Umowa o mediację - umową procesową?

T. Ereciński⁵²³, M. Sychowicz⁵²⁴, P. Telenga⁵²⁵, R. Kulski⁵²⁶, M. Białecki⁵²⁷, K.Weitz⁵²⁸, K. Gajda – Roszczynialska⁵²⁹ są zwolennikami zaliczenia umowy o mediację do kategorii umów procesowych o charakterze prawnoprocesowym. T.

Ereciński, R. Kulski, M. Białecki, K. Weitz i K. Gajda – Roszczynialska opowiadają się

520 W. Siedlecki, O tzw. umowach…, s. 173-174.

521 K. Weitz, Gajda-Roszczynialska K., Mediacja…, s. 359-360.

522 H. Pietrzykowski, Czynności procesowe zawodowego pełnomocnika w sprawach cywilnych, Warszawa 2016, LEX 2018, nr 308272.

523 T. Ereciński, [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom II. Postępowanie rozpoznawcze, red. T. Ereciński, Warszawa 2016, s. 30.

524 M. Sychowicz, Komentarz do art. 183¹ k.p.c., [w:] Kodeks postepowania cywilnego. Tom I.

Komentarz. Art. 1-366, red. A. Marciniak, Warszawa 2016, Legalis, stan na 19.01.2018 r.

525 P. Telenga, Komentarz do art. 183¹k.p.c. [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz aktualizowany. Tom I, art. 1-729, LEX 2018, stan prawny na dzień 1.01.2018 r.

526 R. Kulski, Umowy procesowe…, op.cit., s. 61, 167 i n.

527 M. Białecki, Mediacja…, s. 176.

528 K. Weitz, Gajda-Roszczynialska K., Mediacja…, s. 359-360.

529 Ibidem.

za przyjęciem szerszej koncepcji umów procesowych (a także czynności procesowych), według której o kwalifikacji danej czynności jako czynności procesowej decyduje jej przedmiot oraz bezpośrednie skutki, jakie wywołuje w płaszczyźnie prawa procesowego, (tj. zgodna wola stron ukierunkowanan na modfikację obowiązujących reguł postępowania cywilnego lub dysponowanie określonymi uprawnieniami procesowymi), a nie element podmiotowo – temporalny (tj. zawarcie umowy przez strony postępowania w związku z tym postępowaniem)⁵³⁰.

T. Ereciński uważa, że skoro mediacja została unormowana w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego, to należy przyjąć, że umowa o mediację jest umową procesową, ponieważ główny skutek wywołuje w sferze procesowej. Umowa o mediację dotyczy dysponowania określonymi uprawnieniami procesowymi i wpływa na modyfikację reguł procesowych. Nie ma przy tym znaczenia, że mediator w toku postępowania mediacyjnego nie posiada uprawnień jurysdykcyjnych. Jak zaznacza Autor, to z woli stron sprawa może być załatwiona przez mediatora, a nie przez sąd państwowy. Dla nabrania mocy prawnej każda ugoda zawarta przed mediatorem wymaga zatwierdzenia przez sąd. Za uznaniem procesowego charakteru umowy o mediację przemawia również fakt, że umowa o mediację może być podstawą zarzutu procesowego z art. 202¹ k.p.c.⁵³¹. Zdaniem M. Sychowicza, analiza przepisów k.p.c.

przekonuje, że jest to umowa procesowa i dlatego przychyla się do poglądu T.

Erecińskiego⁵³².

Również P. Telenga stwierdza, że umowa o mediację nie została unormowana w Kodeksie cywilnym, a jej szczątkowe uregulowanie w Kodeksie postępowania cywilnego stanowi istotny argument przeciwko uznaniu jej materialnoprawnego charakteru. Autor zwraca uwagę, że ustawa nie zastrzega żadnej formy zawarcia umowy

530 P. Telenga oraz M.Sychowicz są zwolennikami procesowego charakteru umowy o mediację, ale nie przedstawiają swojego stanowiska co do szerszej koncepcji umów procesowych. Zob. A. Olaś, [w:]

Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Kazimierzowi Lubińskiemu, red. A. Laskowska-Hulisz, J. May, M. Mrówczyński, Warszawa 2017, LEX 2018.

