Rozwiązanie lub sądowe zawieszenie działania partii politycznych

W tytule III ustawy o partiach politycznych ustawodawca przedstawił warunki i tryb rozwiązania partii politycznej. Zgodnie z postanowieniami art. 10 ust. 1 może ono nastąpić jedynie w dwóch przypadkach. Po pierwsze wtedy, gdy tak zadecydują jej członkowie, działając zgodnie ze statutem partii. Ich obo-wiązkiem jest wówczas w pierwszej kolejności ogłoszenie rozwiązania ugrupo-wania, a następnie zgłoszenie tego faktu ministerstwu spraw wewnętrznych. Par-tię uważa się za rozwiązaną z chwilą odnotowania tego faktu w prowadzonym przez nie rejestrze partii politycznych. Druga możliwość wiąże się z wydaniem orzeczenia o rozwiązaniu partii politycznej przez właściwy organ sądowy, uru-chomienie takiej procedury jest jednak ściśle uregulowane przepisami ustawy.

Wszczęcie postępowania mającego na celu delegalizację partii politycznej może nastąpić wtedy, gdy istnieje podejrzenie, że dane ugrupowanie wykazuje cechy charakterystyczne dla nielegalnych stowarzyszeń określonych w przepisach kodeksu karnego. Drugim powodem może być stałe i poważne naruszanie istnie- nia struktury wewnętrznej partii oraz jej demokratycznego funkcjonowania.

Po trzecie postępowanie sądowe wszczyna się w przypadku ciągłego i poważ-nego naruszania przez ugrupowanie zasad demokracji, podejmowania prób zakłó-cania lub dążenia do zniesienia systemu wolności lub systemu demokratycznego.

W przypadku łamania przez partię polityczną postanowień art. 7 i 8 ustawy odnoszących się do zasad demokratycznej organizacji i funkcjonowania ugru-powań, a także do kwestii związanych z prawami i obowiązkami ich człon-ków o rozwiązanie partii politycznej może wnioskować rząd oraz Ministerstwo Sprawiedliwości. Z kolei w przypadku, gdy dane ugrupowanie łamie przepisy prawa określone w art. 9 ustawy i odnoszące się do działalności partii politycz-nych, Kongres Deputowanych lub Senat mogą zobligować rząd do sformułowa-nia wniosku o rozwiązanie partii politycznej. Wywiązanie się z tego obowiązku poprzedza dyskusja przeprowadzana na forum Rady Ministrów dotycząca prob-lemu naruszenia przez partię postanowień art. 9 ustawy.

Wniosek o delegalizację partii politycznej sformułowany przez uprawniony do tego podmiot jest wnoszony w formie skargi do Sądu Najwyższego, który rozpatruje go w specjalnym składzie, który zgodnie z postanowieniami art. 61

ustawy organicznej o wymiarze sprawiedliwości tworzą Prezes Sądu Najwyż-szego, prezesi pozostałych izb Sądu, a także wszyscy najstarsi oraz najmłodsi stażem sędziowie wchodzący w skład każdej z tych izb⁵¹.

Postępowanie w sprawie rozwiązania partii politycznej rozpoczyna się od doręczenia jej przedstawicielom kopii skargi. Data doręczenia rozpoczyna bieg ustawowego terminu ośmiu dni, w czasie których przedstawicielom ugru-powania przysługuje prawo do stawienia się przed Sądem Najwyższym. Podej-muje on dalsze kroki natychmiast po stawieniu się strony lub w przypadku niestawienia się po upływie ustawowego terminu ośmiu dni. W tym zakresie Sąd Najwyższy ma dwie możliwości działania: może podjąć decyzję o rozpa-trzeniu skargi lub o jej oddaleniu. Sąd Najwyższy nie rozpatruje skargi, jeżeli zostanie ona wniesiona przez podmiot nieuprawniony do takiego działania, gdy zawiera rażące braki formalne lub gdy skarga nie jest dostatecznie uzasadniona.

W takim przypadku informuje strony w sposób jawny o zaistnieniu którejkol-wiek przesłanki skutkującej oddaleniem skargi. Stronom przysługuje w takiej sytuacji prawo do przedstawienia swoich argumentów w terminie dziesięciu dni.

