Rozdział 1. Proces decyzyjny systemu informacji naukowo-technicznej
1.3. Proces decyzyjny dla systemu informacji naukowo-technicznej platformy
System podejmowania decyzji, opisany na działaniach wykonywanych w sposób ciągły, składa się więc z wielu różnych procesów podejmowania decyzji, które w całości tworzą przedsięwzięcie, jakim jest platforma SyNaT. O podejmowaniu decyzji na platformie można więc mówić jako o systemie, ponieważ poszczegól-ne procesy decyzyjposzczegól-ne zachodzące na platformie są niewystarczające do jej funk-cjonowania. Aby platforma mogła spełniać swoje zadania związane z realizacją jej misji, wszystkie procesy decyzyjne należy koniecznie wykonywać w sposób ciągły, w czasie rzeczywistym. Ponieważ wyszczególnione i opisane procesy de-cyzyjne są z sobą powiązane, stanowiąc pewną zależną od siebie całość, w przy-padku platformy SyNaT można mówić o systemie podejmowania decyzji złożo-nym ze współzależnych elementów, którymi są poszczególne procesy decyzyjne wykonywane na platformie. System podejmowania decyzji jako całość stanowi zaś opis procesu decyzyjnego platformy jako całości, która przez jego wykony-wanie wchodzi w relacje z otoczeniem zewnętrznym (rozproszonymi repozyto-riami zasobów wiedzy oraz użytkownikami produktów wiedzy). Tego rodzaju zależności odpowiadają klasycznym defi nicjom systemu16.
W toku prac związanych z projektem SyNaT powstała wstępna koncepcja modelu biznesowego17. W tej koncepcji, obok klasycznych elementów, wyszcze-gólniono wektor procesów transformacji wielkości wejściowych na wyjściowe.
Koncepcja platformy SyNaT, w tym również jej modelu biznesowego, podlega rozwojowi w czasie, dlatego we wspomnianym wektorze transformacji został zaproponowany nowy element dotyczący identyfi kacji obszarów inteligentnej
15 A. Stabryła, Metodyka doskonalenia struktur organizacyjnych przedsiębiorstw ze szcze-gólnym uwzględnieniem ujęcia procesowego, „Zeszyty Naukowe Małopolskiej Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Tarnowie” 2008, vol. 1, nr 11, s. 120.
16 Por. np. Z. Gomółka, Elementy ogólnej teorii systemów, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 1994, s. 18; R. Ackoff, Creating the Corporate Future, John Wiley & Sons, New York 1981, s. 15–16; J. Macy, Mutual Causality in Buddhism & General System Theory, SUNY Press, New York 1991, s. 72; L. Bertalanffy, General System Theory:
Foundations, Development, Applications, Braziller, New York 1968, s. 53.
17 E. Okoń-Horodyńska, Platforma SyNaT. W kierunku integratora narodowych zasobów wiedzy [w:] R. Wisła, E. Okoń-Horodyńska, T. Sierotowicz (red.), Problemy z tworzeniem zinte-growanej infrastruktury informatycznej i instytucjonalnej dla nauki i edukacji w Polsce, Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Warszawa 2013, s. 182.
specjalizacji, jako że produkty wiedzy również mogą służyć do poszukiwania i wytyczania tego typu obszarów. System podejmowania decyzji osadzono więc na działaniach, jakie według przewidywań będą wykonywane w sposób ciągły po uruchomieniu przedsięwzięcia. W tabeli 1.2 przedstawiono poszczególne etapy decyzyjne związane z obiektami podwarstw i warstw mapy drogowej, z wstępną propozycją rodzaju procesu decyzyjnego, jaki powinien obsługiwać decyzję na danym etapie.
Wyszczególnione procesy decyzyjne następują po sobie kaskadowo. Wynik pierwszego procesu decyzyjnego jest przekazywany do drugiego procesu decy-zyjnego jako wielkość wejściowa. Główny wektor procesów decyzyjnych prze-biegających od wejścia platformy SyNaT, na którym znajdują się zewnętrzne, rozproszone repozytoria, do wyjścia, gdzie znajdują się produkty wiedzy platfor-my, składa się z procesów podejmowania decyzji wyszczególnionych w węzłach 8, 10, 12–15 oraz 17 (rysunek 1.4). Pozostałe węzły decyzyjne stanowią reprezen-tację pomocniczych procesów decyzyjnych.
