Rodzaje alternatywnych metod rozwiązywania sporów (ADR)

W ostatnich latach intensywnie rozwijają się metody, które mają na celu nie tyle rozstrzygnięcie, co raczej rozwiązanie sporów prawnych. Określa się je zbiorczo jako alternatywne sposoby rozwiązywania sporów, a częściej posługuje się akronimem ADR (ang. Alternative Dispute Resolution), który powstał z pierwszych liter wyrazów oznaczających alternatywne wobec drogi sądowej metody rozwiązywania sporów²³².

Obecnie funkcjonują również akronimy używane zamiennie w stosunku do akronimu ADR. W Wielkiej Brytanii stosuje się CEDR (Center for Effective Dispute Resolution) oraz ODR (Online Dispute Resolution) – dotyczący alternatywnych metod rozwiązywania sporów w odniesieniu do transakcji wirtualnych; w systemie prawa francuskiego obowiązuje paralelnie skrót MARC (Models alternatifs du règlement des conflicts) i RAD (Règlement alternatifs des differents), zaś w Ameryce Łacińskiej operuje się pojęciami ADR (resolución alternativa de conflictos), MASC (medios alternativos de solución o resolución) lub SARC (sistemas alternos de resolución de conflictos)²³³.

Proces rozwoju form ADR w krajach o systemie common law przebiega zasadniczo w dwóch kierunkach: rozwoju inicjatyw społecznych, które nie są związane z powszechnym wymiarem sprawiedliwości, np. w Australii, oraz rozwoju form

232 Sam termin, w odróżnieniu od zjawiska, ma stosunkowo niedługą historię, powstał bowiem w latach 70-tych XX w. A. Kalisz, A. Zienkiewicz, op. cit., s. 26; Zob. szerzej A. Mól, Pojęcie i znaczenie alternatywnych metod rozstrzygania sporów (ADR), „Przegląd Prawa Handlowego” 2001, nr 12, s. 29-37 i powołana tam literatura.

233 K. Gajda, Alternatywne metody rozwiązywania sporów – projekt dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie niektórych aspektów mediacji w sprawach cywilnych i handlowych, [w:] materiałach z konferencji nt. Problemów Współczesnego Prawa Międzynarodowego, Europejskiego i Porównawczego, vol. IV, A.D. MMVI, s. 73 – 93; Szerzej M. Pazdan, O mediacji i projekcie jej normowania w Polsce, „Rejent” 2004, nr 2, s.10; Z. Kmieciak, Mediacja i koncyliacja w prawie administracyjnym, Kraków 2004, s. 22; A. Wach, Znaczenie ADR dla realizacji roszczeń w postępowaniu cywilnym, [w:] Ewolucja polskiego postępowania cywilnego wobec przemian politycznych, społecznych i gospodarczych, red. H. Dolecki, K. Flaga-Gieruszyńska, Warszawa 2009, s. 62.

kontrolowanych przez państwo, które są wykorzystywane przez sądy. To drugie zjawisko stało się, m.in., powodem zmian zarówno w postrzeganiu ADR, jak i nazewnictwie. Wpisanie form ADR w politykę państwa wobec sporów spowodowało, że określenie „alternatywne” stało się nieadekwatne. Pojawiły się propozycje zmiany pierwszego członu tj. alternative i zastąpienie go słowami tj. additional – dodatkowe metody, appropriate – czyli metody właściwe, odpowiednie lub przystosowane do charakteru danego sporu, lub też amicable – przyjazne metody, czy assisted – wspomagane, czyli metody rozwiazywania sporów przy pomocy osoby trzeciej²³⁴. Sędzia posiadający prawo dysponowania sporem w ograniczonym zakresie uzyskał możliwość zarządzania nim. Wobec tego pojawiło się określenie „efektywne zarządzanie” sporami – EDM (Effective Dispute Management)²³⁵.

Mówiąc o alternatywnych formach rozwiązywania sporów, należy wskazać na dwuznaczność tego pojęcia. Brak w szczególności zgody co do tego, czy kryterium wyodrębnienia ADR ma stanowić oparcie postępowania na niejurysdykcyjnym modelu rozwiązania sporu, czy też to, że dane postępowanie jest pozasądową alternatywą względem ochrony prawnej udzielonej przez sąd państwowy²³⁶.

Na użytek niniejszych rozważań przyjmuję to drugie, szerokie rozumienie ADR.

