Postanowienie o skierowaniu sprawy do mediacji

Po wniesieniu pozwu sąd pracy ocenia, czy powinien skierować strony do mediacji. Postanowienie o skierowaniu stron do mediacji może być wydane przez sąd na rozprawie (art. 148 §2 k.p.c.), jak również na posiedzeniu niejawnym i nie przysługuje na nie zażalenie. Wydane na posiedzeniu niejawnym postanowienie doręcza się stronom. Skierowanie stron do mediacji może nastąpić zarówno z urzędu, jak i na wniosek strony. W doktrynie zwraca się uwagę na fakultatywny charakter postanowienia sądu o skierowaniu stron do mediacji. Orzeczenie w tym przedmiocie powinno jednak zapaść po przeprowadzonej przez sąd ocenie charakteru sprawy pod kątem ewentualnych szans na zawarcie ugody⁶⁰⁰. Sąd obligatoryjnie kieruje strony do mediacji na zarzut pozwanego zgłoszony przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy.

Postanowienie o skierowaniu stron do mediacji zmienia swój charakter w związku z zastosowaniem przepisu art. 202¹ k.p.c. Postępowanie mediacyjne jest, moim zdaniem, fakultatywną częścią postępowania sądowego, patrząc na umiejscowienie w Kodeksie postępowania cywilnego tj. w Księdze I Proces, w tytule VI Postępowanie (art. 125-424¹²), w Dziale II Postępowanie przed sądami pierwszej instancji (art. 183¹ -226), w Oddziale Mediacja (art.183¹-183¹⁵).

Na gruncie art. 183⁹ k.p.c. w przypadku skierowania stron do mediacji przez sąd, pierwszeństwo w wyborze osoby mediatora przysługuje stronom. Będą one mogły wybrać mediatora spośród stałych mediatorów, mediatorów z list prowadzonych przez organizacje pozarządowe i uczelnie lub mediatora ad hoc. Dopiero gdy strony nie uzgodnią osoby mediatora, sąd, kierując strony do mediacji, wyznaczy mediatora mającego odpowiednią wiedzę i umiejętności praktyczne w sprawach danego rodzaju, biorąc pod uwagę w pierwszej kolejności stałych mediatorów.

600 R. Morek, Mediacja…, s. 73.

Zaakcentowanie pierwszeństwa woli stron przy wyborze mediatora ma podkreślić ich aktywną rolę w zakresie kształtowania przebiegu mediacji oraz ułatwić realizację celu, jakim jest satysfakcja z ugodowego rozwiązania sporu. Porozumienie stron konfliktu w kwestii wyboru osoby mediatora będzie stanowiło pierwszy krok w stronę pojednania oraz podkreśli znaczenie woli stron i ich samodzielność, co powinno mieć znaczenie również przy kształtowaniu treści ugody⁶⁰¹.

Jeżeli strony zawarły umowę o mediację przed wszczęciem postępowania sądowego, a pozwany przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy podniósł fakt istnienia takiej umowy, sąd jest obowiązany skierować strony do mediacji.

Postanowienie to nie godzi w zasadę dobrowolności mediacji ani jej nie osłabia, bowiem – w myśl art. 183⁸§3 k.p.c. – mediacja nie jest prowadzona, jeżeli strona w terminie tygodnia od dnia ogłoszenia lub doręczenia jej postanowienia o skierowaniu do mediacji nie wyraziła zgody na mediację.

Należy podkreślić, że art. 183⁸§3 k.p.c. budzi wątpliwości interpretacyjne. Z literalnego brzmienia tego przepisu wynika, że strony, w ciągu tygodnia od chwili ogłoszenia lub doręczenia im postanowienia sądu, powinny w sposób wyraźny, czy to poprzez złożenie oświadczeń ustnych na rozprawie, czy skierowanie pism do sądu, wyrazić zgodę na mediację⁶⁰². Natomiast w uzasadnieniu do projektu noweli z dnia 28 lipca 2005 r. wprowadzającej przepisy o mediacji do kodeksu, w pkt IV, wskazano, że sąd może przekazać sprawę do mediacji, „gdy strony się temu nie sprzeciwią”. Z tego względu część przedstawicieli doktryny, kierując się dyrektywami językowymi wykładni, uważa, że strony powinny złożyć oświadczenia o wyrażaniu zgody w terminie tygodnia od dnia doręczenia odpisu postanowienia lub od dnia jego ogłoszenia⁶⁰³. Uważają oni, że nie można domniemywać zgody strony, która w tym

601 Uzasadnienie projektu…, s. 23.

602 M. Sychowicz, [w:] Kodeks postępowania cywilnego…,Warszawa 2014 , s. 663; por. R. Morek, Mediacja i arbitraż…, s. 75.

