uczniów rywalizację opartą na zasadzie „kto pierwszy ten lepszy”. Dzieci niepełnosprawne pracują wolniej, a wykonanie zleconych im zadań zajmuje sporo czasu, dlatego nie uzyskają oceny celującej w sytuacji, kiedy nauczy-ciel nagradza najlepszych i najszybszych;
warto postarać się o zmianę sposobu myślenia pracowników poradni psy-•
chologiczno-pedagogicznych oraz członków władz szkolnych w zakresie kwalifikacji ucznia głuchoniewidomego do szkoły masowej – chodzi o takie rozwiązanie, by do placówki przyjmowano nie tylko uczniów mieszczących się w tzw. normie intelektualnej.
Obszar ogólnospołeczny, wiąże się ze stosunkiem do osób niepełnosprawnych
i postrzeganiem możliwości rozwoju tych osób na ogół w kategoriach negatyw-nych. Odnosi się to do konkretnych działań podejmowanych na rzecz integracji. Aby zmienić wskazane wyżej tendencje warto zadbać o:
ukształtowanie w społeczeństwie obrazu człowieka niepełnosprawnego •
jako autonomicznego, równoprawnego, pełnowartościowego, który może zaimponować, dorównać, zaskoczyć oryginalnością i pomysłowością, zdol-nego do kreowania siebie samego i autorewalidacji;
zastąpienie interpretacji pojęcia „osoba niepełnosprawna” z tej sugerującej •
coś gorszego, nie w pełni wartościowego – na tą oznaczającą coś zwykłego, mającego prawo do życia w społeczności ludzkiej.
Refleksje końcowe
Każde dziecko – zdrowe i chore, pełnosprawne i niepełnosprawne – ma prawo do pomocy w rozwoju oraz do takiej formy edukacji, która jest dostosowana do indywidualnych możliwości psychofizycznych. W odniesieniu do dzieci głuchonie-widomych, z uwagi na szczególną sytuację egzystencjalną, dodatkowo pojawiła się potrzeba wdrożenia do praktyki pedagogicznej takich rozwiązań systemowych, które – cytując za M. Grzegorzewską (1989) – pozwolą w stronę tych dzieci „rzu-cić iskrę wyzwoleńczą” w celu przygotowania do życia w społeczeństwie na miarę specyfiki funkcjonowania i wyborów osobistych.
Bibliografia
Bach H. (1972), Pädagogische Förderung der Mehrfachbehinderten, in: Solarova S. X. Bleeker-Wagemakers E. (1981), On the Causes of Blindness in the mental Retarded, Bartimeushage: Doovn, The Netharlands.
Basiłowa T. A. (1987), Usłowija formirowanija pierwonaczalnych żestow u slepogłuchich
detej, Defiektołogja, nr 1, s. 11–16.
Block A. de, Martens L. (1983), Moderne schoolsystemen, Standaart, Antwerpen. Boog V. (1979), Een visie op het meervoudig gehandicapt kind, Landelijke Pedagogische
Rehabilitacja i edukacja osób z niepełnosprawnością sprzężoną w kontekście historycznym i stan aktualny
102
Centra, Amsterdam.
Boog V. (1980), De problematische opvoedingssituatie van het meervoudig gehandicapt
kind, Tijdschrift voor orthopedagogiek, 11, pp. 542–548.
Bracken H. von (1972), Mehrfachbehinderungen als heilpädagogische Aufgabe, in: Solarova S. X., pp. 10–40.
Broekaert E. (1988), Integrative handelingsorthopedagogiek, Leuven-Amersfoort, Acco. Broekaert E. (1988–1989), Speciale orthopedagogiek, Rijksuniversiteit Gent (niet-gepubliceerde cursus eerste licentie orthopedagogiek).
Csányi I. (1994), Słuchowo-werbalne wychowanie dzieci z uszkodzonym narządem słuchu, WSiP, Warszawa.
