę zawodową odbywaną u expert-comptable po ukończeniu studiów, po odbyciu której musi zdać państwowy egzamin, w wyniku którego zdobywa Diplôme d’Expertise Comptable.
Uzyskanie uprawnień expert-comptable następuje poprzez nabycie trzech stopni (poziomów) kwalifikacji dla zawodu, trwających łącznie osiem lat:
6) pierwszy stopień – ukończenie trzyletnich studiów licencjackich w zakresie rachunkowości i zarządzania oraz uzyskanie państwowego dyplomu Diplôme de
comptabilité et de gestion (DCG), co pozwala na rozpoczęcie studiów drugiego
stopnia i uzyskanie państwowego dyplomu Diplôme supérieur de comptabilité et de
gestion (DSCG),
102 Ordonnance n° 45-2138 du 19 septembre 1945, portant institution de l'ordre des experts-comptables et réglementant le titre et la profession d'expert-comptable, Version consolidée au 19 juillet 2016, www.legifrance.gouv.fr.
103 Décret n° 2012-432 du 30 mars 2012 relatif à l'exercice de l'activité d'expertise comptable NOR: EFIE1209095D Version consolidée au 01 juillet 2013.
54 7) drugi stopień (wyższy) – ukończenie dodatkowych dwuletnich studiów drugiego stopnia (magisterskich) w zakresie rachunkowości i zarządzania oraz uzyskanie dyplomu Diplôme supérieur de comptabilité et de gestion (DSCG), co pozwala na rozpoczęcie praktyki zawodowej,
8) trzeci stopień – odbycie trzyletniej praktyki zawodowej przygotowującej do egzaminu zawodowego.
Po uzyskaniu dyplomu DSCG i odbyciu stażu zawodowego kandydat do zawodu
expert-comptable ma obowiązek zdania egzaminu zawodowego przebiegającego w
trzech etapach: napisanie i obrona pracy magisterskiej, test pisemny (studium przypadku) polegający na analizie bilansu (obejmujący przegląd sprawozdań finansowych, w tym ustawodawstwo, standaryzacja, techniki rachunkowości) oraz test pisemny w zakresie zasad wykonywania zawodu i etyki zawodowej.
Pomyślny wynik egzaminu otwiera drogę do uzyskania dyplomu Diplôme
d’Expertise Comptable (DEC), co jest warunkiem koniecznym wykonywania zawodu expert-comptable.
Expert-comptable uprawnienia do wykonywania zawodu nabywa po uzyskaniu
wpisu na listę prowadzoną przez zrzeszenie (Izbę) rewidentów i księgowych. Podobnie jak w przypadku innych wolnych zawodów, expert-comptable musi charakteryzować się odpowiednimi cechami charakteru. Poddany jest odpowiedzialności zawodowo-prawnej (dyscyplinarnej), cywilnej oraz karnej, podlega obowiązkowi ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej za szkody wyrządzone przy wykonywaniu czynności zawodowych, musi podnosić kwalifikacje zawodowe, gwarantować wysoką jakość świadczonych usług poprzez przestrzeganie zasad etyki zawodowej oraz zachować tajemnicę zawodową104.
System uzyskiwania uprawnień do wykonywania zawodu expert-comptable uległ modyfikacji, co związane było z reformą szkolnictwa wyższego, tzw.
licence-master-doctorat (LMD), mającą na celu dostosowanie szkolnictwa wyższego we Francji do
standardów UE. W związku z powyższym na mocy dekretu nr 2006-1706 z dnia 22 grudnia 2006 r. w sprawie wyższego stopnia rachunkowości i zarządzania oraz dyplomu
104 Por. Décret n° 2012-432 du 30 mars 2012 relatif à l'exercice de l'activité d'expertise comptable, JORF n°0078 du 31 mars 2012 page 5864 texte n° 37, Version en vigueur au 19 juillet 2016, TITRE III: EXERCICE DE LA PROFESSION,
https://www.legifrance.gouv.fr/affichTexte.do?cidTexte=JORFTEXT000025596222&categorieLien=id, z 24.05.2015 r.
(Część III: Praktyka zawodowa), Chapitre II: Code de déontologie des professionnels de l'expertise comptable (tł. własne: Rozdział II: Kodeks etyki zawodowej rachunkowości publicznej), art. 141-195.