Obejmuje ono zarówno postępowanie prowadzone z udziałem neutralnego podmiotu

„trzeciego” (mediacje), jak i postępowanie przed sądem prywatnym, które ma prowadzić do władczego rozstrzygnięcia sporu (sądownictwo polubowne – arbitraż). W

234A. Kalisz, A. Zienkiewicz, op. cit., s. 26; Szerzej E. Gmurzyńska, Mediacja w sprawach cywilnych w amerykańskim systemie prawnym- zastosowanie w Europie i w Polsce, Warszawa 2007, s. 9 i cyt. tam literatura; Zob. Materiały z seminarium Fundacji Partners i Wydziału Prawa i Administracji UMCS w Lublinie: Alternatywne metody rozwiązywania sporów. Nowe perspektywy dla Polski, 25 kwietnia 2003 r.

235 Pojęcie „zarządzanie sporem” w związku z faktem, że spór jest etapem konfliktu, koresponduje z pojęciem „zarządzanie konfliktem”, szerzej na ten temat R. J. Lewicki, D.M. Saunders, A. Barry, J.W.

Minton, Zasady negocjacji, Poznań 2005, s. 35; R.J. Fisher, Konflikt międzygrupowy [w:]

Rozwiązywanie konfliktów, teoria i praktyka, M. Teutsch, P.T. Coleman (red.), Kraków 2005, s. 165-167 oraz zob. A. Garbacik, Podstawy zarządzania konfliktami, Poznań 2000.

236 Zob. K. Wietz, Mediacja w sprawach gospodarczych [w:] Postępowanie sądowe w sprawach gospodarczych, t. VII, Warszawa 2008, s. 221.

ramach postępowania arbitrażowego możliwe jest również skorzystanie przez strony z mediacji²³⁷.

Najczęściej wskazuje się, że alternatywne metody rozwiązywania i rozstrzygania sporów narodziły się w Wielkiej Brytanii, a następnie przeniesione zostały do Stanów Zjednoczonych, gdzie od przełomu XIX i XX wieku rozwijały się samodzielnie, stanowiąc, począwszy od lat sześćdziesiątych XX wieku, „uzupełniające” formy dla procesu sądowego²³⁸. Takie uzupełnienie odbywa się przy zachowaniu nadrzędnej pozycji sądów, wyrażającej się w możliwości zweryfikowania legalności rozstrzygnięcia (rozwiązania) organu pozasądowego²³⁹. Należy jednak wyraźnie podkreślić, że metody pozasądowego rozwiązywania i rozstrzygania sporów były znane od wieków kulturom innym niż common law.

Elementy tego rodzaju metod można znaleźć już w prymitywnych kulturach prawnych czy kulturach starożytnych²⁴⁰. Polubowne i pojednawcze formy rozwiązywania sporów znano w wielu kulturach starożytnych (np. Dalekiego Wschodu - zwłaszcza tam, gdzie dominującą religią był buddyzm²⁴¹, ale także w kulturze żydowskiej, chrześcijańskiej, konfucjańskiej i islamskiej²⁴²). Jeżeli chodzi o „korzenie"

europejskie, to - jak w przypadku całej kultury prawnej - należy ich szukać w antycznej Grecji oraz - przede wszystkim - w prawie rzymskim.

237 T. Ereciński, Bariery w stosowaniu mediacji i arbitrażu, [w:] Współczesne przemiany postępowania cywilnego, red. P. Pogonowski, P. Cioch, E. Gapska, J. Nowińska, Warszawa 2010, s. 333.

238 Tak, A. Zienkiewicz, Studium mediacji. Od teorii ku praktyce, Warszawa 2007, s. 25-26, A.

Korybski, op. cit., s. 70-71; R. Tokarczyk, Prawo amerykańskie, Kraków 1998, s. 197; A.

Ludwikowska, System prawa Stanów Zjednoczonych, Toruń 1999, s. 295-296; A. Wach, Znaczenie ADR…, s. 65.

239Szerzej na temat „uzupełniania” przez ADR procesu sądowego, A. Kalisz, A. Zienkiewicz, op. cit., s.

39-40.

