Poziom wydatków transgranicznych

Handel można uznać za najbardziej wymierny efekt wpływu granicy, stanowiący specyficzny czynnik rozwoju lokalnego. Prace teoretyczne wykazujące korzyści z wymiany i handlu międzynarodowego najczę-ściej mają ujęcie globalne. Jednakże dla obszarów przygranicznych pierwszoplanowa rola handlu stawia go w roli egzogenicznej, budującej bazę ekonomiczną takich obszarów.

Skalę wymiany przygranicznej ukazują kwoty wygenerowane w obrocie towarami i przy zakupie usług, na które cudzoziemcy wydali pieniądze w Polsce, oraz środki, które Polacy przeznaczyli na zakupy w krajach sąsiednich. Badania GUS i Straży Granicznej ukazują poziom obrotów realizowanych w odległości do 30, 50, 100 i powyżej 100 km od granicy. Wydatki cudzoziemców w Polsce w 2015 roku wyniosły przeszło 32,5 mld złotych, z czego na pogranicze zachodnie (A) przypadało 14,9 mld złotych, 8,0 mld złotych na pogranicze B oraz przeszło 9,6 mld złotych na pogranicze C (tabela 28). 68,2% wydatków zrealizowanych było w strefie do 30 km, dokonano w tym pasie zakupów za prawie 22,2 mld złotych (ryc. 17). Dla porównania można po-dać, że dochody budżetowe wszystkich gmin stycznych z granicą wzdłuż badanych granic wyniosły w 2014 roku niespełna 1,4 mld złotych, zaś gmin w obrębie powiatów granicznych 4,5 mld złotych.

Poziom tych wydatków wyróżnia silna dynamika wzrostowa, która pomiędzy latami 2010–2015 wy-niosła ponad 150%. Wysoka, lecz znacznie niższa, w tym samym okresie była dynamika wydatków Polaków w krajach sąsiednich i kształtowała się na poziomie niespełna 70%. Polacy generalnie znacznie mniej wy-dają za granicą (12,3 mld złotych), aniżeli cudzoziemcy w Polsce. Dysproporcja wzrasta i wyniosła w 2015 roku 1:12, gdy w 2010 roku wydatki cudzoziemców 8-krotnie przewyższały wydatki Polaków za granicą.

Wykazane kwoty stanowią liczącą się pulę środków, mającą istotny wpływ na gospodarkę lokalną, wy-rażają bowiem dodatkowy popyt realizowany na rynkach przygranicznych. Oczywiście, sumy te należy trak-tować jako przychód, gdyż wytworzenie lub zakup dóbr podlegających sprzedaży wiąże się z określonymi kosztami. Pomimo to kwoty te zasilają lokalne układy gospodarcze a przez to stanowią dodatkowe źródło dochodów, które dostępne jest wyłącznie w obszarach przygranicznych.

Dynamika wydatków wiąże się z liczbą odwiedzających cudzoziemców z krajów sąsiednich. W 2015 roku do Polski przyjechało 147,3 mln osób, z czego najwięcej Niemców – 67,4 mln (tabela 29). W stosunku do 2014 roku liczba przyjezdnych była wyższa o blisko 5,6 mln osób. Zza granicy wschodniej przybyło łącz-nie 28,8 mln osób, z czego 19,0 mln Ukraińców. Z kolei w ciągu roku granicę przekroczyło 91,7 mln Polaków.

Ryc. 17. Wydatki Polaków za granicą i cudzoziemców w Polsce w 2015 roku w zależności od odległości od granicy

-10000 -5000 0 5000 10000 15000

w mln PLN

do 30 km 31-50 km 51-100 km powyżej 100 km

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS: Ruch graniczny oraz wydatki cudzoziemców w Polsce i Polaków za granicą w 2015 roku.

Również wydatki Polaków za granicą są źródłem korzyści. Pozwalają one zwiększyć poziom konsumpcji poprzez zakup tańszych towarów, ewentualnie ich odsprzedaż z zyskiem. Można przypuszczać, że występuje tutaj dodatkowo efekt mnożnikowy, związany z obsługą procesu handlu i wymiany. Ze względu na swobodę przepływu towarów i usług w ramach UE, wartości te są znacznie trudniejsze do oszacowania.

Skala wydatków realizowanych przez cudzoziemców w Polsce Wschodniej nabiera na sile, co można uznać za korzystną tendencję. Brak porozumienia polsko-białoruskiego o małym ruchu granicznym przekła-da się na najsłabszą dynamikę przyrostu wyprzekła-datków na tym pograniczu.