55 z rachunkowości i zarządzania105 od 2007 r. zmianie uległy przepisy dotyczące zasad uzyskiwania dyplomów w zakresie rachunkowości i zarządzania. Dotychczasowe dyplomy, niezbędne do wykonywania zawodu księgowego, tj. Diplôme préparatoire aux
études comptables et financières (DPECF), Diplôme d'études comptables et financières
(DECF) oraz Diplôme d'études supérieures comptables et financières (DESCF), zastąpione zostały dyplomami Diplôme de comptabilité et de gestion (DCG) oraz
Diplôme supérieur de comptabilité et gestion (DSCG). Obecnie zasady nabywania
dyplomów DCG i DSCG reguluje Dekret z 2012 r.106.
Osoby wykonujące zawód expert-comptable mogą także bez konieczności zdawania egzaminu państwowego wykonywać funkcję commissaire aux comptes.
Podobnie jak w przypadku zawodu expert-comptable, commissaire aux comptes reprezentuje wolną profesję, której zasady wykonywania regulowane są przez prawo. Zgodnie ze słownikową definicją commissaire aux comptes to osoba fizyczna lub prawna
wpisana na listę zawodową, zobowiązana przez wspólników do stałego kontrolowania rachunków prowadzonych przez zarządzających, w tym do poświadczenia ich prawidłowości i autentyczności, sprawdzania informacji finansowych przekazywanych wspólnikom oraz do sporządzania raportów przedstawiających podstawowe fakty z dziedziny życia socjalnego; funkcja tradycyjna, do której dochodzi dziś szczególnie zadanie sprawdzania, czy dokumenty socjalne dają wierny obraz wyników operacji minionego okresu, sytuacji finansowej i własnościowej spółki na koniec tego okresu oraz zastosowania procedury ostrzegawczej, w przypadku dostrzeżenia nieprawidłowości mogących narazić na niebezpieczeństwo ciągłość funkcjonowania spółki; wyznaczenie jednego lub kilku biegłych rewidentów jest obligatoryjne w grupach mających pewne znaczenie; w spółce akcyjnej, spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, której kapitał przekracza pewien próg, grupie kapitałowej107, u osób prawnych prawa prywatnego ̶ niebędących handlowcami ̶ prowadzących działalność ekonomiczną, zobowiązanych do sporządzania bilansu, rachunku zysków i strat.
Rola i prestiż zawodu biegłego rewidenta księgowego wynikają m.in. z faktu nałożenia na kandydata do zawodu oraz na wykonującego ten zawód szeregu wymogów i obowiązków. Kandydat do zawodu musi pomyślnie zdać francuski egzamin na
105 Décret n° 2006-1706 du 22 décembre 2006 relatif au diplôme de comptabilité et de gestion et au diplôme
supérieur de comptabilité et de gestion (JORF n°301 du 29 décembre 2006),
https://www.legifrance.gouv.fr/eli/decret/2006/12/22/MENS0602696D/jo, z 24.05.2015 r.
106 Décret n° 2012-432 du 30 mars 2012.
56 rewidenta księgowego (L’Examen d’Aptitude aux Fonctions de Commissaires aux
Comptes), który musi poprzedzić pomyślnie odbyta trzyletnia praktyka zawodowa.
Posiadanie przez kandydata uprawnień do wykonywania zawodu expert-comptable zwalnia z obowiązku zdania egzaminu. We Francji większość experts-comptables jest jednocześnie commissaires aux comptes (ok. 75 proc.), choć prawo zawodowe zabrania im wykonywania funkcji biegłego rewidenta, jeśli wcześniej działali na rzecz tego samego przedsiębiorstwa jako expert-comptable.
Do podstawowych obowiązków biegłego rewidenta księgowego należy: zagwarantowanie wysokiej jakości świadczonych usług, zachowanie tajemnicy zawodowej, przestrzeganie zasad etyki zawodowej, ubezpieczenie się od odpowiedzialności cywilnej za szkody wyrządzone przy wykonywaniu zawodu, podnoszenie kwalifikacji zawodowych, zakaz reklamy. Biegły rewident nie może pełnić żadnej funkcji publicznej, która naruszałaby jego niezawisłość, ponadto nie może być urzędnikiem ani nie może wykonywać działalności zarobkowej w zakresie handlu, przemysłu oraz rzemiosła. Biegły rewident nie może wykonywać swojej działalności na rzecz spółek, z którymi wiążą go wszelkiego rodzaju powiązania osobiste, a także nie może pełnić żadnych funkcji w spółce, którą kontrolował mniej niż przed pięcioma laty. Biegli rewidenci obowiązkowo przynależą do samorządu zawodowego – Krajowej Izby Rewidentów Księgowych (Compagnie Nationale des Commissaires aux Comptes). Utworzone zostały także regionalne oddziały Izby działające przy każdym sądzie apelacyjnym. Nadzór nad wykonywaniem zawodu sprawuje minister sprawiedliwości. Podobnie jak rewidenci, biegli rewidenci podlegają odpowiedzialności cywilnej, karnej oraz zawodowej. Tytuł zawodowy commissaire aux comptes podlega ochronie prawnej, a każdy kto posługuje się nim bezprawnie lub wykonuje czynności zastrzeżone dla biegłego rewidenta, podlega odpowiedzialności karnej108.