240 Szerzej, J. Kurczewski, Prawo prymitywne. Zjawiska prawne w zjawiskach przedpaństwowych, Warszawa 1973, s. 8-13.

241 M. Bobrowicz, Mediacja. Jestem za, Warszawa 2008, s. 17.

242 S. Kordasiewicz, Historyczna i międzynarodowa perspektywa mediacji, [w:] Mediacje. Teoria i praktyka, red. E. Gmurzyńska, R. Morek, Warszawa 2009, s. 31. Zob. też J. Kurczewski, Prawo prymitywne…, s. 8-13; A. Korybski, op. cit., s. 37.

W Grecji pewne zalążki filozoficznoprawnych koncepcji dotyczących mediacji widoczne są w pismach Platona i Arystotelesa²⁴³. W starożytnej Grecji istniała instytucja tzw. sędziego rozjemczego, którym mógł zostać dobrowolnie (tj. sam się zgłosiwszy) obywatel grecki powyżej 60 roku życia. W każdym konkretnym przypadku sędzia był wybierany przez strony sporu, a jego zadaniem było doprowadzenie do ugody stron, a jeżeli porozumienia nie dało się osiągnąć - skierowanie sprawy do sądu przysięgłych (gr. Helai)²⁴⁴. Jak wynika z powyższego pobieżnego opisu, instytucja ta miała takie przymioty współczesnej mediacji, jak: dobrowolny wybór mediatora, autonomia konfliktu²⁴⁵ i możliwość odwołania się do sądu w razie nieosiągnięcia porozumienia²⁴⁶.

W systemie prawnym starożytnego Rzymu instytucje polubowne były na tyle rozwinięte, że to właśnie ich łacińskie nazwy stanowią etymologiczną genezę współczesnych form alternatywnego rozwiązywania sporów i związanej z nimi terminologii²⁴⁷. Najstarszy i najbardziej rozpowszechniony był, zapewniający poufność, w przeciwieństwie do kładących duży nacisk na publiczność rozpraw procedur sądowych – arbitraż. Uzyskane tą drogą rozstrzygnięcie - receptum arbitra, zwane też compromissum - podlegało egzekucji z udziałem pretora²⁴⁸. Justyniańskie Digesta z VI w. n.e. zawierały natomiast przepisy regulujące instytucję mediacji, choć osoby pełniące funkcje mediatorów nazywano różnymi terminami m.in.: internuncius, medium, intercessor, pbilantropus, interpolator, conciliator, interlocutor, interpres i finalnie mediator. Warto podkreślić, że patronem rzymskich mediatorów był bóg Merkury.

243 S. Kordasiewicz, op. cit., s. 32.

244 T. Maciejewski, Historia powszechna ustroju i prawa, Warszawa 2004, s. 27.

245 Autonomia konfliktu oznacza w rzeczywistości autonomię stron konfliktu, czyli prawo strony do podejmowania decyzji dotyczących trybu rozwiązywania konfliktów.

246 A. Kalisz, E. Prokop-Perzyńska, op.cit., s. 14.

247 „ajudicatio” – zasadzenie (przez sędziego”); „arbitrare” sądzić, wybierać; „arbiter” – rozjemca;

„mediare”- być w środku; „conciliare”- pogodzić, jednoczyć, pozyskać; „concilitatio”- porozumienie;

„negotiatio” – interes.

248 W. Litewski, Rzymskie prawo prywatne, Warszawa 1994, s. 348-349; K. Kolańczyk, Prawo rzymskie, Warszawa 1999, s. 106; P. Święcicka – Wystrychowska (red.), Prawo rzymskie, Kraków 2004, s. 237-238.

Znano także instytucję ugody (transactio²⁴⁹) jako „sposobu likwidacji procesów w zarodku" i pojęcie res transacta, które oznacza rzecz ugodzoną ²⁵⁰.

W europejskim prawie kontynentalnym od dawna spotykamy pozasądowe, alternatywne instytucje prawne: arbitrato libero (w prawie włoskim), arbitraż „dobrej wiary” (par amiable composition), conciliateurs w prawie francuskim, szwajcarskie regulacje prawa arbitrażowego (gwarantowane nawet kantonalnymi ustawami zasadniczymi, np. konstytucjami Lucerny, Sankt Gallen i Zurychu), czy wreszcie arbitraż międzynarodowy w Europie²⁵¹. Ponadto konsensualne sposoby rozwiązywania sporów są od wielu lat znane w islamskiej, hinduskiej i dalekowschodniej kulturze prawnej²⁵².

