Wyłanianie inteligentnych specjalizacji jako przykład jednego z procesów

W związku z przyjętym założeniem, że platforma SyNaT może ewoluować od formuły przeglądarki zintegrowanych zasobów polskiej nauki, opisanej w modelu biznesowym start up, do formuły narodowej platformy polskiej nauki i innowacji, opisanej w hybrydowym modelu biznesowym (rysunek 4.1), na uwagę zasługuje możliwość zrealizowania na platformie ważnego merytorycznie i strategicznie celu, jakim jest wyłanianie inteligentnych specjalizacji (IS). Istotę IS oraz różne podejścia metodyczne związane z procesem identyfi kacji inteligentnych specja-lizacji przedstawiono w rozdziale 3.6. Proces identyfi kowania i określania moż-liwości rozwoju IS – jako jeden wielu procesów należących do wektora trans-formacji wielkości wejściowych na wyjściowe (rysunek 4.1) – musi mieć swoje korzenie w wyznaczeniu osiągnięć aktualnych i potencjalnych polskiej nauki, ona bowiem stanowi klucz do rozważania innowacyjnych zmian strukturalnych w gospodarce i sensowności inwestowania w branżach, w których rezultaty ba-dań naukowych mogą być z zyskiem spożytkowane, zapewniając równocześnie przewagi konkurencyjne w wymiarze globalnym. Argumentacja dla wyznaczania IS, określająca jednocześnie, w jaki sposób ten proces miałby przebiegać, opiera się na dwóch fi larach. Jest to:

1. inteligentna, bo oparta na:

– faktach/danych;

– pełnym zaangażowaniu się partnerów zainteresowanych badaniami i wdro-żeniami (proces oddolny nie zaś narzucony z góry);

– wykorzystaniu mocnych stron (przewag konkurencyjnych potencjału na-ukowego i biznesowego każdego regionu i kraju jako całości w ujęciu glo-balnym);

– wiedzy (nauce) jako „kole zamachowym” rozwoju;

2. specjalizacja, bo wymaga:

– wyznaczania priorytetów, aby sensownie wykorzystać dostępne w danym czasie zasoby;

– odkrywania/doskonalenia czegoś specyfi cznego;

– koncentracji inwestycji w dziedzinach umożliwiających osiąganie prze-wag konkurencyjnych;

– wyznaczenia masy krytycznej zjawisk/informacji w celu podjęcia decyzji inwestycyjnych;

– odrzucenia zamykania się w procesie badań i fi nansowania innowacji w jednym sektorze, a otwartości i rozwijania działalności/innowacji prze-krojowych¹⁰.

Jak więc w tym procesie można widzieć rolę platformy SyNaT? Operując fak-tami, należy stwierdzić, że o możliwość fi nansowania badań i innowacji w ra-mach nowej perspektywy unijnej na lata 2014–2020 w części „badania i rozwój”

(w Polsce najważniejszy w tym kontekście jest Program Operacyjny Inteligentny Rozwój, POIR) będzie zapewne (jak wskazuje doświadczenie) składać projekty ogromna liczba interesariuszy dysponujących rozproszonymi zasobami wiedzy.

Na poziomie krajowym działają:

– 40 parków technologicznych;

– 29 inkubatorów technologicznych;

– 73 akademickie inkubatory przedsiębiorczości;

– 58 inkubatorów przedsiębiorczości;

– 69 centrów transferu technologii;

– 319 ośrodków szkoleniowo-doradczych;

– 470 szkół wyższych (338 niepublicznych) (rok akademicki 2010/2011)¹¹. Jakie dziedziny i w jaki sposób wyłonione znajdą się w POIR jako najistot-niejsze i osiągające zdolność do fi nansowania? Prace nad ich identyfi kacją trwają w różnych miejscach struktury decyzyjnej kraju, a więc w MNiSW, MG, MRR, NCBiR, NCN oraz PARPW, w zależności od potrzeb wynikających z celów sta-tutowych tych organizacji. Najczęściej stosowaną ścieżką dochodzenia do wyło-nienia inteligentnych specjalizacji na poziomie krajowym jest analiza krzyżowa polegająca na dokonaniu analizy tematycznej w obrębie foresightu technolo-gicznego przemysłu – InSight 2030 – oraz Krajowego Programu Badań w celu identyfi kacji obszarów doskonałości polskiej gospodarki oraz priorytetów krajo-wych w zakresie B + R + I (MG, PARP), czyli czego potrzebuje gospodarka od

10 European Commission, Guide to Research and Innovation Strategies for Smart Specialisation, Wydawnictwo Komisji Europejskiej, Brukslea, 2012, http://s3platform.jrc.ec.europa.eu/s3pguide, (dostęp: 15.06.2013).