Najistotniejszą funkcją commissaire aux comptes wyróżniającą ten zawód jest przeprowadzanie tzw. kontroli obowiązkowych w:
1) spółkach akcyjnych,
2) innych spółkach handlowych i publicznych instytucjach przemysłowych i handlowych, które na koniec roku rozliczeniowego osiągają co najmniej dwa z trzech poniższych kryteriów:
a) suma bilansowa przekracza określony przez prawo próg,
108 A. Pestke, in: Steuerberater Handbuch Europa, Band 2, D, Beraterberufe für Steuern und Recht (Stand: Dezember 1997), s. 11 i nast.
57 b) wysokość obrotów bez podatków przekracza określoną przez prawo wartość, c) średnia zatrudnienia jest wyższa niż 50 osób,
3) grupie kapitałowej emitującej obligacje lub zatrudniającej co najmniej 100 pracowników,
4) u osób prawnych prawa prywatnego, nie będących handlowcami, prowadzących działalność ekonomiczną, zobowiązanych do sporządzania bilansu, rachunku zysku i strat i specjalnego aneksu109.
Nawiązanie współpracy spółki z biegłym rewidentem następuje w wyniku powołania przez zebranie wspólników spółki na określony czas (zazwyczaj na sześć kolejnych lat). Powyższy fakt podawany jest do wiadomości publicznej. Z reguły spółki powołują jednego biegłego rewidenta, lecz spółki akcyjne, na których ciąży obowiązek publikacji rachunków skonsolidowanych, zobowiązane są powołać co najmniej dwóch biegłych rewidentów110.
Do podstawowych zadań biegłego rewidenta związanych z przeprowadzaniem tzw. kontroli koniecznych należy:
1) poświadczyć, że rachunki roczne są prawdziwe, prawidłowe, i wiernie odzwierciedlają wynik operacji zakończonego roku obrachunkowego i sytuacji finansowej i własnościowej spółki na koniec tego okresu rozliczeniowego,
2) poinformować o wynikach kontroli organ zarządzający, wspólników i radę pracowniczą,
3) poinformować prokuratora Republiki o przestępstwach, o których powziął wiedzę w trakcie wypełniania swojej misji.
Ponadto biegły rewident w ciągu całego roku przeprowadza kontrole, niezbędne dla właściwego funkcjonowania przedsiębiorstwa111.
We Francji doradztwo podatkowe w najszerszym zakresie wykonywane jest przez prawników – avocats. Nie mogą oni jedynie wykonywać czynności audytu, które zastrzeżone są dla commissaire aux comptes.
Zgodnie z prawem francuskim adwokaci zaliczani są do tzw. sądowego personelu pomocniczego wymiaru sprawiedliwości (auxiliaires de justice). Zawód adwokata jest zawodem wolnym i wykonywanym w sposób niezależny. Od 1 stycznia 1992 r., w wyniku reformy zawodów prawniczych, zawody radcy prawnego i adwokata są
109 B. Mercadal, P. Marqueron, Le droit des affaires en France, Paris 1999…, s. 260.
110 A. Pestke, Steuerberater Handbuch Europa…, s. 12.
58 połączone. Tym samym advocatus (łac. wezwany jako doradca) stał się jedynym wolnym zawodem doradztwa prawnego figurującym w oficjalnej francuskiej nomenklaturze (występuje jeszcze pojęcie juriste d’entreprise, czyli prawnik w przedsiębiorstwie. Mówimy również o, tzw. avoués, którzy służą doradztwem prawnym przy sądach, ale nie należą do wolnych zawodów. Wreszcie spotykany jest jeszcze nieraz tytuł avocat conseil wśród osób wywodzących się z dawnej korporacji radców prawnych).
Status i zasady wykonywania zawodu adwokata regulują przede wszystkim: 1) ustawa nr 71/1130 z dnia 31 grudnia 1971 r. o reformowaniu niektórych zwodów
sądowniczych i prawnych, zwana dalej ustawą112,
2) ustawa nr 90/1259 z dnia 31 grudnia 1990 r. zmieniająca ustawę z 1971 r.113, z przepisami wykonawczymi w dekrecie nr 91-1197 z dnia 27 listopada 1991 r., o organizacji zawodu adwokata, zwanym dalej dekretem114.
