Zielona Księga o alternatywnych metodach rozwiązywania sporów w sprawach cywilnych i handlowych sprawach cywilnych i handlowych

Pomysł uregulowania mediacji w sprawach cywilnych i handlowych w ustawodawstwie wspólnotowym podniesiony został w trakcie szczytu Rady Europejskiej w fińskim Tampere (15-16 października 1999 r.). W czasie tego posiedzenia Rada określiła nowy cel, jakim były stworzenie i harmonizacja instrumentów prawnych umożliwiających rozwinięcie obszaru wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, a Państwa Członkowskie wezwano do ustanowienia alternatywnych, pozasądowych procedur, z myślą o lepszym dostępie do wymiaru sprawiedliwości w Europie³⁵⁰. Po szczycie Rady w Tampere Komisja Europejska (dalej, Komisja) zaapelowała do Państw Członkowskich³⁵¹, by wdrożyły procedury uznawania i wykonywania orzeczeń wraz z alternatywnymi procedurami pozasądowymi

348 Por. A. Kalisz, E. Prokop-Perzyńska, Mediacja w sprawach cywilnych…, s. 16.

349 T. Serafin, op. cit., s. 24-25.

350 A. Kalisz, E. Prokop-Perzyńska, Mediacja w sprawach cywilnych…, s. 17.

351 W dyrektywie termin „państwo członkowskie” oznacza państwa członkowskie Unii , włączając w to Wielką Brytanię i Irlandię, z wyłączeniem Danii (art.1 ust.3, art. 14 oraz pkt. (29) i (30) Preambuły).

rozwiązywania sporów w sprawach cywilnych i handlowych. Celem tych procedur miało być poprawienie działania systemów wymiaru sprawiedliwości w Państwach Członkowskich³⁵².

W maju 2000 r. Rada we wnioskach na temat tzw. alternatywnych, czyli pozasądowych metod rozwiązywania sporów w sprawach cywilnych i handlowych stwierdziła, że ustanowienie podstawowych zasad w tym obszarze to istotny krok ku uproszczeniu i usprawnieniu dostępu do wymiaru sprawiedliwości.

Po przeprowadzeniu z państwami członkowskimi szerokich konsultacji w oparciu o przedstawione w Zielonej Księdze założenia, Komisja 22 października 2004 r. przygotowała projekt dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie niektórych aspektów mediacji w sprawach cywilnych i handlowych³⁵³, zobowiązującej Państwa Członkowskie Unii do wprowadzenia instytucji mediacji w sprawach cywilnych i handlowych do ich systemów prawnych do 1 września 2007 roku.

Głównym celem projektu było zapewnienie stronom pełniejszego dostępu do wymiaru sprawiedliwości, przez wprowadzenie ogólnych ram prawnych, dotyczących pewnych zagadnień w mediacji cywilnej i gospodarczej (m.in. konstytucyjne prawo do drogi sądowej) oraz ich usytuowanie względem wymiaru sprawiedliwości³⁵⁴.

W dyskusji nad modelem mediacji w sprawach cywilnych w Unii Europejskiej istotną rolę³⁵⁵ odegrała Zielona Księga (ang. Green Paper) o alternatywnych metodach

352 P. Mostowik, op. cit., s. 133.

353Zob. wniosek Komisji Europejskiej z dnia 22 października 2004 r. dotyczący dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie niektórych aspektów mediacji w sprawach cywilnych i handlowych:

(SEC(2004)1314) COM (2004)718 final, 2004/0251 (COD), Aneks, s 6.

http://www.europarl.europa.eu/meetdocs/2004_2009/documents/com/com_com(2004)0718_/com_co m(2004)0718_pl.pdf [dostęp: 11.10.2018] oraz tekst Rezolucji Legislacyjnej Parlamentu Europejskiego z dnia 29 marca 2007 r. w sprawie wniosku dotyczącego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie niektórych aspektów mediacji w sprawach cywilnych i handlowych: (COM(2004)0718 - C6-0154/2004 - 2004/0251(COD)) Dz. Urz. 027 E, 31/01/2008 P. 0129 – 0129).