11 M. Miller, Nowa perspektywa unijna 2014–2020. Badania i rozwój, INPAN, Warszawa 2013, s.12; http://www.nauka.gov.pl/szkolnictwo-wyzsze (dostęp: 14.07.2013).

119

nauki. W MNiSW istotne jest z kolei osiągnięcie spójności pomiędzy wymaga-niami wynikającymi z Ustawy o zasadach prowadzenia polityki rozwoju i Ustawy o zasadach fi nansowania nauki w wyniku kaskadowania priorytetów. Połącze-nie rezultatów prac różnych ośrodków decyzyjnych doprowadziło do powstania mapy inteligentnych specjalizacji w Polsce¹². Jakie w tym kontekście nowe moż-liwości prowadzenia procesu identyfi kacji może proponować platforma SyNaT w jej formule narodowego integratora polskiej nauki i innowacji? Jak już wcześ-niej wskazywano, wektor transformacji w założeniu składa się z wielu jej proce-sów przekształcenia wielkości wejściowych na wyjściowe (rysunek 4.1). Jednym z nich może być propozycja koncepcji procesu identyfi kacji, następnie zaś opra-cowania i monitorowania rozwoju, a także wspomagania rozwoju inteligentnych specjalizacji jako wielkości wyjściowych (rysunek 4.3).

Na wejściu, tak jak w innych przypadkach omówionych już wcześniej, są dostępne różnego rodzaju rozproszone, choć jednolite dziedzinowo produkty wiedzy, stanowiące jednak zasób, wziąwszy pod uwagę ich znaczenie w proce-sie transformacji. Jako kolejny krok ważny jest więc etap nazwany tu studium wykonalności. Na tym etapie dokonuje się grupowanie rezultatów badań bądź zgłoszonych projektów badań i wdrożeń stanowiących produkty wiedzy powstałe w różnych miejscach jej kreowania w ujęciu wąskodziedzinowym (jak wymagają tego obecne regulacje w nauce i całym sektorze B + R), a także pokrewnych, okołodziedzinowych; powstają wiązki produktów wiedzy będące „wsadem” do dalszej obróbki na platformie. Produkty wiedzy poddaje się więc ewaluacji ze względu na:

– siłę reprezentacji danej dziedziny wiedzy (skalę badań, liczbę projektów te-matycznych w skali kraju, stopień realizacji badań – jak daleko do celu, na przykład do opatentowania; miejsce w rankingach itp);

– potencjał badań o znaczeniu wdrożeniowym;

– potencjał badań o znaczeniu międzynarodowym;

– potencjał badań o charakterze eksperymentalnym;

– powiązania z innymi dziedzinami;

– skalę fi nansowania danych badań;

– zainteresowanie naukowców zagranicznych współpracą z polskimi badaczami;

– zainteresowanie przedsiębiorców.

W przypadku gdy etap studium wykonalności wykazuje określone możliwo-ści osiągania siły potencjału badawczego działającego w różnych fazach rozwoju danych badań (nie tylko w fazie początkowej), z wyróżnieniem tych, które mają zdolność do osiągania przewag konkurencyjnych, można przejść do kolejnego etapu prac nad wyłanianiem IS. W etapie studium wykonalności najważniejszym procesem jest oczywiście wielowymiarowy proces ewaluacji, jednak musi on być dokonywany z równoczesnym zachowaniem tak zwanych ram strategicznych na rzecz inteligentnych specjalizacji wynikających z tworzonych na różnych pozio-mach struktur unijnych dokumentów. Wyznaczanie IS na poziomie kraju czy

re-12 Ibidem, s. 9.

Budowa masy krytycznej procesu wyáaniania inteligentnych specjalizacji

STUDIUM WYKONALNOĝCI INTELIGENTNYCH SPECJALIZACJI Ustalenie moĪliwych do osiągniĊcia inteligentnych specjalizacji oraz powiązanych z nimi zmian strukturalnych Oszacowanie potencjaáu inteligentnych specjalizacji OkreĞlenie wszystkich rodzajów zasobów i czasu niezbĊdnych do uruchomienia stosownych zmian strukturalnych PRZYGOTOWANIE KOMPLEKSOWYCH PROJEKTÓW ROZWOJU WYBRANYCH INTELIGENTNYCH SPECJALIZACJI Wybór inteligentnych specjalizacji do realizacji Opracowanie projektów rozwoju w ramach inteligentnych specjalizacji Ustalenie wielkoĞci i Ĩródeá finansowania Analiza i ocena ryzyka Ustalenie metod ewaluacji poszczególnych etapów projektu rozwoju inteligentnych specjalizacji