Średnio najniższe wydatki na 1 cudzoziemca odnotowano na pograniczu polsko-rosyjskim i wyniosły one prawie 512 zł. W przypadku pogranicza z Ukrainą średnie wydatki były wyższe i wynosiły 734 zł, naj-więcej zaś wydawali mieszkańcy Białorusi bo 832 zł. Może to być efekt braku porozumienia o małym ruchu granicznym, co sprawia, że – jeśli już cudzoziemcy z tych trzech państw odwiedzają Polskę – robią większe zakupy. Wydatki cudzoziemców przybywających z UE były znacznie niższe i średnio wyniosły 380 zł na jedną

141 5.3. Makroekonomiczne uwarunkowania transgraniczne

osobę. Najmniej wydają średnio Czesi i Słowacy (poniżej 300 zł). Być może bliskość i swoboda przekraczania granicy sprawia, że mieszkańcy tych państw decydują się częściej przyjeżdżać do Polski, co obniża tym sa-mym poziom wydatków; dla porównania – średnie wydatki Litwinów wyniosły 538 zł.

Tabela 28. Wydatki poniesione przez cudzoziemców w Polsce i Polaków w kraju sąsiada w latach 2010–2015

Granica z

Cudzoziemcy

2010 2011 2012 2013 2014 2015

wydatki w mln PLN

2010 2011 2012 2013 2014 2015

wydatki w mln PLN

Razem 458,3 507,7 647,9 698,3 12 000,6 12 734,8

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS: Ruch graniczny oraz wydatki cudzoziemców w Polsce i Polaków za granicą w 2014 roku; Ruch graniczny oraz wydatki cudzoziemców w Polsce i Polaków za granicą w 2015 roku.

Tabela 29. Przekroczenia granicy Polski z krajami sąsiednimi przez cudzoziemców i Polaków w latach 2009–2015

Granica z

Cudzoziemcy

2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

w tys. osób Razem 12 157,4 16 067,5 19 360,4 22 355,6 25 526,3 141 722,4 147 300,0

Granica z

Polacy

2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

w tys. osób Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS: Ruch graniczny oraz wydatki cudzoziemców w Polsce i Polaków za granicą w 2014 roku; Ruch graniczny oraz wydatki cudzoziemców w Polsce i Polaków za granicą w 2015 roku.

Istotnie różni się struktura wydatków w zależności od pogranicza (ryc. 18). Znacznie wyższy poziom za-kupu usług dotyczy pogranicza wewnętrznego UE (ok. 10 razy wyższy niż przy granicy zewnętrznej). Pogra-nicze z Niemcami posiada udział wydatków na usługi na poziomie 21%, podczas gdy w przypadku pogra-nicza z Ukrainą jest to niespełna 2%. Taka struktura wydatków powoduje wzmocnienie sektora usług, którą

143 5.3. Makroekonomiczne uwarunkowania transgraniczne

można uznać za wyższą formę relacji handlowych. Oznacza to, że cudzoziemcy doceniają poziom jakościowy oraz cenę usług świadczonych przez podmioty gospodarcze z polskiej strony. Wysoki poziom usług w struk-turze wydatków dotyczy także cudzoziemców przybywających zza granicy z Rosją, przy czym skala wydat-ków w tym przypadku jest najskromniejsza.

Większy udział wydatków na usługi prawdopodobnie przekłada się bardziej zdecydowanie na lokalną gospodarkę, bowiem ich świadczenie wiąże się z wykonywaniem pracy i korzystaniem z endogenicznych za-sobów miejsca. W przypadku wydatków na zakup towarów, sprzedający uzyskuje tylko marżę, wartość wy-produkowania towaru przesunięta jest do miejsca jego wytworzenia. Wymiar fiskalny transakcji związany z podatkiem VAT lub akcyzą nie wpływa na gospodarkę lokalną, gdyż w całości trafia do budżetu państwa.

Ryc. 18. Struktura rodzajowa wydatków cudzoziemców w Polsce w 2014 roku

85

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS: Ruch graniczny oraz wydatki cudzoziemców w Polsce i Polaków za granicą w 2014 roku.

Istotnie różni się struktura rozkładu zakupów w zależności od odległości od granicy. Zdecydowanie naj-silniej zakupy cudzoziemców zasilają strefę przygraniczną wzdłuż granicy polsko-czeskiej, gdzie zakumulo-wanych jest 79% wydatków zrealizozakumulo-wanych przez południowych sąsiad ów (ryc. 19). Również wysoki odse-tek cudzoziemców (prawie ¾) zza granicy zachodniej robi zakupy w odległości nie większej niż 30 km. Byli to blisko w 50% również mieszkańcy obszarów oddalonych od granicy w odległości nie większej niż 30 km.

Zupełnie odwrotne proporcje mają miejsce przy granicy z Rosją, gdzie strefa do 30 km koncertuje zaledwie 27% transakcji, zaś w przypadku Białorusi udział ten jest jeszcze mniejszy i wynosi tylko 17%. Największa część wydatków Rosjan realizowanych jest w odległości większej niż 100 km od granicy. Zjawisko to moż-na tłumaczyć niską gęstością sieci osadniczej i niewystarczającą ilością placówek handlowych przy wschod-niej granicy.

Ryc. 19. Struktura zakupów dokonywanych w Polsce przez cudzoziemców w zależności od odległości od granicy – 2015 rok

75%

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS: Ruch graniczny oraz wydatki cudzoziemców w Polsce i Polaków za granicą w 2015 roku.