Standardy kształcenia pedagogów specjalnych

IV. 1. Na kierunku „pedagogika specjalna”

Do 1969 roku kształcenie pedagogów specjalnych miało charakter nadbudowy, gdyż studiować pedagogikę specjalną mogły osoby, które posiadały kwalifikacje nauczycielskie do pracy w szkołach ogólnodostępnych oraz dwuletnią praktyką nauczycielską.

Od 1 października 1970 roku, tzn. od przejścia na system akademicki, pedagogikę specjalną może studiować osoba legitymująca się świadectwem dojrzałości. Plan i pro-gram studiów – przez 20 lat – tzn. w latach 1970–1990 – ustalał Minister Nauki, Techniki i Szkolnictwa Wyższego, uwzględniając koncepcję kształcenia wypracowaną przez Państwowy Instytut Pedagogiki Specjalnej, a ściślej przez Marię Grzegorzewską.

Przez kolejne 5 lat, w związku z wejściem w życie ustawy z 12 września 1990 roku o szkolnictwie wyższym, rady wydziału miały suwerenne prawo ustalania planów i programów studiów, w rezultacie czego mieliśmy do czynienia z niczym nieskrępowaną swobodą, co przyniosło plany studiów dalekie od dotychczaso-wych.

Dopiero 20 czerwca 1996 roku Rada Główna Szkolnictwa Wyższego uchwałą nr 289/9632 ustaliła minimalne wymagania programowe dla kierunku pedagogika specjalna, które od 2002 roku nazywają się standardami nauczania na kierunku pedagogika specjalna33.

Z nich to wynika, że studia pięcioletnie magisterskie obejmują 3400 godzin zajęć, w tym:

– 300 godzin stanowią przedmioty kształcenia ogólnego (filozofia, informatyka i techniczne środki dydaktyczne, język obcy, socjologia, wychowanie fizyczne),

– 390 godzin stanowią przedmioty podstawowe (anatomia i fizjologia układu nerwowego, auksologia, dydaktyka ogólna, genetyka, historia wychowania, peda-gogika ogólna, psychologia ogólna, psychologia rozwojowa),

32 Dz.Urz. MEN 1996, nr 6, poz. 30.

33 Dz.U. 2002, nr 116, poz. 1004, s. 7594–7597; 2003, nr 144, poz. 1401, s. 9721–9724.

59 – 1350 godzin stanowią przedmioty kierunkowe, z tego 600 godzin prze-znaczonych jest na 17 przedmiotów od 30 do 90 godzin każdy (biblioterapia, dydaktyka specjalna, ergoterapia, historia kształcenia specjalnego, kinezyterapia, logopedia, metodologia badań w pedagogice specjalnej, muzykoterapia, patologia ogólna człowieka, patologia społeczna, pedeutologia, pedagogika specjalna, psy-chiatria i psychopatologia, dzieci i młodzieży, psychologia kliniczna, psychoterapia rehabilitacja przez twórczość, ustawodawstwo społeczne) oraz 750 godzin na przedmioty z obszaru specjalności34.

Student w trakcie studiów oprócz 30 tygodni praktyki obowiązany jest zali-czyć 30 przedmiotów wykazanych w standardach nauczania na łączną liczbę 1290 godzin, co stanowi 37,9% ogólnego limitu i określoną przez radę wydziału uczelni liczbę przedmiotów na 2110 godzin, co stanowi 62,1% ogólnego limitu. Zatem nieco ponad 3/5 ogólnego limitu godzin, w tym 750 godzin na przedmioty specjal-nościowe, powinna mieć status przedmiotów o f e r o w a n y c h (fakultatywnych), a to oznacza, że s t u d e n c i m o g l i b y d o k o n y w a ć w y b o r u35 i tym samym wpływać na swoje kompetencje zawodowe.

W 2003 roku36 weszły w życie standardy nauczania na studiach zawodowych, trwających 3 lata.

Studia zawodowe na kierunku pedagogika specjalna, podobnie jak na innych kierunkach, obejmują 2200 godzin zajęć, w tym:

– 270 godzin kształcenia ogólnego, – 270 godzin kształcenia podstawowego, – 390 godzin przedmiotów kierunkowych,

– 300 godzin przedmiotów specjalizacyjnych i specjalnościowych.

W trakcie studiów student, oprócz 15 tygodni praktyki, zalicza 26 przedmio-tów wykazanych w standardach nauczania na łączną liczbę 930 godzin, co stanowi 42,3% ogólnego limitu i określoną liczbę przedmiotów przez uczelnię na łączną liczbę 1270 godzin (w tym 300 godzin z zakresu wybranej specjalizacji lub specjal-ności), co stanowi 57,7% ogólnego limitu godzin.