WIELKOĝCI WYJĝCIOWE ROZWÓJ INTELIGENTNYCH SPECJALIZACJI Ewaluacja technologiiEwaluacja wiedzy

Priorytety rozwoju Polski NiezbĊdne badania naukowe

ħródáa finansowaniaTransfer technologii Transfer wiedzy

Badania potencjaáu inteligentnych specjalizacji SS

SSS S Wektor procesu transformacji w zakresie identyfikacji, przygotowania i realizacji inteligentnych specjalizacji S Wektor sprzĊĪĊĔ

Modele zmian strukturalnych dla inteligentnych specjalizacji Transformacja Modernizacja Dywersyfikacja Radykalnie nowa dziedzina UnowoczeĞniony dotychczasowy sektor Rozszerzenie dotychczasowej dziaáalnoĞci (efekt synergii zasobów z innych dziaáalnoĞci) Rozwiązanie niszowej dziaáalnoĞci biznesowej S_WIELKO

ĝCI WEJĝCIOWE inne... pomysá odkrycie

wynalazekoferta, zamówienie

Nowy sektor Rysunek 4.3. Wyłanianie inteligentnych specjalizacji jako przykład jednego z procesów wektora transformacji Źródło: opracowanie własne.

121

gionu jest bowiem podporządkowane celowi strategicznemu KE, wciąż aktualne-mu, a zapisanemu w 2000 roku w strategii lizbońskiej, czyli osiągnięciu przewagi konkurencyjnej w budowaniu gospodarki wiedzy w relacji do USA i Japonii, a – jak wiadomo – dziś konkurentów jest już więcej. Ramy strategiczne stano-wią także modele zmian strukturalnych, które założono do osiągnięcia w wyniku ewaluacji własnych potencjałów w nauce i gospodarce. Na platformie w wyniku procesów ewaluacji może dochodzić do wyznaczenia „twardych” bądź kierun-kowych specjalizacji badawczych o różnym stopniu zdolności do wdrożenia, ale dzięki tej wiedzy przedsiębiorcy mogą podjąć długookresowe decyzje, w co war-to inweswar-tować, zaś do tak wyznaczonych decyzji będą zgłaszać projekty wdro-żeniowe naukowcy/badawcze, planując tym samym źródła fi nansowania inwe-stycji z jednej strony, badań zaś z drugiej. Informacje te, wracając na platformę, wyznaczą z kolei tendencje w działaniach badawczych i przedsiębiorczych co do tworzenia nowych sektorów, unowocześnienia istniejących, rozszerzenia skali innowacyjnego działania czy powstawania niszowych rodzajów działalności.

Tak więc proces transformacji na platformie SyNaT miałby znaczenie w znaczaniu i rozwoju IS w jego dwóch etapach: wejście = produkt wyjściowy wy-generowany automatycznie, dzięki czemu można by prowadzić ewaluację ex ante (wprowadzać fi ltry) w celu generowania wiązek specjalności badawczych powią-zanych wspólnym kluczem, koncentrować potencjały (masa krytyczna), określać luki badawcze, rankingować badania itp.; oraz wejście = produkt końcowy wyge-nerowany przy udziale ekspertów, przydatny w procesie formułowania projektów strategicznych, ich ewaluacji, przeprowadzania konsultacji społecznych, wyborze źródeł fi nansowania, ocenie ryzyka realizacji, ewaluacji ex post itp.

Przedstawiony przykładowo proces wyznaczania IS z wykorzystaniem trans-formacji produktów wiedzy na platformie SyNaT należy traktować wyłącznie jako ramowy, uwzględniający najważniejsze składniki tego procesu. Z założenia musi on być elastyczny, różne bowiem będą dostępne produkty wiedzy, ich rze-czywiste potencjały. Z całą pewnością jednak identyfi kacja i doprowadzenie do transparentności rezultatów badań prowadzonych w tak wielu ośrodkach pozwoli na wykazanie, czy dotychczas stosowane metody wyznaczania priorytetów in-westycyjnych i badawczych odpowiadają potrzebom rynkowym, a oprócz tego zostaną ujawnione nowe pomysły – wykraczające poza kompetencje pojedyn-czych departamentów, urzędów, ministerstw, wydziałów szkół wyższych i wpły-wu „stałych interesariuszy”, establishmentu naukowego, dużych przedsiębiorstw oraz dominujących sektorów – dotyczące fi nansowania badań i wdrożeń.

4.4. Ewaluacja modelu biznesowego platformy SyNaT