354 http://www.net4lawyer.com/openlaw/wikka.php?wakka=MediacjaGeneza

355 E. Gmurzyńska, Mediacja w sprawach cywilnych…, s. 270; S. Koradsiewicz, op. cit., s. 47; M.

Koszkowski, Prawno – etyczne aspekty wykonywania zawodu mediatora (zasady etyki mediatora) z uwzględnieniem standardów europejskich, „ADR. Arbitraż i Mediacja” 2008, nr 4, s.103-117; P.

Mostowik, Europejskie wzorcowe unormowanie mediacji w sprawach cywilnych i handlowych z 2008 r. a obowiązujące od 2005 r. rozwiązania Kodeksu postępowania cywilnego, „ADR. Arbitraż i Mediacja” 2009, nr 1, s. 133-144.

rozwiązywania sporów w sprawach cywilnych i handlowych przyjęta przez Komisję Europejską 19 kwietnia 2002 roku, a przygotowana przez ekspertów Komisji³⁵⁶. Zielone księgi nie są źródłami prawa – to dokumenty powstające w wyniku dyskusji i podjęcia przez Komisję działań monitorujących w zakresie konkretnej dziedziny stanowiącej przedmiot unijnej integracji. Są to dokumenty skierowane przede wszystkim do zainteresowanych podmiotów, a w niektórych przypadkach mogą stanowić impuls do działań ustawodawczych³⁵⁷. Już sam fakt opracowania Zielonej Księgi świadczy o tym, że Unia Europejska uznała sprawę ADR za ważną oraz wymagającą publicznej dyskusji³⁵⁸. W Zielonej Księdze zawarto przede wszystkim materiał konsultacyjny – między innymi 21 pytań skierowanych do środowisk mediacyjnych na obszarze całej Unii Europejskiej. Dotyczyły one elementów określających różne alternatywne metody rozwiązywania sporów, takich jak: klauzule przewidujące porozumienie w kwestii skorzystania z ADR, problem terminów wygaśnięcia i przedawnienia, wymóg poufności, ważność ugody, skuteczność odnośnych porozumień, a zwłaszcza ich egzekwowania, szkolenie mediatorów i innych osób trzecich, ich akredytacja, system odpowiedzialności, jakiemu podlegają³⁵⁹. Przeanalizowanie odpowiedzi, które napłynęły ze środowisk mediacyjnych, posłużyło do działań prawodawczych, podjętych przez Parlament Europejski. Owocem tych prac było przyjęcie 12 grudnia 2003 r. przez Parlament Europejski Zielonej Księgi³⁶⁰.

Po opublikowaniu Zielonej Księgi na temat ADR w sprawach cywilnych i gospodarczych szereg organizacji rządowych z różnych krajów Unii zabrało głos w dyskusji nad potrzebą i kształtem wspólnotowej regulacji ADR w sprawach cywilnych

356 ADR dotyczy Green Paper on Alternative Dispute Resolution in Civil and Commercial Law – tekst anglojęzyczny dostępny jest na stronie internetowej:

https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/ALL/?uri=CELEX:52002DC0196 [dostęp: 11.10.2018 r.].

357 A. Kalisz, A. Zienkiewicz, op. cit., s. 118.

358 E. Gmurzyńska, Mediacja w sprawach cywilnych…, s. 270.

359 Zob. stronę internetową: http://ec.europa.eu/civiljustice/adr/adr_ec_pl.htm

360 T. Serafin, op. cit., s. 25.

i gospodarczych zabrało ponad 160 organizacji oraz instytucji z różnych Państw Członkowskich i spoza Unii³⁶¹.

W czasie dyskusji poruszano najważniejsze tematy dotyczące mediacji, tj.

zależność pomiędzy mediacjami i procedurami przed sądami powszechnymi, określenie standardów obowiązujących w alternatywnych metodach rozwiązywania sporów, przede wszystkim dotyczących profesjonalnego przygotowania mediatorów, zapewnienia wysokiej jakości procesowi mediacji, określenie zasad etycznych dla mediatorów. W wyniku dyskusji nad Zieloną Księgą Parlamentu Europejskiego w sprawie ADR uzgodniono, że kolejnym zadaniem Unii w zakresie propagowania alternatywnych metod rozwiązywania sporów w sprawach gospodarczych i cywilnych jest opracowanie planu dotyczącego najlepszej praktyki mediacji w sprawach cywilnych w Unii Europejskiej³⁶².

