Przegląd wybranych przedsiębiorstw publicznych i spółek Skarbu Państwa

Według stanu z 2010 r. występowało 444 jednoosobowych spółek Skarbu Państwa, spółek z większościowym udziałem Skarbu Państwa było 76, a spółek z mniejszościowym udziałem Skarbu Państwa - 529. Natomiast przedsiębiorstw

Prawnobudżetowe aspekty tworzenia i funkcjonowania.

państwowych w 2010 r. było 52. Wspomniane spółki i przedsiębiorstwa państwo­ we działają w wielu dziedzinach i branżach, m.in. takich jak: transport, komuni­ kacja, infrastruktura, sprawy wojskowe i przemysł zbrojeniowy, górnictwo, hut­ nictwo, budownictwo, energetyka, paliwa, przemysł maszynowy, stoczniowy, wydobywczy, chemiczny, przedsiębiorstwa projektowe, wydawnictwa, przemysł spirytusowy, uzdrowiska i inne.

W 2011 r. działa 277 jednoosobowych spółek Skarbu Państwa, 57 spółek z większościowym udziałem Skarbu Państwa, 29 przedsiębiorstw państwo­ wych, 525 spółek z mniejszościowym udziałem Skarbu Państwa. Stosowana jest też kategoria przedsiębiorstw i spółek o szczególnym znaczeniu dla gospodarki państwa11, a także grupa tzw. spółek kluczowych (spółek przemysłu obronnego, innych ważnych dla gospodarki kraju dużych spółek).

Jednym z przedsiębiorstw państwowych jest przedsiębiorstwo „Porty Lot­ nicze" utworzone na podstawie ustawy z 23 X 1987 r. o przedsiębiorstwie pań­ stwowym „Porty Lotnicze" (Dz. U. Nr 33, poz. 185 ze zm.). Przedsiębiorstwo to prowadzi działalność w zakresie rozwoju i eksploatacji portów lotniczych w Polsce służących do obsługi krajowego i międzynarodowego ruchu lotnicze­ go. Portami lotniczymi są obiekty i urządzenia obejmujące lotniska komunika­ cyjne, drogi startowe, lotnicze urządzenia naziemne, w tym radionawigacyjne i radiolokacyjne, dworce lotnicze pasażerskie i towarowe, inne obiekty.

Zgodnie z ustawą z 8 IX 2000 r. o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywa­ tyzacji przedsiębiorstwa państwowego „Polskie Koleje Państwowe" (Dz. U. Nr 84, poz. 948 ze zm.) utraciła moc ustawa z 6 VII 1995 r. o przedsiębiorstwie państwowym „Polskie Koleje Państwowe" (Dz. U. Nr 95, poz. 474 ze zm.) oraz dokonano komercjalizacji i przekształceń państwowych kolei. Komercjalizacja przedsiębiorstwa państwowego PKP polega na jego przekształceniu w spół­ kę akcyjną, w której Skarb Państwa jest jedynym akcjonariuszem (art. 2 ust. 1 ustawy).

Zgodnie z art. 14 ustawy Polskie Koleje Państwowe Spółka Akcyjna tworzy spółki do prowadzenia działalności w zakresie kolejowych przewozów pasa­ żerskich oraz kolejowych przewozów towarowych. Powstałe spółki przewozo­

11 Por. Rozporządzenie Rady Ministrów z 22 X 2010 r. w sprawie określenia przedsiębiorstw państwowych oraz jednoosobowych spółek Skarbu Państwa o szczególnym znaczeniu dla gospodarki państwa (Dz. U. Nr 212, poz. 1387).

Andrzej Borodo

we są przewoźnikami kolejowymi. Ponadto PKP S.A. tworzy spółkę akcyjną do prowadzenia działalności w zakresie zarządzania liniami kolejowymi działającą pod firmą „PKP Polskie Linie Kolejowe Spółka Akcyjna" (PLK SA). PLK SA jest zarządem kolei. Wydatki budżetu państwa przekazane w danym roku na finan­ sowanie linii kolejowych o państwowym znaczeniu zwiększają kapitał zakłado­ wy PLK SA. Powołano także spółkę PKP Przewozy Regionalne (spółkę z o.o.), której udziały objęte zostały przez samorządy województw.

Według ustawy z 5 IX 2008 r. o komercjalizacji państwowego przedsiębior­ stwa użyteczności publicznej „Poczta Polska" (Dz. U. Nr 180, poz. 1109) komer­ cjalizacja Poczty Polskiej polega na przekształceniu Poczty Polskiej w spółkę akcyjną o nazwie „Poczta Polska Spółka Akcyjna", w której Skarb Państwa jest jedynym akcjonariuszem. Przedmiotem działalności gospodarczej Spółki jest: prowadzenie działalności polegającej na świadczeniu usług pocztowych, w tym usług o charakterze powszechnym, emisja, wprowadzanie i wycofywanie z obiegu znaczków pocztowych, kartek pocztowych oraz kopert z nadrukowa­ nym znakiem opłaty pocztowej, świadczenie usług finansowych i pośrednictwo w ich wykonywaniu, inne działania.