Tabela 1.2 stanowi podstawę do identyfi kacji procesów decyzyjnych zacho-dzących na platformie SyNaT. Zawiera ona obiekty, podwarstwy oraz warstwy należące do mapy drogowej, z uzupełnieniem o proces transformacji oraz identy-fi kacji inteligentnych specjalizacji. Poszczególne obiekty wchodzą w skład dzia-łań, którym towarzyszy podejmowanie decyzji. Etapy te zostały ponumerowane.
Każdemu z nich przypisano wstępną propozycję rodzaju procesu decyzyjnego.
Rysunek 1.4 przedstawia przebieg procesu decyzyjnego.
Warstwą zewnętrzną platformy SyNaT jest otocznie, w którego skład wcho-dzą następujące obiekty:
– repozytoria rozproszone;
– użytkownicy;
– mecenat;
– sytuacja fi nansowa polskiej nauki;
– zmiany MNiSW;
– rola Open Access;
– prawa autorskie.
Repozytoria rozproszone, jak biblioteki, repozytoria uczelniane czy instytu-ty naukowo-badawcze, mogą z własnej inicjainstytu-tywy zgłaszać chęć przystąpienia do platformy SyNaT przez interfejs użytkownika (7), na którym zostanie przy-gotowana odpowiednia forma zgłoszenia. Również zarząd platformy może za-proponować określonej instytucji zewnętrznej udostępnienie zasobów wiedzy na platformie. W takiej sytuacji zarząd platformy podejmuje decyzję o charakterze nieprogramowalnym. Po podłączeniu określonych zasobów wiedzy należących do repozytorium rozproszonego oraz poddaniu ich procesom wartościowania i transformacji oraz zastosowaniu odpowiednich funkcjonalności są one z ko-lei udostępniane w katalogu produktów wiedzy (20) przez interfejs użytkownika w części przeznaczonej dla odbiorców (użytkowników) produktów wiedzy (7).
Wówczas podlegają decyzjom programowalnym, zaimplementowanym progra-mistycznie w algorytmach wyszukiwania (27). W odniesieniu do danego zasobu
MECENAT KATALOG PRODUKTÓW WIEDZY INTERFEJS UĩYTKOWNIKA Oprogramowanie ANTYPLAGIAT WARTOĝCIOWANIE PODMIOTOWE KATALOG ZASOBÓW REPOZYTORYJNYCH
KRYTERIA WARTOĝCIOWANIA PODMIOTOWEGO standardy formaty bezpieczeĔstwo WARTOĝCIOWANIE PRZEDMIOTOWEKRYTERIA WARTOĝCIOWANIA PRZEDMIOTOWEGO KATALOG PRODUKTÓW I REPOZYTORIÓW PLATFORMY TRANSFORMACJA PRODUKTÓW PLATFORMY IDENTYFIKACJA INTELIGENTNYCH SPECJALIZACJI INTERFEJS UĩYTKOWNIKA SEGMENTY UĩYTKOWNIKÓW
WARTOĝCIOWANIE PRODUKTÓW PLATFORMY PRZEZ UĩYTKOWNIKÓW
BAZA DANYCH INFRASTRUKTURA REPOZYTORYJNA
STATYSTYKI KORZYSTANIA Z PRODUKTÓW WIEDZY
ALGORYTMY WYSZUKIWANIA
FUNKCJONALNOĝCI
Infrastruktura informatyczna Struktura zarządcza Zespoáy eksperckie Pozostaáe (inne)
SyNaT
Sytuacja finansowa polskiej nauki Zmiany wprowadzane przez MNiSW Znaczenie koncepcji Open Access Przestrzeganie prawo autorskiego Warstwa: Otoczenie Obiekt: Repozytorium rozproszone1 Warstwa: Otoczenie Obiekt: Repozytorium rozproszone2 Warstwa: Otoczenie Obiekt: Repozytorium rozproszone3
Warstwa: Otoczenie Obiekt: Repozytorium rozproszonen PLAGIATY NIE
TAK TAK
NIEKatalog repozytoriów niespeániających kryteriów wartoĞciowania podmiotowego NIEKatalog zasobów wiedzy, które nie speániają kryteriów wartoĞciowania przedmiotowego TAK NIEKatalog produktów wiedzy, które nie zostaáy poddane procesowi transformacji TAKTAK
6
7 8 10 11 12131415 16 17 1819 20 21
22
23
24
25 26 27
28 7
529
1234 9 Rysunek 1.4. System podejmowania decyzji na platformie SyNaT Źródło: opracowanie własne.