603 R. Cebula, Mediacja w polskim prawie cywilnym, „Mediator” 2005, nr 34, s. 8; P. Sobolewski, który zauważając niefortunność brzmienia przepisu, wysnuwa jednak wniosek, iż "milczenie (stron) nie jest wystarczające, ale konieczne jest oświadczenie woli o akceptacji wszczęcia mediacji", argumentując to

„dyrektywą dobrowolności mediacji”; tenże, Mediacja w sprawach cywilnych, „Przegląd Prawa Handlowego” 2006, nr 2, s. 33; E. Stefańska, [w:] Kodeks postępowania cywilnego…, Warszawa 2011, s. 381.

terminie nie złożyła żadnego oświadczenia. Milczenie strony oznacza, że mediacja nie może być prowadzona⁶⁰⁴ Natomiast inni przedstawicieli nauki prawa, kierując się celem tego przepisu, wskazanym w uzasadnianiu projektu nowelizacji, uważają, że w tygodniowym terminie strony mają prawo złożyć sprzeciw (a precyzyjniej oświadczenia o niewyrażeniu zgody na mediację) ⁶⁰⁵. W konsekwencji, jeżeli strona nie zrobi tego w terminie tygodniowym, postanowienie o skierowaniu do mediacji staje się skuteczne i wykonalne.

Powyższe wątpliwości interpretacyjne mają znaczenie praktyczne, gdyż w sytuacji, gdy strony nie zdążą w wyznaczonym terminie przesłać swojego oświadczenia o sprzeciwie, to będą zobowiązane do uczestniczyć w przynajmniej w jednym spotkaniu mediacyjnym i ponieść jego koszty. Należy jednak podkreślić, że ostatecznie także w razie przekazania sprawy przez sąd do mediacji przy braku sprzeciwu stron nie traci ona dobrowolnego charakteru, a strony w żadnym wypadku nie mają obowiązku zawarcia ugody przed mediatorem.⁶⁰⁶

W mojej ocenie, prawidłowy jest pierwszy z poglądów reprezentowanych w doktrynie. Wynik wykładni językowej jest jednoznaczny, a dyrektywy wykładni funkcjonalnej nie pozwalają na odejście od językowego brzemienia przepisu. Sama rozbieżność pomiędzy uzasadnieniem projektu a tekstem ustawy nie jest wystarczającym powodem do przełamania jednoznacznego wyniku wykładni językowej. Cele aktu prawnego należy poszukiwać w pierwszym rzędzie poprzez analizę samego tekstu ustawy, a lektura uzasadnienia projektu ma charakter wyłącznie pomocniczy.

Warto dodać, że prawo do odmowy wyrażenia zgody na mediację przysługuje nie tylko stronom, ale także interwenientowi ubocznemu samoistnemu. Zgodnie art. 73 §2 k.p.c., w wypadku gdy z istoty spornego stosunku prawnego lub z przepisu ustawy wynika, że wyrok dotyczyć ma niepodzielnie wszystkich współuczestników

604 Tak, T. Ereciński, Kodeks postępowania cywilnego…, s. 874; Odmiennie R. Morek, Mediacja i arbitraż… s. 75.

605 S. Pieckowski, Mediacja..., s. 24; Por. R. Morek, Czy sąd może skierować sprawę do mediacji, pomimo iż strona „nie wyraziła zgody na mediację”? Uwagi o zasadzie dobrowolności mediacji na tle art. 183⁸ §3 k.p.c., [w:] Arbitraż i mediacja jako instrumenty wspierania przedsiębiorczości, Facultas Iuridica Universitatis Ressoviensis, Rzeszów 2006, s. 139 i n.