531 T. Ereciński, [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom II. Postępowanie rozpoznawcze, red. T. Ereciński, Warszawa 2016, s. 30.

532 M. Sychowicz, Komentarz do art. 183¹ k.p.c., [w:] Kodeks postepowania cywilnego. Tom I.

Komentarz. Art. 1-366, red. A. Marciniak, Warszawa 2016, Legalis, stan na 19.01.2018 r.

o mediację, jak również nie określa elementów przedmiotowo istotnych tej czynności prawnej, pozwalających na jednoznaczną jej kwalifikację oraz identyfikację w systemie czynności prawnych (systemie umów). Artykuł 183¹ § 3 k.p.c. nie wyznacza tych elementów, a nawet ich nie egzemplifikuje, ponieważ – jak wynika z treści art. 183⁶ § 2 pkt 3 k.p.c. – określenie osoby mediatora lub sposobu jego wyboru nie może być uważane za essentialia negotii, lecz za naturalia negotii⁵³³.

Za procesowym charakterem umowy o mediację opowiada się także R. Kulski.

Zalicza ją do umów procesowych, podobnie jak: umowy o właściwość miejscową sądu, o jurysdykcję krajową oraz o zasadach i sposobie postępowania przed sądem polubownym. Zdaniem tego Autora, cel umowy o mediację jest wyłącznie procesowy.

Przedmiotem umowy o mediację jest oddanie określonego sporu do mediacji. Strony zawierają ugodę przed osoba trzecią tj. mediatorem. Jego podstawowym obowiązkiem jest doprowadzenie stron do wspólnie akceptowanego rozwiązania ich sporu. Jak słusznie zauważa Autor, przy umowach procesowych chodzi o dokonanie czynności procesowej⁵³⁴. Przedmiotem umowy prawa materialnego nie może być np. ograniczenie jurysdykcji sądów. Poddanie sprawy mediacji, zgodnie z treścią umowy o mediację, nie czyni zadość interesowi jednej ze stron, gdyż żadna ze stron nie uzyska korzyści majątkowej lub niemajątkowej. Według tego Autora, cel tej umowy jest wyłącznie procesowy, strony tej umowy chcą bowiem, aby spór (spory) między nimi był rozwiązywany z udziałem mediatora.

Kodeks postępowania cywilnego określa konstytutywną treść poszczególnych umów procesowych, pozostawiając stronom możliwość wpisania, poza konieczną treścią, wielu innych postanowień. Nie mogą one być jednak sprzeczne z bezwzględnie obowiązującymi przepisami k.p.c. W umowie o mediację strony określają przedmiot mediacji oraz osobę mediatora albo sposób jego wyboru. W praktyce umowy procesowe zawierane są najczęściej przez zamieszczenie odpowiedniego postanowienia (klauzuli) w treści umowy materialnoprawnej. Umowa procesowa może też stanowić odrębną (samoistną) umowę. Skutki umów procesowych są określone przez prawo procesowe

533 Tak, P. Telenga, Komentarz do art. 183¹k.p.c. [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz aktualizowany. Tom I, art. 1-729, LEX 2018, stan prawny na dzień 1.01.2018 r.

534 R. Kulski, Umowy procesowe…, op. cit., s. 167 i n.

cywilne. Strony, zawierając umowę o mediację, zmierzają do skorzystania z alternatywnej formy rozwiazywania sporu i przyjmują na siebie obowiązek uczestniczenia w mediacji. Istotą mediacji prowadzonej na podstawie umowy o mediację jest – tak jak w przypadku mediacji prowadzonej na podstawie postanowienia sądu o skierowaniu przez sąd stron do mediacji – dążenie do osiągnięcia ugody przy pomocy mediatora. Umowa o mediację, jak każda umowa procesowa, jest źródłem zarzutów procesowych. R. Kulski podkreśla, że przy umowach procesowych chodzi o dokonanie czynności procesowej, do podjęcia której strony nie można przymusić (zob.

art. 183¹§1 k.p.c.). Czynności procesowe strona podejmuje dobrowolnie. W sytuacji wszczęcia sprawy niezgodnej z treścią umowy procesowej brak jest podstaw do materialnoprawnej ochrony drugiej strony w drodze wszczęcia osobnego powództwa o prawidłowe wniesienie powództwa. W tym przypadku stronie umowy procesowej przysługuje natomiast ochrona procesowa w postaci odpowiednich zarzutów (np.

podniesienie zarzutu niewłaściwości sądu)⁵³⁵.