Tabela 1.2. Koncepcja systemu decyzyjnego platformy SyNaT WarstwaPodwarstwaObiektOznaczenieRodzaj procesu decyzyjnego Otoczenie Źródła zaso- bów wiedzy
Repozytorium rozproszone (Narodowe Archiwum Cyfrowe) 1, 2, 3, 4Zgłoszenie: nieprogramowalny Po podłączeniu:
Repozytorium rozproszone (repozytoria uczelniane) Repozytorium rozproszone (instytucje naukowo-badaw- cze) Repozytorium rozproszone (biblioteki) Pozostałe rozproszone repozytoria cyfrowe Segmenty użytkowników
Pracownicy naukowi 21
Nieprogramowalny StudenciNieprogramowalny Instytucje badawczo-rozwojoweNieprogramowalny PrzedsiębiorstwaNieprogramowalny InwestorzyNieprogramowalny PozostałeNieprogramowalny MecenatMecenasi, sponsorzy5Nieprogramowalny Otoczenie dalsze
Sytuacja fi nansowa polskiej nauki29Nieprogramowalny Zmiany prawne (MNiSW)29Nieprogramowalny Rola Open Access29Nieprogramowalny Zmiany w prawie autorskim29Nieprogramowalny
WarstwaPodwarstwaObiektOznaczenieRodzaj procesu decyzyjnego Produkt Produkty wiedzy
Katalog produktów i repozytoriów platformy (baza pro- duktów, ustrukturyzowany rejestr)16Programowalny Transformacja produktów wiedzy17Nieprogramowalny Identyfi kacja inteligentnych specjalizacji18Programowalny Katalog produktów wiedzy20Programowalny Wartościowanie produktów wiedzy przez użytkowników22Nieprogramowalny – jeśli nieobliga- toryjnie Programowalny – jeśli obligatoryjnie Zasoby treściKatalog zasobów repozytoryjnych11Programowalny Funkcjonalno- ści (usługi)Podstawowe 19Nieprogramowalny RozszerzoneNieprogramowalny Technolo- gia
Wartościowa- nie zasobów wiedzy
Wartościowanie podmiotowe10Programowalny Wartościowanie przedmiotowe (różne metodyki – wa- rianty wartościowania)12, 13, 14, 15Częściowo programowalny Kryteria wartościowania przedmiotowego25Programowalny Kryteria wartościowania podmiotowego28Programowalny Technologie informacyjne Bazy danych (standaryzacja, technologia)26Programowalny Interfejs użytkownika: – część I: zgłoszenia, podłączenia; – część II: katalog dostępnych produktów wiedzy, funk- cjonalności)
7Programowalny Algorytmy wyszukiwania27Programowalny Infrastruktura repozytoryjna23Programowalny Antyplagiat8Programowalny Statystyki korzystania z produktów wiedzy24Programowalny
WarstwaPodwarstwaObiektOznaczenieRodzaj pr ZasobyZarządzanie – organizacja Katalog plagiatów9Programowalny Infrastruktura informatyczna 6
Częściowo programowalny Struktura zarządczaCzęściowo programowalny Zespoły eksperckieCzęściowo programowalny Pozostałe (związane z zarządzaniem przedsięwzięciem)Częściowo programowalny Źródło: opracowanie własne.
30
wiedzy procesy wartościowania są powtarzane w przypadku modyfi kacji danego zasobu wiedzy (na przykład uzupełniania zasobu prac doktorskich) w repozyto-rium rozproszonym (zewnętrznym). Można zatem uznać, że działania, a co za tym idzie podejmowane decyzje składają się na proces działalności operacyjnej przedsięwzięcia. Zakłada się, że w przyszłości opisane procesy będą ulegały stop-niowej rozbudowie wraz z rozwojem przedsięwzięcia.
Mecenasi oraz pozostałe obiekty warstwy otoczenia zewnętrznego, z wyjąt-kiem użytkowników, przez swoje decyzje wpływają na funkcjonowanie platfor-my. Decyzje te mają charakter nieprogramowalny (5, 29).