606 Tak M. Mędrala, Funkcja ochronna…, s. 347-348, A. Góra – Błaszczykowska, op. cit., s. 12.

(współuczestnictwo jednolite), czynności procesowe współuczestników działających są skuteczne wobec niedziałających. Do zawarcia ugody, zrzeczenia się roszczenia albo uznania powództwa potrzeba zgody wszystkich współuczestników. Tymczasem art. 81 k.p.c. stanowi, że jeżeli z istoty spornego stosunku prawnego lub z przepisu ustawy wynika, że wyrok w sprawie ma odnieść bezpośredni skutek prawny w stosunku między interwenientem a przeciwnikiem strony, do której interwenient przystąpił, do stanowiska interwenienta w procesie stosuje się odpowiednio przepisy o współuczestnictwie jednolitym. Skoro zgoda interwenienta ubocznego samoistnego jest potrzebna do zawarcia ugody przed sądem, tym bardziej (a minori ad maius) powinien on mieć prawo wniesienia sprzeciwu wobec skierowania stron do mediacji.

Na tle przedstawionej regulacji mediacji w sprawach z zakresu prawa pracy nasuwa się refleksja, że postanowienie sądu o skierowaniu sprawy do mediacji w praktyce może zapaść tylko w wyjątkowych sytuacjach. Należy bowiem mieć na uwadze fakt, że obowiązek jednania stron ciąży na sądzie pracy bezpośrednio z mocy art. 10 oraz art.

468 §2 pkt 2 k.p.c. Zwłaszcza ten ostatni przepis obliguje sąd pracy do działania na rzecz skłonienia stron do pojednania i zawarcia ugody w toku czynności wyjaśniających⁶⁰⁷. Zatem jedynie wyjątkowo, gdy sąd pracy dojdzie do wniosku, że w obecności mediatora łatwiej będzie o kompromis w konkretnym sporze, powinien przekazać sprawę do postępowania mediacyjnego, przez wydanie postanowienia na podstawie art. 183⁸ §1 k.p.c.⁶⁰⁸ Ta regulacja może budzić pewne wątpliwości w przypadku spraw z zakresu prawa pracy, zwłaszcza w kontekście postulatu szybkości postępowania, który jest ważnym elementem funkcji ochronnej cywilnego postępowania sądowego w sprawach z zakresu prawa pracy⁶⁰⁹. Wprawdzie sąd nie jest związany wnioskami stron co do wyznaczenia czasu trwania mediacji ani przedłużenia terminu ich prowadzenia, jednak najczęściej zasadne będzie ich uwzględnienie, gdyż strony najlepiej wiedzą, ile czasu potrzebują na osiągnięcie konsensusu. Zadaniem sądu

607 Por. K. Kołakowski, Postępowanie wyjaśniające w sprawach pracowniczych, „Nowe Prawo” 1967, nr 2, poz. 211 i in.

608 K. W. Baran, Mediacja w sprawach…, s. 2.

609 Tak, M. Mędrala, Funkcja ochronna…, s. 347.

jest natomiast zapobieganie, aby wnioski stron nie zmierzały do przewlekania postępowania⁶¹⁰.

Decydujące znaczenie będzie tu miało stanowisko stron stosunku pracy. Jeżeli dojdą one do wniosku, że w obecności mediatora łatwiej będzie o uzgodnienie kompromisu w konkretnym sporze, sąd pracy powinien przekazać sprawę do postępowania mediacyjnego⁶¹¹. Skierowanie stron do mediacji powinno więc mieć charakter subsydiarny w stosunku do specyficznych mechanizmów służących ugodowemu likwidowaniu sporów w sprawach z zakresu prawa pracy w ramach postępowania rozpoznawczego⁶¹². W płaszczyźnie normatywnej potwierdzenie tego stanowiska znajdujemy w art. 183¹ §1 k.p.c., ustanawiającym zasadę dobrowolności mediacji. Sąd pracy, zanim skieruje strony do mediacji, powinien wziąć pod uwagę w szczególności stanowiska stron oraz perspektywy skuteczności mediacji w danej sprawie.

W tym miejscu chcę przytoczyć uzyskane z Ministerstwa Sprawiedliwości dane statystyczne dotyczące mediacji w sprawach pracowniczych. Jednocześnie pragnę dodać, że przedstawiam statystki, które dotyczą przede wszystkim mediacji sądowej.

Ilość spraw, w których przeprowadzono mediację pozasądową, jak również ilość zawartych w toku tak prowadzonego postępowania ugód jest trudna do oszacowania ze względu na poufność procesu mediacji, dużą ilość ośrodków mediacyjnych, jak i prywatnych mediatorów, którzy świadczą tego typu usługi. Chcę także nadmienić, że pracownik Wydziału Statystyk Ministerstwa Sprawiedliwości, poinformował mnie, że dane dotyczące mediacji pozasądowych nie są kompletne, z uwagi na wyżej wymienione przeze mnie przyczyny⁶¹³.