Istnieją dwie teorie wyjaśniające przyczyny rozwoju ADR w Stanach Zjednoczonych.

Według pierwszej, konieczność przeprowadzenia reformy wymiaru sprawiedliwości, polegającej między innymi na wprowadzeniu mediacji oraz innych alternatywnych sposobów rozwiązywania sporów, nastąpiła na skutek wielu problemów w systemie wymiaru sprawiedliwości, takich jak raptowny wzrost liczby spraw sądowych, a przez to wydłużenie się postępowań, wysokich kosztów postępowania sądowego tzw. litigation explosion²⁵³.

Wzrost liczby spraw w sądach powszechnych w Stanach Zjednoczonych był wynikiem pewnych tendencji społecznych i prawnych, które pojawiły się w latach

249 „Ugoda. Było to nieformalne porozumienie mające zakończyć spór lub niepewność co do prawa przez wzajemne ustępstwa, najczęściej przez zrzeczenie się skargi, za wzajemne świadczenie lub jego przyrzecznie. W prawie klasycznym był to rodzaj zwolnienia z długu przez pactum, a okresie poklasycznym ugoda stała się samodzielną umową, zaliczoną w doktrynie wschodniorzymskiej i w prawie justyniańskim do kontraktów nienazwanych. Nie istniała specjalna instytucja ugody sądowej.

Zakazana była transactio w sprawie zakończonej prawomocnym wyrokiem” W. Litewski, Słownik Encyklopedyczny Prawa Rzymskiego, Kraków 1998, s. 261.

250 K. Kolańczyk, op. cit., s. 410; J. Bodio, [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, red. A.

Jakubecki, Warszawa 2008, s. 43.

251 Szerzej, A. Wach, L’amible composition jako samodzielna forma rozwiązywania sporów prawnych,

„Radca prawny” 2004, nr 6, s. 120-121.

252 Szerzej, T. Suzuki, Proces modernizacji w Azji a tradycje kultury prawnej, „Państwo i Prawo”1998, z.6, s.37-41; L. Leszczyński, Zjawisko prawne w kulturze społecznej Japonii, „Studia Prawnicze” 1991, z.1, s. 38-55; idem, Gyoseishido w japońskiej kulturze prawnej, Lublin 1996, s. 24-29.

253 E. Gmurzyńska, Mediacja w sprawach cywilnych…, s. 4.

sześćdziesiątych. Ruch społeczny zapoczątkowany w tym okresie w konsekwencji spowodował przyznanie równych praw mniejszościom oraz więcej uprawnień przyznano pracownikom i konsumentom. W tym samym czasie ułatwiony stał się również dostęp do sądów ze względu na zwiększenie oferowanych usług prawnych w tym okresie²⁵⁴.

A. Korybski²⁵⁵ trafnie stwierdził, że w początkowym okresie cele ADR były opozycyjne w stosunku do tradycyjnego wymiaru sprawiedliwości. Spora część aktywnie działających prawników została zobligowana do uwzględnienia w szerokim stopniu form opanowywania sporów opartych na negocjacjach i mediacjach nie poza sądem, ale w ramach postępowania sądowego. Na początku lat 70-tych XX wieku dla określenia istoty ruchu działającego na rzecz promowania alternatywnych metod rozwiązywania sporów posługiwano się sformułowaniem „alternative of dispute resolution” lub terminem „negotiated dispute resolution”, obejmując nim wszystkie formy rozstrzygania sporów poza sądami. Wówczas pojawiła się również nazwa

„Alternative Dispute Resolution Movement” oraz zaakceptowany powszechnie został skrót ADR²⁵⁶.

Zdaniem E. Gmurzyńskiej, koncepcja ADR powstała w tych warunkach „jako odpowiedź na uciążliwe wady systemu sądownictwa powszechnego”, będącego wówczas jedyną dostępną metodą rozwiązania sporu²⁵⁷. Wprowadzenie ADR miało więc na celu zapobiec tworzeniu się zastojów w sądach, a także zredukować bardzo wysokie koszty postępowania sądowego. Niektórzy postrzegali ADR nie tylko jako mniej kosztowne postępowanie, ale również jako procedurę szybką, niesformalizowaną i bardziej efektywną niż postępowanie przed sądami powszechnymi. Wprowadzenie alternatywnych metod rozwiązywania sporów miało zachęcić strony i prawników ich reprezentujących do tego, aby w niektórych sprawach odeszli od powszechnego stosowania procedur sądowych, jako jedynego sposobu rozwiązania sporu, i poddali się

254 Ibidem, s. 5.

255 A. Korybski, op. cit., s. 98.

256 T. Serafin, Geneza instytucji mediacji, [w:] Zarys metodyki pracy mediatora w sprawach cywilnych, Warszawa 2014, s. 21.