Można wyrazić nadzieję, że uczelnie kierują się dobrem studentów – przyszłych absolwentów i oferują im takie przedmioty – w wymiarze blisko 1300 godzin – które ułatwią im znalezienie zatrudnienia w rejonie funkcjonowania uczelni.

IV. 2. Na kierunku pedagogika

Jednoznaczne „przypieczętowanie” kształcenia pedagogów specjalnych na kie-runku pedagogika w formie aktu prawnego nastąpiło w 2002 roku, kiedy Minister Edukacji Narodowej i Sportu 10 września podpisał rozporządzenie w sprawie

32 Dz.Urz. MEN 1996, nr 6, poz. 30.

33 Dz.U. 2002, nr 116, poz.1004, s. 7594–7597; 2003, nr 144, poz. 1401, s. 9721–9724.

34 Wykaz przedmiotów specjalnościowych ustala rada wydziału.

35 Specjalność obejmująca 750 godzin powinna także być wybierana przez studentów.

36 Dz.U. 2003, nr 144, poz. 1401, s. 9724–9727.

60

szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli...37, ponieważ w § 5, ust. 1, pkt 1 i 2 oraz § 5, ust. 4, pkt 4 powiada się o ukończonych studiach na kierunku pedagogika lub pedagogika specjalna i dalej wymienia się „w zakresie oligofreno-pedagogiki” bądź „w specjalności odpowiedniej do niepełnosprawności uczniów” (s. 1002).

Jak zatem przedstawia się sprawa kształcenia pedagogów specjalnych w świe-tle standardów nauczania kierunku pedagogika? Ograniczę się tylko do pięciolet-nich studiów magisterskich.

Zgodnie ze standardami nauczania38 student obowiązany jest, oprócz 150 godzin praktyki zawodowej, zaliczyć 33 przedmioty na łączną liczbę 1425 godzin, co stanowi 44,5% ogólnego limitu godzin, który wynosi 3200. „Pozostałą liczbę godzin39, uwzględniających także przedmioty umiejętności zawodowych, rady wydziałów wypełnią zgodnie z własnymi preferencjami lub własnymi orygi-nalnymi programami kształcenia specjalistycznego” (s. 9717). Zalecenie jest jednoznaczne i nic nie stoi na przeszkodzie, aby te ponad 1500 godzin wyko-rzystać na kształcenie pedagogów specjalnych, a p e d a g o g i e m s p e c j a l - n y m z o s t a j e s i ę, g d y w c z a s i e p i ę c i o l e t n i c h s t u d i ó w z o s t a ł o z a l i c z o n y c h 1 7 p r z e d m i o t ó w k i e r u n k o w y c h n a ł ą c z n ą l i c z b ę 600 g o d z i n o r a z u s t a l o n ą p r z e z r a d ę w y d z i a ł u l i c z b ę p r z e d m i o t ó w s p e c j a l n o - ś ć i o w y c h n a ł ą c z n ą l i c z b ę 750 g o d z i n. Razem stanowi to 1350 godzin i bez trudu mieści się w „pozostałej liczbie godzin”, która jest wcze-śniej wyliczona i wynosi aż 1775 godzin.

Wszystko zatem leży w gestii rad wydziałowych tych uczelni, które kształcą na kierunku pedagogika. Chodzi bowiem o problem zarówno, czy kształcić pedago-gów specjalnych na kierunku pedagogika, b o n i e m a o b o w i ą z k u, jak i poczucie odpowiedzialności za właściwe kompetencje przyszłych absolwentów. Dla uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi nie istotne jest bowiem, na jakim kierunku kształcił się ich nauczyciel, wychowawca, terapeuta. Ma ON być osobą wysoce kompetentną:

Oczekiwane ze strony osób niepełnosprawnych, ich rodziców oraz nauczycieli szkół ogólnodostępnych kompetencje i cechy osobowości pedagogów specjalnych należą do najwyższych. Pedagog specjalny postrzegany jest w sytuacjach trudnych jako osoba wysoce kompetentna oraz jako osoba bez wad i słabości (padały określenia „osoba święta, por. J. Pańczyk 1999, s. 310).

Kompetencje merytoryczne muszą wynikać ze zdobytej specjalności, dlatego w 2000 roku zgłoszona została przez Katedrę Pedagogiki Specjalnej Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej propozycja rozszerzenia

spe-37 Dz.U. 2003, nr 155, poz. 1268.

38 Dz.U. 2003, nr 144, poz. 1401.

39 3200 godzin – 1425 godzin = 1775 godzin.

61 cjalności do 14, jednak biorąc pod uwagę „pedagogikę korekcyjną i pedagogikę resocjalizacyjną” realizowane w innych katedrach, liczba ich będzie nieco większa (J. Pańczyk 2001).