W dniu 15 czerwca 2016 r. skierowałam wniosek do Ministerstwa Sprawiedliwości do Wydziału Statystycznej Informacji Zarządczej o przesłanie informacji o liczbie spraw z zakresu prawa pracy, w których strony skierowano do

610 E. Stefańska, [w:] Kodeks postępowania cywilnego…, Warszawa 2011, s. 382.

611 K. W. Baran, Procedury polubownego likwidowania indywidualnych sporów…, s. 119.

612 Tak M. Mędrala, Funkcja ochronna…, s. 347; Zob. K. W. Baran Procedury polubownego likwidowania indywidualnych sporów…, s. 119.

613 Zob. Załącznik nr 1, s. 413.

mediacji w trybie postanowienia sądu wydanego na podstawie art. 183⁸§1 k.p.c., w sądach rejonowych i w sądach okręgowych w latach 2012-2015. W dniu 27 czerwca 2016 r. otrzymałam pierwszą odpowiedź z Ministerstwa Sprawiedliwości (Załącznik nr 3, s. 415 i n.). W dniu 29 marca 2018 r. otrzymałam odpowiedź odnośnie aktualnych danych za 2017 rok. W pierwszej kolejności przedstawię dane dotyczące sądów rejonowych, a następnie sądów okręgowych. Mediacja na skutek skierowania przez wydziały pracy sądów apelacyjnych ma znikome znaczenie, w okresie 2006-2017, skierowały one tylko 3 sprawy do mediacji - wszystkie w 2011 roku.

W 2006 roku sądy rejonowe skierowały 33 sprawy do mediacji, z czego najwięcej (11) skierował Sąd Rejonowy w Białymstoku.

W 2007 roku sądy rejonowe skierowały 74 sprawy do mediacji, z czego najwięcej (31) skierował Sąd Rejonowy w Kędzierzynie Koźlu.

W 2008 roku sądy rejonowe skierowały 107 spraw do mediacji, z czego najwięcej (55) skierował ponownie Sąd Rejonowy w Kędzierzynie Koźlu.

W 2009 roku sądy rejonowe skierowały 252 sprawy do mediacji, z czego najwięcej (86) skierował Sąd Rejonowy dla miasta stołecznego Warszawy. Należy zwrócić uwagę, że liczba spraw kierowanych do mediacji zwiększyła się ponad dwukrotnie w porównaniu z poprzednim rokiem.

W 2010 roku sądy rejonowe skierowały 195 spraw do mediacji, z czego najwięcej, (60) skierował Sąd Rejonowy dla Wrocławia – Śródmieście.

W 2011 roku znacznie zmalała ilość spraw kierowanych przez sądy rejonowe do mediacji. Tylko 65 spraw skierowano do mediacji, z czego najwięcej (15) skierował Sąd Rejonowy w Ciechanowie.

W 2012 roku sądy rejonowe skierowały 284 spraw do mediacji, z czego najwięcej (161) skierował Sąd Rejonowy dla Warszawy - Żoliborza w Warszawie.

W 2013 roku sądy rejonowe skierowały 324 sprawy skierowane do mediacji, z czego najwięcej (146) skierował Sąd Rejonowy dla Warszawy - Żoliborza w Warszawie.

W 2014 roku sądy rejonowe skierowały 297 spraw do mediacji z czego najwięcej (82) skierował do mediacji Sąd Rejonowy Gdańsku – Południe.

W 2015 roku w sądach rejonowych skierowano 512 spraw do mediacji, z czego najwięcej (134) skierował do mediacji Sąd Rejonowy w Płocku.

W 2016 roku w sądach rejonowych skierowano 1409 spraw do mediacji. Jest to prawie trzykrotnie więcej niż w 2015 roku. Najwięcej spraw do mediacji, to jest 337, skierował Sąd Rejonowy dla m. st. Warszawy.

W 2017 roku sądy rejonowe skierowały 1751 spraw do mediacji. Najwięcej spraw do mediacji (179) skierował Sąd Rejonowy dla Warszawy Żoliborza.