Większość organizacji uznała, że powinno się stworzyć możliwość wprowadzenia całego spektrum alternatywnych metod rozwiązywania sporów, nie zawężając ich do mediacji. Część uczestników dyskusji przedstawiła obawy, że wprowadzenie regulacji unijnych może być sprzeczne z istotą mediacji, jako nieformalnej i elastycznej procedury. Przestrzegano przed zbyt formalistycznym podejściem do mediacji, które mogłoby powodować usztywnienie tej procedury. Za istotny problem dotyczący unijnych regulacji uznano to, że w wielu krajach członkowskich przyjęto już ustawy wprowadzające mediację czy inne formy ADR na poziomie postępowania sądowego, a także, że wytworzyła się już praktyka dotycząca ADR. Wiele organizacji biorących udział w debacie uznało, że prawo obowiązujące w poszczególnych krajach członkowskich może, ale nie musi, być przeszkodą w rozwoju ADR, a to zależeć będzie od tego, w jaki sposób poszczególni ustawodawcy określą cele i założenia ADR. Dlatego sformułowano wniosek, że pomocne byłyby ogólne założenia i standardy wprowadzone przez Unię w tym zakresie, które zapewnią rozwój mediacji i

361 R. Morek, Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/52/EC z 21.5.2008 r. o niektórych aspektach mediacji w sprawach cywilnych i handlowych: nowy etap w rozwoju mediacji w Europie,

„ADR. Arbitraż i Mediacja” 2008, nr 3, s. 95.

362 Summary of the Responses to the Green Paper on alternative dispute resolution in civil and commercial matters, pkt 1JaI/19/03, January 31, 2003.

innych ADR we właściwym kierunku i mogą się przyczynić do zrozumienia ich istoty oraz do harmonizacji w różnych krajach³⁶³.

Zadaniem Unii powinno być określenie podstawowych zasad ADR, takich jak np. autonomia stron, poufność postępowania, bezstronność mediatora, nienarzucanie rozwiązania przez mediatora, dobrowolność mediacji. Rola przepisów unijnych jest bardzo ważna w sytuacji, w której wiedza wśród uczestników sporu, ale także u ustawodawców krajowych jest niewielka³⁶⁴. Niemniej w niektórych krajach trwają (bądź zostały już zakończone) podjęte w tym celu procedury legislacyjne (m.in.

Włochy, Austria, Portugalia). Ponadto niektóre państwastosują już przepisy w zakresie mediacji w stosunkach pracy m.in. Polska, Irlandia i Dania (duńska komisja Arbejdmarkedes Ankenarven³⁶⁵ oraz irlandzka Conciliation Service of the Labour Relation Commission)³⁶⁶.

W krajach Unii Europejskiej alternatywne sposoby rozwiązywania sporów są powszechnie stosowane w postępowaniach związanych z polubownym rozwiązywaniem konfliktów pomiędzy pracownikami a pracodawcami. Okoliczność, że metody ADR, szczególnie w postępowaniach z tzw. elementem obcym, nie zawsze dają pożądane rezultaty, spowodowała, iż Komisja podjęła konsultacje z zainteresowanym środowiskami na temat potrzeby ustanowienia na szczeblu Unii mechanizmu służącego rozwiązywaniu konfliktów wynikających ze stosunków pracy o charakterze międzynarodowym³⁶⁷.

363 E. Gmurzyńska, Mediacja w sprawach cywilnych…, s. 272.

364 Ibidem.

365 Szerzej, na stronie:

http://polskawue.gov.pl/Lepsze,zarzadzanie,czasem,i,pieniedzmi,poprzez,stosowanie,mediacji,w,trans granicznych,sporach,prawnych,4286.html [dostęp:15.05.2015 r.].

366 Jest ona odpowiedzialna jest za działalność mającą na celu promocję i poprawę stosunków pracy w Irlandii Północnej. Zakres jej działania obejmuje m.in. aktywnie pośredniczenie w polubownym rozwiązaniu sporów ze stosunku pracy poprzez procedury pojednawcze, mediację między stronami.

Szerzej, na stronie:

http://www.lra.org.uk/polish_version__informator_o_us__322_ugach_agencji_ds_stosunkow_pracy.p df[dostęp:15.05.2015 r.].

367 M. Ślązak, Alternatywne sposoby rozwiązywania sporów w sprawach cywilnych i handlowych w pracach CCBE, „Radca Prawny” 2003, nr 2, s. 91.