257 E. Gmurzyńska, Mediacja w Stanach Zjednoczonych. Rola prawników, [w:] R. Świeżak, M. Tański, Alternatywne metody rozwiązywania sporów. Przegląd zagadnień, Warszawa 2003, s. 36.

szerszemu spektrum metod, które kładą nacisk na rozwiązanie problemu, a nie na sam konflikt.

Prawnicy postrzegali ADR przede wszystkim jako środek prowadzący do uwolnienia się od ciągłego zastoju w sądach i przyspieszenia postępowań. Strony dotychczasowych procesów, szczególnie te, które wielokrotnie brały udział w postępowaniach przed sądami powszechnymi, na przykład firmy ubezpieczeniowe oraz spółki o charakterze publicznym, były zwolennikami alternatywnych metod przede wszystkim ze względu na zmniejszenie kosztów, przy jednoczesnym zwiększeniu szybkości postępowania. Według tego poglądu, powstanie ADR nie znajdowało podstaw w doktrynie prawnej, lecz w praktyce²⁵⁸.

Druga teoria wyjaśniająca przyczyny powstania ADR wskazuje, że wprowadzenie tych metod jest wynikiem nie tylko praktycznej potrzeby, ale założenia, że dzięki nowym sposobom rozwiązywania sporów strony mają ułatwiony dostęp do sprawiedliwości powszechnie rozumianej, przez stworzenie nowych forów, na których rozwiązywane będą ich spory. Chodzi przede wszystkim o takie spory, które nadają się do rozstrzygnięcia przez sąd, a strony, ze względu na swoją wiedzę o wysokich kosztach i czasie postępowań przez sądami, rezygnują z dochodzenia swoich praw²⁵⁹.

Pojawienie się koncepcji ADR wynikało z rosnącego zrozumienia ceny, jaką gospodarka i przemysł płacą za konflikty. W gospodarce przeprowadzano wszechstronne analizy zarówno pośrednich, jak i bezpośrednich kosztów konfliktu i ich wpływu na rentowność firm. Koszty bezpośrednie obejmowały: przestoje, straty w produkcji, opóźnione terminy i stracone okazje, choroby i absencję, opiekę zdrowotną, koszty ochrony, odszkodowań i obsługi prawnej. Koszty pośrednie to między innymi:

spadek jakości i wydajności produkcji, szkody dla motywacji i morale pracowników, negatywny wpływ na pracę zespołową, skargi klientów, wypadki, opóźnienia i czasochłonne działania dyscyplinarne lub śledcze²⁶⁰. Jeśli weźmie się pod uwagę te koszty, „karą” jest już samo uwikłanie w postępowanie sądowe.

258 E. Gmurzyńska, Mediacja w sprawach cywilnych…, s. 5.

259 Ibidem, s. 6.

260 N. Doherty, M. Guyler, op. cit., s. 17.

Pozytywnym zjawiskiem wydaje się być to, że wielu prawników zarabia na swoje utrzymanie, chroniąc ludzi przed sporami. Szczycą się oni przygotowywaniem umów przewidujących wszystkie ewentualności, które są sformułowane klarownie w sposób wykluczający powstanie sporów co do ich treści²⁶¹. Niestety, nawet najlepiej przygotowane umowy prowadzą czasami do sporów sądowych. Przewidując taką możliwość, wielu przedsiębiorców szuka metod rozwiązywania sporów będących alternatywą dla procesu i określa w umowie sposób ich rozstrzygania w przyszłości²⁶². Przyczyn rozwoju ADR upatruje się nie tylko w niezadowoleniu z opóźnianych oraz kosztownych rozpraw sądowych, lecz także w niedostosowaniu systemu prawnego do szybko rozwijających się nowych technologii, co z powodzeniem uzupełniają alternatywne metody²⁶³. Gdy firmy przyjrzały się uważniej bilansowi start i porównały koszty postępowania sądowego z kosztami metod alternatywnych (ADR), stało się oczywiste, że wynik tego rachunku wskazywał wyraźnie na korzyści wynikające z szybkiego rozwiązania konfliktu, relatywnie niskich kosztów i wysokich wskaźników sukcesu charakterystycznych dla mediacji w miejscu pracy²⁶⁴.