Biorąc po uwagę wyżej wymienione dane, należy zauważyć, że na przestrzeni 11 lat 2006-2017 sądy rejonowe skierowały do postępowania mediacyjnego łącznie 5303 sprawy z zakresu prawa pracy. Występują trudności w interpretacji tempa wzrostu spraw z zakresu prawa pracy kierowanych do mediacji przez sądy rejonowe z uwagi na bardzo silne wahania, np. wyraźne spadki w roku 2010 i 2011. Jednakże od 2014 roku liczba spraw z zakresu prawa pracy kierowanych przez sądy rejonowe systematycznie wzrasta.

Dane dotyczące liczby spraw z zakresu prawa pracy kierowanych do postępowania mediacyjnego przez sądy okręgowe nie są optymistyczne. W roku 2006, 2009, 2011 skierowano tylko 1 sprawę z zakresu prawa pracy do postępowania mediacyjnego. W 2007 i 2012 roku sądy okręgowe nie skierowały żadnej sprawy do postępowania mediacyjnego. W 2008, 2010 i 2013 roku sądy okręgowe skierowały po 2 sprawy z zakresu prawa pracy do postępowania mediacyjnego. W 2014 roku sądy okręgowe skierowały 9 spraw z zakresu prawa pracy do postępowania mediacyjnego (3 sprawy Sąd Okręgowy w Warszawie, 3 Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim, po 1 sprawie Sąd Okręgowy w Płocku, Sąd Okręgowy w Gdańsku, Sąd Okręgowy w

Krakowie). W 2015 roku sądy okręgowe skierowały 16 spraw z zakresu prawa pracy do postępowania mediacyjnego, z czego najwięcej – 6, skierował Sąd Okręgowy w Warszawie. W 2016 roku sądy okręgowe skierowały 56 spraw z zakresu prawa pracy do postępowania mediacyjnego. W 2017 roku sądy okręgowe skierowały 54 sprawy z zakresu prawa pracy do postępowania mediacyjnego.

Dane dotyczące spraw kierowanych do mediacji w sprawach z zakresu prawa pracy wskazują, że nie jest to powszechna lub nawet często wykorzystywana procedura przez sądy pracy. Wprost przeciwnie, liczba spraw z zakresu prawa pracy kierowanych do mediacji wskazuje na znikomą w istocie rolę tej procedury w praktyce sądów powszechnych. Przyjrzyjmy się temu na podstawie liczby spraw z zakresu prawa pracy wniesionych w danym roku do sądów rejonowych i okręgowych do liczby spraw skierowanych do mediacji.

Rok

Liczba spraw z zakresu prawa pracy wniesionych do sądów rejonowych i okręgowych

Liczba spraw z zakresu prawa pracy skierowanych do mediacji przez sądy rejonowe i okręgowe

2006 221 217 34

2007 133 126 74

2008 110 172 109

2009 120 035 253

2010 109 534 197

2011 110 518 66

2012 119 432 284

2013 118 918 326

2014 155 496 306

2015 104 728 528

2016 81 108 1465

2017 70 584 1751

* Opracowanie własne oparte na odpowiedzi uzyskanej z Ministerstwa Sprawiedliwości w dniu 20.08.2018 r. oraz na danych zawartych na stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości na portalu Informator Statystyczny Wymiaru Sprawiedliwości (ISWS) http://isws.ms.gov.pl

Podstawowa konkluzja z analizy zestawienia danych statystycznych dotyczących mediacji w sprawach z zakresu prawa pracy gromadzonych przez Ministerstwo Sprawiedliwości jest taka, że aktualnie mediacja pełni w tych sprawach rolę marginalną w stosunku do sądowego wymiaru sprawiedliwości.

Jednocześnie pragnę zaznaczyć, że zmiany, które ustawodawca wprowadził ustawą nowelizacyjną z 2015 roku do Kodeksu postępowania cywilnego, moim zdaniem, przyczyniają się do stopniowego wzrostu popularności mediacji w sprawach z zakresu prawa pracy. Jak pokazują statystyki z 2016 i 2017 roku, trzykrotnie w porównaniu z 2015 rokiem wzrosła liczba spraw z zakresu prawa pracy, w których strony skierowano do mediacji na podstawie postanowienia sądu (art. 183⁸ § 1 k.p.c.).

4.5. Umowa stron z mediatorem o przeprowadzenie mediacji (umowa