Zgodnie z przepisem art. 4, zdanie pierwsze, ustawy z dnia 31 grudnia 1971 r., adwokaci uzyskali niemal całkowitą wyłączność w zakresie świadczenia pomocy stronom i reprezentowania stron, zastępstwa procesowego i obrony w sądach i instytucjach sądowych lub dyscyplinarnych, bez względu na ich charakter.
Adwokat, wykonując swój zawód, realizuje zasadniczo dwie funkcje: funkcję asysty oraz funkcję reprezentacji.
Funkcja asysty sprowadza się do:
1) asystowania w procesie – adwokat występuje jako obrońca przed wszystkimi sądami i organizmami sądowymi lub dyscyplinarnymi niezależnie od natury sprawy,
2) udzielania klientowi konsultacji – pisemnych lub ustnych porad prawnych, redagowania wszelkich pism ( np. kontraktów, umów spółki itp.),
3) asystowania w środkach procesowych (przesłuchaniach świadków, ekspertyzach itp.).
Funkcja reprezentacji polega na reprezentowaniu klienta przed sądami na podstawie pełnomocnictwa ad litem. Zgodnie z obowiązującym we Francji prawem w postępowaniu
112 LOI Loi n° 71-1130 du 31 décembre 1971 portant réforme de certaines professions judiciaires et juridiques. Version consolidée au 19 mars 2014,
https://www.legifrance.gouv.fr/affichTexte.do?cidTexte=LEGITEXT000006068396, z 25.05.2014 r.
113 LOI n° 90-1259 du 31 décembre 1990 portant réforme de certaines professions judiciaires et juridiques (NOR: JUSX9000027L, Version consolidée au 04 janvier 1992),
https://www.legifrance.gouv.fr/affichTexte.do;jsessionid=1EB2E029788AAD36FB67C3F8A5BC0D09.t pdila14v_1?cidTexte=JORFTEXT000000718250&dateTexte=20160104, z 25.05.2015 r.
114 Décret n° 91-1197 du 27 novembre 1991 organisant la profession d'avocat (NOR: JUSX9110304D,
Version consolidée au 29 juillet 2013),
59 przed sądami drugiej instancji oraz w postępowaniu przed sądami administracyjnymi reprezentacja klienta przez adwokata jest obligatoryjna. Uprawnienie do reprezentowania przed sądem drugiej instancji, zgodnie z zasadą terytorialności, posiadają wyłącznie ci adwokaci, którzy przynależą do okręgu przy sądzie, przed którym toczy się sprawa.
Do podstawowych praw adwokata należy: nienaruszalność korespondencji pomiędzy adwokatem a klientem, nietykalność kancelarii (zabronione jest dokonywanie przeszukania w kancelarii adwokata mające na celu wykrycie dokumentów obciążających klienta), immunitet adwokacki. Do obowiązków zawodowych należy zaś: zachowanie tajemnicy zawodowej, obowiązek prowadzenia sprawy do końca (adwokat wprawdzie może zrzec się prowadzenia sprawy, ale tylko wtedy, gdy wcześniej uprzedzi o tym klienta, tak by mógł on przygotować się do obrony swoich interesów), zwrot dokumentów klientowi po zakończeniu sprawy bądź po zwolnieniu go przez klienta, ubezpieczenie się od odpowiedzialności cywilnej za szkody wyrządzone przy wykonywaniu zawodu, zakaz reklamy, która w sposób bezpośredni werbowałaby klientów. Adwokat podlega odpowiedzialności cywilnej, karnej, a także zawodowej115.
Podobnie jak polski adwokat, adwokat francuski wykonuje swój zawód jako zawód wolny, niezawisły. Adwokaci z mocy prawa zrzeszeni są w samorządzie zawodowym, mogą także na zasadzie dobrowolności przynależeć do zawodowych stowarzyszeń.
Zawód adwokata charakteryzuje się brakiem samorządu adwokackiego na szczeblu ogólnokrajowym, ponieważ adwokaci chcą zachować właściwą reprezentację wszystkich izb adwokackich. Adwokaci należą do 161 izb adwokackich, metropolitalnych i zamorskich, ustanowionych przy sądach wyższej instancji. Każdej izbie „przewodniczy” dziekan, a zarządza nią rada adwokacka. Zadaniem tej ostatniej jest rozwiązywanie wszelkich kwestii odnoszących się do wykonywania zawodu adwokata, nadzór nad wykonywaniem obowiązków przez adwokatów oraz ochrona ich praw.