Decyzje dotyczące prowadzonej działalności platformy SyNaT są podej-mowane w warstwie zasobów, zawierającej infrastrukturę informatyczną oraz struktury zarządcze, w których podejmuje się decyzje o charakterze zarządczym, między innymi dotyczące zatrudniania zespołów eksperckich. Decyzje te można uznać za częściowo programowalne z uwagi na obecnie dostępne rozbudowane informatyczne narzędzia wspomagania decyzji menedżerskich (6).
Użytkownicy produktów wiedzy, zgrupowani w segmentach, jak pracownicy naukowi, studenci, instytucje badawczo-rozwojowe, przedsiębiorstwa czy inwe-storzy, poza możliwością czerpania z produktów wiedzy, z której korzystają na podstawie decyzji nieprogramowalnej (21), mają dostęp do przygotowanej formy wartościowania produktów platformy. Decyzję o przeprowadzeniu wartościowa-nia podejmują w sposób nieprogramowalny. Niemniej jednak możliwe jest podej-mowanie działań zmierzających do uzyskania tego rodzaju wartościowania przez zarząd platformy. W przypadku wartościowania obligatoryjnego dla użytkowni-ków decyzja o skorzystaniu z produktów wiedzy oznacza jednocześnie podjęcie decyzji o wykonaniu takiego wartościowania (22). Wyniki wartościowania pro-duktów wiedzy przez użytkowników stanowią uzupełnienie katalogu kryteriów wartościowania przedmiotowego. Zakłada się, że uzupełnienie katalogu kryte-riów wartościowania przedmiotowego będzie się odbywało automatycznie, zatem na podstawie programowalnego procesu decyzyjnego (25).
Interfejs użytkownika został zaimplementowany programistycznie w obiekcie
„Infrastruktura repozytoryjna” w warstwie technologii. Wszelkie procesy związa-ne z operacyjnym funkcjonowaniem interfejsu użytkownika, zarówno w części I:
zgłoszenia i podłączenia, jak i w części II: dostęp do katalogu produktów wiedzy oraz funkcjonalności, przebiegają automatycznie, dlatego są to decyzje progra-mowalne (23). Jednocześnie infrastruktura repozytoryjna pozwala na automa-tyczne gromadzenie statystyk dotyczących używalności interfejsu użytkownika.
Statystyki opierają się na zaimplementowanych programistycznie algorytmach, stąd statystyki korzystania z produktów wiedzy opierają się na procesach pro-gramowalnych (24), stanowiąc uzupełnienie katalogu kryteriów wartościowania przedmiotowego.
Po dokonaniu podłączenia określonego repozytorium rozproszonego pierwszy etap wartościowania to weryfi kacja antyplagiatowa. Decyzja o odrzuceniu danego zasobu, czyli zaliczeniu go do bazy plagiatów (9), jest wykonywana automatycz-nie, za pomocą oprogramowania, należy zatem do decyzji programowalnych (8).
Zasoby wolne od plagiatu są poddane wartościowaniu podmiotowemu, wykonywanemu automatycznie na podstawie zdefi niowanych kryteriów war-tościowania podmiotowego, które są zaimplementowane programistycznie.
Opierają się one na przyjętych standardach, formatach oraz zasadach bezpie-czeństwa. Ich zawartość nie jest zależna od decyzji decydenta, dlatego trzeba uznać, że kryteria wartościowania podmiotowego podlegają procesowi progra-mowalnemu (28). Sam proces wartościowania podmiotowego również opiera się na zastosowaniu odpowiedniego oprogramowania, a więc można stwierdzić, że jest to proces programowalny, gdyż dotyczy on technicznych warstw zaso-bów repozytoryjnych (10).
W wyniku przeprowadzenia wartościowania podmiotowego powstaje katalog zasobów repozytoryjnych, który automatycznie zostaje poddany wartościowaniu przedmiotowemu. W tym zakresie obowiązuje zatem zasada a priori spełniona w sposób programowalny (11).
Proces wartościowania przedmiotowego opiera się na różnych metodologiach.
W początkowej, uruchomieniowej fazie przedsięwzięcia zaproponowano metodę autorską. Z czasem ten proces zostanie wzbogacony o nowe metodyki wartoś-ciowania przedmiotowego. Należy zwrócić uwagę, że procesy wartośwartoś-ciowania przedmiotowego opierają się na opracowanych wcześniej i zaimplementowanych programistycznie metodykach obliczeniowych dotyczących wartościowania, jed-nak sam proces wartościowania konkretnego zasobu wiedzy jest wykonywany przez decydenta, co oznacza, że jest to proces częściowo programowalny (12, 13, 14, 15).