Istotną formę organizacyjną i finansową gospodarki państwowej wprowadza ustawa z 28 IX 1991 r. o lasach (j.t. Dz. U. z 2005 r. Nr 45, poz. 435 ze zm.). Zgod­ nie z art. 4 tej ustawy lasami stanowiącymi własność Skarbu Państwa zarządza Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe. Gospodarstwo to prowadzi gospodarkę leśną, gospodaruje gruntami i innymi nieruchomościami, prowadzi ewidencję majątku Skarbu Państwa. Według art. 32 ustawy Lasy Państwowe to państwowa jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, repre­ zentująca Skarb Państwa. W skład tego podmiotu państwowej gospodarki leśnej wchodzą: Dyrekcja Generalna Lasów Państwowych, regionalne dyrekcje Lasów Państwowych, nadleśnictwa, inne jednostki organizacyjne. Lasy Państwowe pro­ wadzą działalność na zasadzie samodzielności finansowej i pokrywają koszty dzia­ łalności z własnych przychodów. Gospodarcza działalność Lasów Państwowych prowadzona jest głównie przez nadleśnictwa. Lasy państwowe otrzymują także dotaqe celowe z budżetu państwa (np. na wykup lasów i gruntów do zalesień). W Lasach Państwowych utworzony został fundusz leśny, którym dysponuje Dy­ rektor Generalny. Wpływami funduszu są odpisy liczone od wartości sprzedaży drewna, obciążające koszty działalności nadleśnictw oraz inne wpływy, np. kary

Prawnobudżetowe aspekty tworzenia i funkcjonowania.

i opłaty związane z wyłączeniem z produkqi gruntów leśnych, odszkodowania. Środki funduszu leśnego przeznacza się dla nadleśnictw na wyrównywanie ich niedoborów, a także inne cele: wspólne przedsięwzięcia w zakresie gospodarki leśnej, badania naukowe, tworzenie infrastruktury.

Zgodnie z ustawą z 29 XII 1992 r. o radiofonii i telewizji (j.t. Dz. U. z 2004 r. Nr 253, poz. 2531 ze zm.) zadaniem radiofonii i telewizji jest dostarczanie in­ formacji, udostępnianie dóbr kultury i sztuki, ułatwianie korzystania z oświaty i dorobku nauki, upowszechnianie edukacji obywatelskiej, dostarczanie roz­ rywki, popieranie krajowej twórczości audiowizualnej.

Publiczna radiofonia i telewizja powinna realizować misję publiczną poprzez oferowanie całemu społeczeństwu i poszczególnym jego częściom zróżnicowa­ nych programów i usług w zakresie informacji, publicystyki, kultury, rozrywki, edukacji i sportu, które powinny cechować się pluralizmem, bezstronnością, wy­ ważeniem i niezależnością oraz innowacyjnością (art. 21 ust. 1). Jednostki publicz­ nej radiofonii i telewizji działają wyłącznie w formie jednoosobowej spółki akcyj­ nej Skarbu Państwa.

Telewizję publiczną tworzy spółka „Telewizja Polska - Spółka Akcyjna", za­ wiązana w celu tworzenia i rozpowszechniania ogólnokrajowych oraz regional­ nych programów telewizyjnych. Spółka ta ma 16 terenowych oddziałów w mia­ stach, będących siedzibą władz wojewódzkich. Z kolei radiofonię publiczną tworzą: spółka „Polskie Radio - Spółka Akcyjna", zawiązana w celu tworzenia i rozpowszechniania ogólnokrajowych programów radiowych i programów dla odbiorców za granicą oraz spółki radiofonii regionalnej.

Zadania państwa w zakresie dróg i autostrad wykonują jednoosobowe spółki akcyjne Skarbu Państwa, tworzone przez ministra właściwego do spraw trans­ portu, o których mówi ustawa z 12 I 2007 r. o drogowych spółkach specjalnego przeznaczenia (Dz. U. Nr 23, poz. 136). Spółki te prowadzą sprawy przygoto­ wania lub realizacji przedsięwzięć w zakresie budowy, przebudowy, remontu, utrzymania, ochrony i zarządzania drogami krajowymi. Spółka ta może m.in. pobierać opłaty za przejazd autostradą.

Andrzej Borodo

5. Podsumowanie

Spółki Skarbu Państwa i przedsiębiorstwa państwowe odgrywają dużą rolę w życiu gospodarczym i społecznym, są instrumentami realizacji zadań pu­ blicznych w wielu dziedzinach. Ich rola i znaczenie powinno być przedmiotem zainteresowania opinii publicznej, organów państwa, nauki.

Środki spółek Skarbu Państwa oraz przedsiębiorstw państwowych są środka­ mi publicznymi. Prowadzenie działalności przez wspomniane podmioty pań­ stwowe jest nie tylko składnikiem komercyjnych mechanizmów rynkowych, ale także elementem działalności gospodarczej państwa. Działalności potrzeb­ nej, służącej realizacji zadań publicznych, realizowanych metodami przedsię­ biorcy. Ponadto, spółki te dostarczają bardzo znaczącej części wpływów do bu­ dżetu państwa (podatki dochodowe, wpłaty z zysku, dywidendy, przychody z prywatyzacji).

Zagadnienia podstawowe dotyczące przedsiębiorstw publicznych (spółek Skarbu Państwa, przedsiębiorstw państwowych) powinny być przedmiotem re­ gulacji prawa budżetowego (ustawy o finansach publicznych). Chodzi w szcze­ gólności o regulacje dotyczące celu ich tworzenia, form prawnych, w jakich mogą działać, kontroli nad ich działalnością, powiązaniu z ustawą budżetową. Pominięcie w ustawie o finansach publicznych podstawowej problematyki two­ rzenia i funkcjonowania przedsiębiorstw publicznych nie ma uzasadnienia, jest ucieczką od postawienia i prawnego ujęcia poważnego zagadnienia ustrojowe­ go i budżetowego.