Cruickshank W. M. (1971), The multiply handicapped cerebral palsied Child, Psychology of Exceptional Children and Youth, pp. 354.
Dague P. (1969), L'enseignant et les enfants souffrant de handicaps multiples, Réadaption, № 159, pp. 172–222.
Dague P. (1977), Les enfants polyhandicapés, in: Boltanski, pp. 238–253.
Faivre H. (1976), Les réalisations possibles en faveur des plurihandicapés, Réadaption, № 227, pp. 17–28.
Fröhlich A. (1998), Stymulacja od podstaw, WSiP, Warszawa.
Grzegorzewska M. (1989), Głuchoniemi, Wybór pism, WSPS, Warszawa.
Grzegorzewska M. (1930), Opieka wychowawcza nad dziećmi niewidomymi i
głuchociem-nymi, Polski Komitet Opieki nad Dzieckiem, Warszawa.
Grzegorzewska M. (1927), Głuchociemni, Szkoła Specjalna, nr 1, s. 16–32.
Grzegorzewska M. (1928), Głuchociemni (dokończenie), Szkoła Specjalna, nr 3, s. 161–185.
Jakoniuk-Diallo A. (2000), Samodzielność i kompetencja komunikacyjna dzieci z wadą
słuchu, Wydawnictwo UAM, Poznań.
Janssens J. (1973), Inleiding tot de studie van het meervoudig gehandicapte kind,
oriënte-rend literatuuronderzoek, Leuven (Richting Orthopedagogiek) (niet-gepubliceerde
licentia-atsverhandeling).
Jernigen H. E. (1994), If Blindness comes, Nacional Federation of the Blind, Baltimore. Jezierska E. (1963), Obserwacje nad rozwojem głuchoniewidomej Krystyny Hryszkiewicz, PWN, Warszawa.
Jezierska E. (1972), Zagadnienie ludzi głuchoniewidomych, [w:] T. Gałkowski (red.),
Wybrane zagadnienia z defektologii, ATK, Warszawa.
Jezierska E. (1959), Rozwój głucho-ciemnej Krystyny Hryszkiewicz, Szkoła Specjalna, nr 1/2, s. 26–50.
Jong C. G. A. de. (1986), Inleiding in het begrip `meervoudig gehandicapt, Guther F.A., pp. 7–34.
Klapwijk A. (1973), Meervoudig gehandicapte kinderen, Gravenhage, s.e.
Kok J. F. W. (1973), Opvoeding en hulpverlening in behandelingstehuizen, Residentiële
orthopedagogiek, Rotterdam, Lemniscaat.
Kok J. F. W. (1986), Specyfiek opvoeden in gezin en school, dagcentrum en internaat, Leuven-Amersfoot.
Lier M. van (1985), Omschrijving van de eigenheid van de groep meervouding
gehandi-capten in Sint-Lodewijk. Tekstenbundel 10 jaar meervoudig gehandigehandi-capten in Sint-Lodewijk,
Kwatrecht, pp. 11–21.
Majewski T. (1998), Pedagogika dzieci głuchoniewidomych, [w:] W. Dykcik (red.), Pedagogika specjalna, UAM, Poznań.
103 Majewski T. (1995), Edukacja i rehabilitacja osób głuchoniewidomych, PZN, TPG, Warszawa.
Majewski T. (1979), Zagadnienia rehabilitacji głuchoniewidomych, PZWL, Warszawa. Moor J. M. H. de. (1976), De multidisciplinire benadering van het lichamelijk
gehandicap-te kind in het Petö-sysgehandicap-tem, Tijdschrift voor Orthopedagogiek, nr 9.
Moor J. M. H. de. (1977), De geïntegreede behandeling van gehandicapte kinderen:
proble-me en mogelijkheden, Groningen, Wolters-Noordhoff.
Moor J. M. H. de. (1987), Therapeutische peutergroep en revalidatiedagbehandeling. Een
interventie-onderzoek bij kinderen met motorische stoornissen, Lisse, Swets en Zeitlinger.