Jeżeli skład sędziowski zadecyduje o prowadzeniu dalszego postępowania, przedstawicielom partii politycznej przysługuje okres dwudziestu dni na usto-sunkowanie się do zarzutów przedstawionych w skardze. W trakcie postępowa-nia Sąd Najwyższy może zastosować z urzędu bądź na wniosek strony środki zapobiegawcze określone w przepisach ustawy i odnoszące się do postępowa-nia cywilnego⁵². W szczególności może nakazać zawieszenie działalności partii aż do momentu wydania orzeczenia w rozpatrywanej sprawie. W takim przy-padku Sąd Najwyższy nakazuje umieszczenie specjalnej adnotacji odnoszącej się do podjętych środków w rejestrze partii politycznych. W toku postępowania możliwe jest także przeprowadzenie postępowania dowodowego. Ma ono miej-sce wtedy, gdy o jego przeprowadzenie wnioskuje którakolwiek ze stron (strona skarżąca w sformułowanej skardze lub strona oskarżona w odpowiedzi na sta-wiane zarzuty) albo wtedy, gdy Sąd Najwyższy uzna to za konieczne. W takim wypadku postępowanie dowodowe toczy się zgodnie z przepisami rozdzia-łów V i VI, tytułu I księgi II ustawy o postępowaniu cywilnym⁵³. Po zebraniu materiału dowodowego stronom przysługuje okres dwudziestu dni na zapozna-nie się z nim i przedstawiezapozna-nie stanowiska w tym zakresie. Po upływie wyzna-czonego czasu Sądowi Najwyższemu przysługuje termin dwudziestu dni na wydanie wyroku w sprawie. Orzeczenie Sądu jest ostateczne i nie przysługuje od niego żaden środek odwoławczy poza możliwością wniesienia skargi do Try-bunału Konstytucyjnego. Orzeczenie to jest także zaopatrzone w rygor

natych-51 Ley Orgánica 6/1985, de 1 de julio, del Poder Judicial, Boletín Oficial del Estado, núm. 157, de 2 de julio de 1985.

52 Ley 1/2000, de 7 de enero, de Enjuiciamento Civil, Boletín Oficial del Estado, núm. 7, de 8 de enero 2000.

53 I^bIdem.

miastowej wykonalności. Jeżeli zatem Sąd Najwyższy orzeknie o słuszności skargi i nakaże rozwiązać partię polityczną, oznacza to jej wykreślenie z reje-stru prowadzonego przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych. W wypadku oddalenia skargi przez Sąd Najwyższy podmioty uprawnione mogą natomiast ponownie wnioskować o rozwiązanie partii politycznej, której działanie było przedmiotem skargi w przypadku pojawienia się nowych okoliczności w danej sprawie.

Skutkiem wyroku sądowego orzekającego o rozwiązaniu partii politycznej jest natychmiastowe zakończenie jej działalności. Niezastosowanie się do posta-nowienia Sądu Najwyższego skutkuje odpowiedzialnością karną zgodną z prze-pisami kodeksu karnego. Niedozwolone jest także podejmowanie próby reje-strowania nowej partii politycznej lub prowadzenia działalności pod szyldem ugrupowania uprzednio zarejestrowanego, które kontynuowałoby misję poli-tyczną partii rozwiązanej. W szczególności chodzi o niedopuszczalność rejestra-cji ugrupowania wykazującego podobieństwo pod względem struktury, orga-nizacji i funkcjonowania, zrzeszającego te same osoby, które nim kierują lub administrują albo też reprezentują, posiadającego te same źródła finansowania lub w podobny sposób aprobującego przemoc czy też akty terroru.

Orzeczenie o rozwiązaniu ugrupowania oznacza także rozpoczęcie pro-cesu likwidacji jego majątku. Przeprowadza go likwidator wyznaczony przez Sąd Najwyższy. Po spłaceniu wszelkich zobowiązań majątek partii przechodzi na rzecz skarbu państwa i jest przeznaczany na działalność społeczną lub huma-nitarną.

Inną formą sankcji jest sądowe zawieszenie partii politycznej (art. 10 ust. 3).

Może ono nastąpić jedynie wówczas, gdy przewidują to przepisy kodeksu kar-nego. Środek ten stosuje się najczęściej na etapie prowadzenia postępowania wyjaśniającego, poprzedzającego wydanie orzeczenia o legalności działania partii politycznej.