Produkty poddane wartościowaniu przedmiotowemu tworzą katalog produk-tów i repozytoriów platformy. Są one umieszczone w bazie danych należącej do warstwy technologii, dlatego decyzja o umieszczeniu w bazie danych poddanego wartościowaniu produktu jest programowalna (26). Baza ta stanowi również tech-nologiczne zaplecze dla procesów transformacji produktów platformy.
Katalog produktów i repozytoriów platformy w całości stanowi obszar wyko-rzystany a priori do przygotowania funkcjonalności podstawowych i rozszerzo-nych oraz do transformacji produktów platformy. Jest to zatem programowalny proces decyzyjny (16).
Kolejne działanie polega na ustaleniu grup funkcjonalności podstawowych i rozszerzonych, jakie będą udostępnione w interfejsie użytkownika. Decyzja o podziale na powyższe grupy funkcjonalności zależy od decydenta, a zatem sta-nowi proces nieprogramowalnej decyzji (19). Zaimplementowane programistycz-nie algorytmy wyszukiwania stanowią zaś proces programowalnych decyzji (27).
W procesie transformacji produktów platformy należy przyjąć, że zachodzą wszystkie rodzaje procesów decyzyjnych: programowalny, częściowo programo-walny i nieprogramoprogramo-walny, zależnie od poziomu transformacji (17). W odnie-sieniu do dwóch poziomów transformacji: pierwszego, który oznacza wejście = wyjście, oraz poziomu drugiego: wygenerowanego drogą automatycznego prze-tworzenia, należy mówić o programowalnym procesie decyzyjnym. Do pozosta-łych poziomów transformacji odnoszą się częściowo programowalny i
niepro-32
gramowalny proces decyzyjny. W przypadku pierwszego poziomu transformacji (wejście = wyjście) produkty wiedzy trafi ają bez transformacji do katalogu pro-duktów dostępnych na platformie SyNaT dla jej użytkowników (20). Z punktu widzenia procesu decyzyjnego jest to proces, w którym podjęto w sposób pro-gramowalny decyzję, że wejście = wyjście, co odpowiada sytuacji uruchomie-nia platformy SyNaT. W odróżnieniu od niej na schemacie przedstawiono brak podejmowania decyzji w odniesieniu do części lub wszystkich produktów wie-dzy (17). Tego rodzaju decyzja oznacza, że katalog produktów wiewie-dzy jest pusty (20). Podstawową decyzją, jaka z punktu widzenia organizacji jako całości zacho-dzi na tym etapie, jest z kolei zidentyfi kowanie inteligentnych specjalizacji, jakie można rozwijać na podstawie posiadanych produktów wiedzy, oraz przygotowa-nie produktów wiedzy do bezpośredprzygotowa-niego udostępprzygotowa-nienia w interfejsie użytkowni-ka. Decyzję tego rodzaju podejmuje się przy wykorzystaniu grupowego procesu decyzyjnego, w który mogą być zaangażowane zewnętrzne zespoły eksperckie, z tego względu można przyjąć, że jest to proces nieprogramowalny (17). Cały katalog produktów wiedzy, stanowiący wynik różnych procesów transformacji, jest więc a priori dostępny na interfejsie użytkownika. Udostępnienie to zatem programowalny proces decyzyjny (20). Zidentyfi kowane inteligentne specjaliza-cje trafi ają zaś a priori na interfejs użytkownika, gdzie są dostępne automatycznie dla wybranych segmentów użytkowników, dlatego można przyjąć, że jest to pro-gramowalny proces decyzyjny (18).
Złożoność przedsięwzięcia sprawia, że na różnych etapach jego funkcjono-wania można stosować różne procesy decyzyjne. Przedstawiony powyżej opis stanowi bazę dla dalszych prac oraz modyfi kacji przedsięwzięcia pod względem decyzyjnym, w szczególności we współpracy ze specjalistami z innych dziedzin, na przykład informatyki, w ramach opracowania projektu wdrożeniowego, który przy tej skali złożoności przedsięwzięcia powinien być odrębnym projektem.