Ossowski R. (1995), Wychowanie dzieci niesprawnych sensorycznie, [w:] I. Obuchowska (red.), Dziecko niepełnosprawne w rodzinie, WSiP, Warszawa.
Oura T. (1977), Phenylketonuria in Japan, in: Mittler P., pp. 139–146.
Pelt G. van, Bemelmans A. (1973), Aanzet tot een funktioneel klassificatiesysteem voor
zwakzinnigen, Nederlands Tijdschrift voor Zwakzinnigheid en Zwakzinnigenzorg, 4.
Rogers C. (1970), Le dèveloppement de la personn, Paris, Dunot.
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 15 lutego 1999 r. w sprawie sposobów i terminu dostosowania działalności dotychczasowych szkół podstawowych do wymogów nowego systemu szkolnego oraz tworzenia gimnazjów, Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, nr 14, 1999.
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 15 lutego 1999 r. w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych, Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, 1999, nr 14.
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 13 stycznia 2005 r. zmie-niające rozporządzenie w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół, Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, 2005, nr 19.
Solarova S. X. (1972), Mehrfach behinderte Kinder und Jugendliche. Aktuelle und
grundle-gende Beiträge zur Mehrfachbehinderung, Berlin-Charlottenburg, Carl Marhold.
Sternberg L., Adams G. L. (1982), Educating severely and profoundly handicapped
Students, Aspen Systems Corporation, London.
Twardowski A. (1995), Wychowanie dzieci o niepełnosprawności sprzężonej, [w:] I. Obuchowska (red.), Dziecko niepełnosprawne w rodzinie, WSiP, Warszawa, s. 493–521.
Uchwała III Walnego Zebrania Towarzystwa Pomocy Głuchoniewidomym (1996), Dłonie
i Słowo, nr 1–2, s. 14–15.
Ville A. du, Vandelanotte G. (1990), Situering van het begrip meervoudige handicap in de
orhtopedagogiek, Universiteit Gent.
Wijngaarden A. W. van (1979), Specifike voorzeningen voor M.C.G. – kindren? Een onderzoek
naar het vraagstellingstype van meervoudig complex gestoorde kindren, s. 1.
Wijngaarden A. W. van (1988), Begripsverduidelijking over meervoudig (complexgestoorde)
gehandicapten, Inleiding gehouden op 20 nov. 1980 te Assen, BOSK-Nieuws, pp. 1–3.
Wijngaarden A. W. van (1982), Bibliografie meervoudig gehandicapte kindren 1974–1981, Rijswijk, s.e.
Wijngaarden A. W. van (1985), De zorg meervoudig gehandicapten in Nederland: een
overzicht van de stand van zaken. Tekstenbundel 10 jaar meervoudig gehandicapten in Sint-Lodewijk, Kwatrecht, pp. 117–125.
Wit P. J. L. de. (1975), Zorg voor meervouding gehandicapten, Tijdschrift voor Orthopedagogiek, nr 3, s. 75–80.
Wunsch W. (1969), Das mehrfach behinderte kind, pädagogische und organisatorische
Rehabilitacja i edukacja osób z niepełnosprawnością sprzężoną w kontekście historycznym i stan aktualny
104
probleme. Erziehung und Unterricht, Heilpädagogik, s. 1, s.e.
Zaorska M. (1999), Wybrane problemy kształcenia i rehabilitacji osób głuchoniewidomych.
Wybór tekstów z lat 1995-1998, UWM, Olsztyn.
Zaorska M. (2002), Głuchoniewidomi w Polsce – specjalna pomoc, edukacja i rehabilitacja, Wydawnictwo UWM, Olsztyn.
Zarządzenie nr 8 Ministra Edukacji Narodowej z dnia 31 maja 1996 roku w sprawie ramowych planów nauczania w publicznych specjalnych szkołach podstawowych oraz zasadniczych i średnich zawodowych, Dziennik Urzędowy MEN, 1996, nr 5.
Źródła z Internetu