W komentarzu do Zielonej Księgi Parlamentu Europejskiego zawarto także uwagi dotyczące mediacji o charakterze obowiązkowym. Miałoby to polegać na ustanowieniu w ustawie ogólnego obowiązku podjęcia próby pojednawczej przed skierowaniem sprawy do sądu, który wprowadzono m.in. w prawie belgijskim w sprawach ze stosunku pracy. Niemiecka ustawa federalna³⁶⁸, wprowadzająca mediację, zobowiązała poszczególne kraje związkowe (landy) do wprowadzenia w sądach alternatywnych metod rozwiązywania sporów, a wybór formy ADR zależy od parlamentów poszczególnych landów. W efekcie wszystkie parlamenty w Niemczech przyjęły jednak mediację jako jedyną metodę alternatywnego rozwiązania sporów w postępowaniach po wniesieniu pozwu³⁶⁹.

Przedmiotem dyskusji były zagadnienia związane z poufnością mediacji, kwalifikacjami mediatorów oraz zasadami etycznymi dla mediatorów. Większość organizacji zabierających głos w dyskusji wyraziła opinię, że poufność, jako najistotniejsza cecha mediacji, powinna być ujęta w przyszłych regulacjach prawnych dotyczących mediacji w sprawach cywilnych rekomendowanych przez Unię Europejską. Były również głosy opowiadające się za takim rozwiązaniem, aby strony w każdym indywidualnym przypadku decydowały o poufności postępowania. Wyrażono również pogląd, że strony od początku mediacji powinny mieć pewność i jasność co do tego, jakie informacje przekazywane w toku mediacji są objęte poufnością, szczególnie wtedy, gdy po postępowaniu ADR może być prowadzone postępowanie sądowe³⁷⁰. W tym zakresie powinny być wzięte pod uwagę przepisy poszczególnych państw członkowskich Unii o niedopuszczalności dowodów i ich wyłączeniu. Z zagadnieniem poufności wiąże się przejrzystość procedur ADR. Wiele organizacji wyraziło obawę, że istnieje niebezpieczeństwo ukrycia pewnych problemów społecznych, które powinny

368 W dniu 26 lipca 2012 r. weszła w życie w Niemczech ustawa o mediacji (Mediationsgesetz), art. 1 ustawy w sprawie promowania mediacji i innych procedur pozasądowego rozstrzygania sporów z dnia 21 lipca 2012 r., opublikowanej w Bundesgesetzblatt I¸ s. 1577. Był to pierwszy akt prawny formalnie regulujący w Niemczech usługi mediacyjne. Niemiecka ustawa o mediacji obejmuje swoim zakresem wszystkie rodzaje mediacji w Niemczech, bez względu na formę sporu i miejsce pobytu spierających się stron. Szerzej na ten temat na stronie internetowej: https://e-justice.europa.eu/content_mediation_in_member_states-64-de-pl.do?member=1 [ dostęp: 25.01.2017 r.].

369 Szerzej na ten temat R. Morek, ADR…, s. 137.

370 Zielona Księga, s. 28.

mieć charakter publiczny, jeżeli w rozwiązaniu konfliktu zastosowana będzie mediacja, która, co do zasady, ma charakter poufny. W tym przypadku istnieje wyraźny konflikt pomiędzy poufnością mediacji a zapewnieniem transparentności procedury, szczególnie w sprawach z zakresu prawa publicznego. Dlatego wyrażono pogląd, że powinny być wprowadzone minimalne standardy europejskie w tym zakresie. Podkreślano, że sądy oraz organizacje prowadzące mediacje powinny mieć obowiązek publikowania przynajmniej wyników mediacji i innych ADR, ażeby w ten sposób monitorować oraz oceniać skuteczność tych metod³⁷¹.

Ponadto, w Zielonej Księdze Parlamentu Europejskiego zawarte są instrukcje dotyczące promocji mediacji. Proponuje się, aby uniwersytety były zachęcane do wprowadzenia zajęć teoretycznych i praktycznych dotyczących mediacji i negocjacji dla studentów³⁷².

W wyniku dyskusji nad kształtem wspólnotowej regulacji ADR w sprawach cywilnych uzgodniono, że w dalszej kolejności dojdzie do przygotowania kodeksu

„dobrych praktyk” ADR, a następnie – projektu dyrektywy.

3.2.2. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady Europy w sprawie