Szczególną rolę w reprezentacji adwokatów we Francji odgrywa Krajowa Rada Adwokacka (Conseil National des Barreaux, CNB) ustanowiona ustawą z dnia 31 grudnia 1990 r. (art. 15). Jest to instytucja użyteczności publicznej posiadająca osobowość prawną, do której zadań należy reprezentowanie przedstawicieli zawodu przed organami publicznymi oraz czuwanie nad harmonizacją i ujednolicaniem zasad i praktyk zawodu. Ponadto Krajowa Rada Adwokacka odpowiada za określenie zasad organizacji szkoleń adwokatów, warunków, na których kształcenie jest organizowane,
60 oraz zasad i warunków uzyskiwania specjalizacji adwokatów. Podejmuje także decyzje w sprawie dopuszczenia do wykonywania zawodu prawników zagranicznych116.
Kandydat do zawodu musi spełniać określone przesłanki: musi być narodowości francuskiej bądź być obywatelem jednego z państw członkowskich UE lub państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA), czyli stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym (przepisy prawa przewidują także inne wyjątki, dotyczące np. uchodźców lub apatrydów), musi posiadać odpowiednie wykształcenie potwierdzone właściwymi certyfikatami, odbyć praktykę zawodową, być nieskazitelnego charakteru, charakteryzować się odpowiednimi cechami etyczno- moralnymi (art. 11 ustawy z dnia 31 grudnia 1971 r.).
W zakresie kwalifikacji warunkiem nabycia uprawnień adwokata jest:
1) ukończenie studiów uniwersyteckich i uzyskanie tytułu magistra prawa lub też innego tytułu lub dyplomu uznawanego za ekwiwalentny przez ministra sprawiedliwości oraz ministra odpowiedzialnego za szkolnictwo wyższe,
2) uzyskanie certyfikatu o zdolności do wykonywania zawodu adwokata (Certificat
d’aptitude à la profession d’avocat, CAPA) – aby uzyskać powyższy certyfikat,
kandydat musi ukończyć 18-miesięczny kurs (staż), praktyczny i teoretyczny, w regionalnym ośrodku kształcenia zawodowego (Centres Regionaux de la Formation
Professionnelle d’Avocats, CRFPA), na który przyjmowany jest po pomyślnym
wyniku egzaminu dopuszczającego przed specjalnie do tego powołaną komisją, po jego ukończeniu kandydat musi zdać egzamin końcowy (art. 12 ustawy z dnia 31 grudnia 1971 r. oraz art. 51-52, art. 56-58-1 i art. 68 dekretu z dnia 27 listopada 1991 r.).
We Francji istnieje też grupa adwokatów specjalizujących się w określonej dziedzinie prawa (jednej lub więcej). Krajowa Rada Adwokacka określa zasady i warunki odbywania szkoleń specjalistycznych i corocznie publikuje listę adwokatów dopuszczonych do korzystania z określonych specjalizacji (art. 86 dekretu z dnia 27 listopada 1991 r.). Warunkiem uzyskania certyfikatu specjalizacji jest odbycie przez adwokata czteroletniej praktyki zawodowej (art. 88 dekretu z dnia 27 listopada 1991 r.) i zdanie egzaminu (art. 91 dekretu). Certyfikaty specjalizacji, Certificats de spécialisation, wydaje Prezes Krajowej Rady Adwokackiej (art. 92-3 dekretu).
61 Biorąc pod uwagę wszystkie etapy kształcenia adwokata we Francji, należy stwierdzić, że uzyskanie uprawnień w danej specjalizacji wiąże się z dużym nakładem pracy i trwa aż dziewięć i pół roku.
Jedną ze specjalizacji adwokackich jest specjalizacja w prawie podatkowym
(avocat specialiste du droit fiscal), która wyłoniła się z zawodu conseils juridiques et fiscaux. Funkcjonował on przed reformą adwokatury z 1990 r., po jej przeprowadzeniu Conseils juridiques et fiscaux conseils, stali się avocats.
Działalność adwokatów specjalistów w sprawach podatkowych polega na doradztwie podatkowym, działalności powierniczej, a także reprezentowaniu przed sądami. Należy dodać, że reprezentowanie przed sądami jest czynnością, której nie może wykonywać expert-comptable i commissaire aux comptes, jest to bowiem czynność zastrzeżona wyłącznie dla adwokatów.
1.3.1.5. Belgia jako przykład państwa UE, w którym brak regulacji prawnych