ADR wyraża dążenie środowisk prawniczych do ukształtowania pozasądowych, nieformalnych procesów. Zwykle wywodzony jest z lat 70 -tych, kiedy Amerykańskie Zrzeszenie Prawników (American Bar Association, skrót ABA) w 1976 r.

zorganizowało Narodową Konferencję w sprawie niezadowolenia z pracy sądów powszechnych (Roscoe Pound Conference on The Causes of Popular Dissatisfaction with the Administration of Justice). Jej uczestnicy wskazali, że alternatywne sposoby rozwiązywania sporów, w szczególności mediacja, odciążą sądy, zminimalizują koszty oraz zredukują dotychczasowe bardzo długie oczekiwanie na ostateczne orzeczenie.

Narodowy Instytut Rozstrzygania Sporów (National Institute For Dispute Resolution), powołany przez Departament Sprawiedliwości, zwołał radę dotyczącą rozstrzygania sporów oraz polityki publicznej w 1983 r., która zdefiniowała ADR jako wszystkie, formalne i nieformalne metody, praktyki i techniki, stosowane w sądzie lub poza nim,

261 R. Cooter, T.Ulen, Ekonomiczna analiza prawa, Warszawa 2009, s. 549.

262 Ibidem.

263 A. Mól, op. cit., s. 30.

264 N. Doherty, M. Guyler, op. cit., s. 17.

używane do rozstrzygania sporów²⁶⁵. Uznano wówczas, że do ADR należy: arbitraż, koncyliacja, mediacja, uproszczone postępowania (facilitation), med-arb²⁶⁶, mini-trial²⁶⁷, program projektujący wybór odpowiedniej opcji ADR (multi - door center (courthouse)), negocjacja, społeczne centra sprawiedliwości (Neighbour-hood Justice Center (NJC)), ombudsman, private judging zwany także rent-a-judge (prywatny sędzia)²⁶⁸, polityka publicznego dialogu (public policy dialogue)²⁶⁹.

Należy podkreślić, że Stany Zjednoczone również na szczeblu międzynarodowym przewidują obligatoryjne użycie alternatywnych metod, m.in. w podpisanym z Kanadą porozumieniu (United States — Canada Free Trade Agreement), które weszło w życie na początku 1988 r. Przewiduje się w nim zastosowanie różnych

265 A. Mól, op. cit., s. 30.

266 med- arb – jest to połączenie dwóch rożnych metod: mediacji i arbitrażu, w sytuacji, gdy postępowanie mediacyjne nie przyniesie spodziewanych rezultatów m.in. strony nie przyjęły propozycji zażegnania sporu opracowanych przez mediatora. Jeżeli mediacja nie daje oczekiwanych rezultatów, bądź co do części , jaki i do całości rozpatrywanych kwestii, pozostaje wprowadzić wiążący arbitraż, który prowadzi zwykle ta sama osoba. Tak, A. Mól, op. cit., s. 31.

267 mini-trial –tzn. mini-rozprawa polega na przedstawieniu sporu przez spierające się strony zwierzchnikom stron w celu podjęcia przez nich wiążących decyzji kończących spór. Najczęściej stosuje się tę metodę do rozstrzygania sporów między korporacjami. Procedura mini - trial odzwierciedla przebieg rozprawy sądowej. Istnieją dwie odmiany tego sposobu rozwiązywania sporów.

Pierwsza wykorzystuje w sporze udział neutralnej osoby w charakterze doradcy, najczęściej emerytowanego sędziego. Rola neutralnego doradcy sprowadza się do pomocy stronom w kształtowaniu przebiegu postępowania, zadawaniu odpowiednich pytań, które pozwolą zgromadzić ważne informacje.

Drugi sposób polega na tym, że strony biorą udział w postępowaniu przez swoich przedstawicieli bez aktywności neutralnej osoby. Zaletą tej metody jest krótki czas postępowania, który z reguły nie przekracza trzech dni. W czasie tego postępowania uczestniczą przedstawiciele stron, głównie członkowie zarządu, menadżerowie lub inne osoby na stanowiskach kierowniczych albo inne osoby umocowane do podjęcia samodzielnej decyzji. Po zakończeniu mini –trial strony przystępują do próby opracowywania ugody. Najważniejszym elementem tej metody jest spojrzenie na dany spór w kategoriach nie tylko prawnych, ale i ekonomicznych. Zaletą jej jest brak postępowania dowodowego.