W tym miejscu należy przypomnieć, że K.Weitz i K. Gajda - Roszczynialska chociaż twierdzą, iż umowa o mediację to kolejny rodzaj tzw. umowy procesowej⁵³⁶to dokonując analizy argumentów dotyczących charakteru prawnego umowy o mediację, którymi posługują się Ci Autorzy, należy uznać, że są oni w istocie zwolennikami procesowego charakteru tej umowy. Podstawą kwalifikacji jest, zdaniem tych Autorów, przedmiot umowy. W umowie procesowej wola stron jest ukierunkowana na modyfikację reguł postępowania cywilnego, a nadto na dysponowanie określonymi uprawnieniami właśnie o charakterze procesowym⁵³⁷. Umowa o mediację stanowi podstawę dla prowadzenia postępowania mediacyjnego, które jest – zdaniem Autorów - rodzajem pozasądowego postępowania cywilnego, w ramach którego mogą być załatwiane sprawy cywilne w drodze ugody zawieranej przed mediatorem. Nie ma znaczenia to, że mediator w toku postępowania mediacyjnego nie ma uprawnień judykacyjnych. Z woli stron sprawa nie jest załatwiana w jurysdykcyjnym postępowaniu rozpoznawczym przed sądem państwowym, lecz przez mediatora,

535 Ibidem.

536 K. Weitz, K. Gajda – Roszczynialska, Mediacja…, s. 359 i literatura tam cytowana.

537Ibidem, s. 359-360 i cytowana tam literatura. Zob. R. Kulski, Umowy procesowe…, s. 61, 65.

będącego neutralną osobą trzecią. Umowa o mediację, podobnie jak zapis na sąd polubowny, jest także podstawą zarzutu procesowego. Zdaniem Autorów, nie jest istotne to, że treść i skutek podniesienia zarzutu opartego na umowie o mediację (art.

202¹k.p.c.) są inne niż w wypadku zarzutu, którego podstawę stanowi zapis na sąd polubowny (art. 1165 § 1 k.p.c.). W szczególności na ocenę charakteru umowy o mediację nie wpływa to, że jej zawarcie nie wyłącza możliwości rozpoznania i rozstrzygnięcia sprawy przez sąd państwowy. Według tych Autorów, rozstrzygające znaczenie ma to, że umowa o mediację stanowiąc podstawę zarzutu, którego podniesienie przez pozwanego obliguje sąd do skierowania stron do mediacji, wywołuje określony skutek procesowy⁵³⁸. Ponadto, zawarta w wyniku mediacji ugoda przed mediatorem, po jej zatwierdzeniu przez sąd, ma moc prawną ugody zawartej przed sądem (art. 183¹⁵ § 1 k.p.c.).

Na koniec tych rozważań o procesowym charakterze umowy o mediację warto wspomnieć, że M. Białecki, odwołując się do argumentacji J. Jodłowskiego dotyczącej definiowania tego, czy dana czynność ma charakter procesowy, wskazuje, że istotne jest wyodrębnienie wspólnego dla każdej umowy o mediację kryterium, którym będzie:

przedmiot, treść, cel i skutek tej czynności⁵³⁹. Zdaniem M. Białeckiego, w tym kontekście nie ma znaczenia etap podejmowania tej czynności (przed czy w toku procesu). Strony które zawierają umowę o mediację, dążą do zmodyfikowania reguł postępowania cywilnego przez skierowanie sprawy do postępowania mediacyjnego.

Skutkiem tej umowy będzie pojawienie się zarzutów procesowych, które mogą wystąpić jedynie w toku postępowania sądowego. Ponadto Autor ten stwierdza, że o prawno procesowej naturze umowy o mediację świadczy brak możliwości przymusowego wyegzekwowania postanowień w niej zawartych⁵⁴⁰.