Mini – trial jest poufny. W porównaniu do innych metod ADR jest to metoda bardziej kosztowna.

Najczęściej przedmiotem tego postępowania są sprawy z zakresu prawa zobowiązań, prawa patentowego, antymonopolowego. A. Jakubiak-Mirończuk, Zmiany zachodzące w charakterze form alternatywnego rozwiązania sporów sądowych – rozwój idei „zarządzania sporem”, Opolskie Studia Administracyjno-Prawne, rocznik 2011, tom IX , s. 85; R. Morek, ADR - w sprawach gospodarczych, Warszawa 2004, s. 82-83; A. M. Ludwikowska, op. cit., s. 307-308.

268 Sądzenie prywatne w sensie rozstrzygania sporu, zwykle przez emerytowanego sędziego (rent-a-judge) wynika z tradycji common law i regulacji stanu New York i Kalifornia ustanowionych jeszcze w XIX wieku. Szersze jednak zastosowanie znajduje w Stanach Zjednoczonych dopiero od lat 70-tych XX stulecia. Gdy strony sporu rozpatrywanego przez sąd cywilny zgłoszą wniosek o zawieszenie postępowania sądowego i przejęcie sprawy przez wskazanego przez nie sędziego prywatnego, jego orzeczenie ma moc prawną orzeczenia sądowego, a więc stwarzającego również możliwość apelacji.

Tego rodzaju postępowanie odbywa się szybciej i wiąże się z niższymi kosztami w przeciwieństwie do postępowania sądowego. Szerzej, R. Tokarczyk, Prawo amerykańskie, Warszawa 2011, s. 368-369.

269 A. Mól, op. cit., s. 30.

procedur, w tym mediacji, arbitrażu, składu obiektywnych ekspertów, w celu rozstrzygnięcia większości sporów, które mogą powstać na tle interpretacji postanowień porozumienia²⁷⁰.

Obecnie każdy federalny sąd okręgowy wprowadził program przewidujący zastosowanie alternatywnych metod rozstrzygania sporów przed rozpoczęciem przewodu sądowego²⁷¹.

Doktryna wskazuje, że w powstawaniu instytucji alternatywnych widziano przejaw rosnącej autonomii jednostek i organizacji, które nie chcą poddać się monopolowi państwowego systemu rozwiązywania sporów i dążą do samodzielnego rozwiązywania swoich problemów. Tworzenie instytucji alternatywnych traktowano jako przejaw dążenia różnych grup społecznych do realizacji postulatów społeczeństwa

„samoorganizującego się” i „samoregulującego”²⁷². Z tego powodu w wielu przypadkach instytucje alternatywne powstają oddolnie, z inicjatywy ruchów obywatelskich, korporacji zawodowych i grup interesów, które chcą samodzielnie i niezależnie od państwowej biurokracji rozwiązać swoje spory i problemy. Uznanie idei alternatywnych form wymiaru sprawiedliwości to wreszcie uznanie idei, że w pluralistycznym społeczeństwie musi istnieć również pluralizm form wymiaru sprawiedliwości, a jednostki i organizacje powinny mieć nie tylko formalną, ale i faktyczną możliwość wyboru między różnymi sposobami rozwiązywania swoich konfliktów²⁷³. Na rozwój ADR należy spoglądać przez pryzmat zmieniających się społeczeństw oraz przekształcających się systemów prawnych, zabezpieczających ich funkcjonowanie i charakteryzujących się – w coraz większej części krajów świata – przejściem od nakazowego porządku prawnego do porządku prawnego negocjowanego,

270 Ibidem, 31.

271 Około 2000 kancelarii prawniczych pisemnie zobowiązało się do podjęcia prób polubownego rozwiązania sporu, zanim trafi do sądu, Tak, A. Jakubiak – Mirończuk, Alternatywne a sądowe

271 Około 2000 kancelarii prawniczych pisemnie zobowiązało się do podjęcia prób polubownego rozwiązania sporu, zanim trafi do sądu, Tak, A. Jakubiak – Mirończuk, Alternatywne a sądowe